Հայաստանում եզդիներն ինքնուրույն են լուծում իրենց խնդիրները
Համլետ Սմոյանը՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի ազգությամբ եզդի, կրոնով՝ Շարֆադին ապրում է Երևանից ոչ հեռու գտնվող Արաքս գյուղում: Այստեղ բնակվող 450 ընտանիքներից 10-ը եզդիական են:
• Յոթ ընտանիք Թլիկում՝ Հայաստանի եզդիաբնակ գյուղի մասին
• Սարերում ծվարած հին վանական համալիրը կարող է կռվեցնել Ադրբեջանին ու Վրաստանին
Ազգային պատկանելության մասին Համլետը երբեք չի մտածել: Եզդի է և վերջ. առաջադեմ, կրթված, ավանդապաշտ եզդի: Կրոնի մասին, սակայն, սկսել է մտածել պատանեկության տարիներին:
«Փոքր ժամանակ գիտեի, որ ունենք մեր կրոնը, սակայն դրա հետ կապված շատ հարցեր անպատասխան են եղել ինձ համար: Դպրոցում էի սովորում, երբ Հայաստանի բոլոր հանրակրթական դպրոցներում ներդրվեց «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան: Սկզբում մեզ դասավանդում էր Էջմիածնից ուղարկված մասնագետ, հետո՝ դպրոցի պատմության ուսուցիչը: Դասաժամից առաջ պարտադիր աղոթք էր լինում: Այն ժամանակ կրոնիս մասին շատ բան չգիտեի: Կրոնի գիտակցումն էլ թույլ էր: Դասարանի մյուս երեխաների հետ ես էլ էի ոտքի կանգնում ու Տերունական աղոթք կարդում»,- պատմում է Համլետը:
Հայաստանում ապրում են 10 ազգային փոքրամասնություն: Եզդիական համայնքն ամենամեծն է. 2011 թվականին անցկացված մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ Հայաստանում ապրում է 35․272 եզդի (ոչ պաշտոնական տվյալներով՝ 45-50 հազար):
Ազգային փոքրամասնությունները գրեթե երբեք չեն բարձրաձայնել իրենց նկատմամբ խտրականության մասին: Եզակի դեպքերից էր դպրոցներում աղոթքի պարտադրանքի մասին եզդիական համայնքի որոշ ներկայացուցիչների բողոքը: Նրանք առաջարկում էին «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան կամընտրական դարձնել, որպեսզի այլադավան, ոչ քրիստոնյա երեխաների իրավունքները չխախտվեն:
Այս հարցով նրանք դիմել են պատկան մարմիններին, նաև Արմեն Աշոտյանին, որն այդ ժամանակ ԿԳ նախարարն էր: Եվ նա պատասխանել էր. «Ովքեր խոսում են «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի դեմ՝ արևմտյան գրանտակերներ են»:
«Այս հարցով նաև կաթողիկոսին ենք դիմել՝ հանդիպման ընթացքում: Նա ասաց, որ աղոթքի պարտադրանք Էջմիածնի կողմից չկա, դա կրթական ծրագրի մաս չէ, նման ցուցում չի տրվում նաև ուսուցիչների վերապատրաստման ժամանակ: Սակայն հետո մեր ձեռքում հայտնվեցին մի քանի դասավանդման պլաններ, որտեղ հստակ գրված էր, որ դասաժամը պետք է սկսել Տերունական աղոթքով»,- ասում է Համլետը:
Ըստ նրա՝ եզդիների նկատմամբ պետական խտրականություն, իհարկե, չկա: Խտրականություն չկա, կրոնի պահպանության հարցում աջակցություն՝ ևս:
«Կրոնի պահպանման և տարածման հարցում եզդիները լրջագույն խնդիր ունեն: Մենք չունենք Շարֆադինի մասին որևէ գրավոր աղբյուր, որևէ գրականություն: Կրոնի մասին տեղեկությունները փոխանցվում ենք բանավոր խոսքի միջոցով միայն՝ եզդիների շեխ և փիր կաստաների ներկայացուցիչների կողմից:
Բնականաբար, բանավոր տարածման պարագայում կրոնը և դրա հետ կապված սկզբունքները բազմաթիվ փոփոխությունների են ենթարկվում, երբեմն՝ նաև խեղաթյուրվում: Այս պարագայում շատ եզդիների մոտ հարցեր են առաջանում իրենց կրոնի մասին, որոնք մնում են անպատասխան, կամ՝ պատասխան ստանում այլ կրոնների կամ ուսմունքների մեջ»,- ասում է Համլետը:
Եզդիների կրոնի`Շարֆադինի հիմքում ընկած է միաստվածության գաղափարը: Եզդիները պաշտում են միակ Աստծուն, որին Խոադե են անվանում: Բավական երկար ժամանակ նրանք գաղտնի են պահել, ոչինչ չեն պատմել իրենց կրոնի մասին այլադավաններին:
Պետական մակարդակով եզդիների պատմության և լեզվի պահպանման համար մի բան է արվել՝ համապատասխան դասագիրք է ստեղծվել, որը դասավանդվում է Հայաստանի 25 միջնակարգ դպրոցներում, որտեղ կա եզդի աշակերտների անհրաժեշտ քանակ և դասավանդող մասնագետ:
Եզդիերեն հիմնականում դասավանդում են մարզային դպրոցներում, Երևանում՝ միայն երկու դպրոցում, մինչդեռ մայրաքաղաքում բնակվող եզդիների թիվն անցնում է 7 հազարից: Դասագրքերի որակը ցածր է, դասավանդող մասնագետների թիվը՝ քիչ, նրանց ստացած աշխատավարձը՝ չնչին:
Ազգային կրոնի մասին փոքրաթիվ գրականություն Համլետը «Սինջար եզդիների ազգային միավորման» անդամ ընկերների հետ բերել է Իրաքից՝ եզդիների հոգևոր կենտրոնից: Թարգմանում են իրենց միջոցներով և ուժերով՝ եզդի երեխաների համար բացված կիրակնօրյա դպրոցի աշակերտների համար: Դպրոցը ևս գոյատևում է միավորման միջոցներով:
«Խնդիրը միայն այն չէ, որ չկա պետական աջակցություն՝ կրոնական գրականության թարգմանության կամ հրատարակման մասով: Լրջագույն խնդիր է նաև այն, որ աշխարհի տարբեր երկրներում եզդիները խոսում են տարբեր լեզուներով, կրում են բացարձակապես տարբեր մշակութային ազդեցություններ:
Անգամ տարածաշրջանի կտրվածքով պատկերը շատ տարբեր է: Օրինակ, Վրաստանում կա եզդիական սրբավայր, որի հոգևոր առաջնորդը շատ լավ է իրականացնում իր առաքելությունը, և համայնքի մոտ կրոնի վերաբերյալ տեղեկացվածությունը բավականին բարձր է: Հայաստանում Ակնալիճ համայնքում ևս սրբավայր կա, որը սակայն հոգևոր և մշակութային առումով այդպես էլ կենտրոն չդարձավ եզդիների համար»,- ասում է Համլետը:
Կրոնի և ազգապահպանման հարցերով եզդիական համայնքում տարաձայնություններ կան: Ավագ սերնդի ներկայացուցիչները համարում են, որ ամեն բան լավ է, գերադասում են լռել ու ծածկել ամեն բացթողում: Համլետը հույս ունի, որ իր նմաններին կհաջողվի փոխել իրականությունը: Նա հավատում է, որ առաջադեմ և կրթված երիտասարդները կկարողանան ինտեգրվել հայ հասարակությանը՝ չկորցնելով ազգային և կրոնական ինքնագիտակցությունը.
«Եղբայրս այսօր ծառայում է Հայաստանի զինված ուժերում: Բանակում ևս ուտելուց առաջ ընդունված է աղոթել: Աղոթքի ժամանակ եղբայրս ևս ոտքի է կանգնում, թեև չի աղոթում և չի խաչակնքվում, որովհետև կիրթ մարդը պետք է հարգի ոչ միայն սեփական կրոնը կամ համոզմունքը, այլև՝ մյուսների»,- ասում է Համլետը:
