Զուգահեռ իրականություններ Երևանում․ ընդդիմությունն ու իշխանությունը միաժամանակ հանրահավաք են անցկացրել
Երևանում կրկին միաժամանակ անցկացվել են ընդդիմության և իշխանությունների հանրահավաքները։ Հայաստանի վարչապետի հրաժարականը պահանջող ընդդիմադիր կուսակցությունների և իշխանության միջև երկխոսությունը չի ստացվում։ Նրանք «շփվում են» հանրահավաքներին արված հայտարարությունների և ծրագրային ելույթների միջոցով։
Այս անգամ դրանց կազմակերպման համար պաշտոնական առիթը 2008 թ-ի մարտի 1-ի ողբերգական իրադարձություններն էին, երբ նախագահական ընտրությունների արդյունքները չընդունող ցուցարարներին ցրելու ժամանակ մարդիկ էին զոհվել։
Գործող իշխանության կողմնակիցների բազմահազարանոց հանրահավաքը՝ վարչապետի գլխավորությամբ, անցկացվել է Երևանի գլխավոր հրապարակում։
Իր ելույթի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը քաղաքական ճգնաժամը հաղթահարելու համար հայտարարել է արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անհրաժեշտության մասին։ Իսկ ճգնաճամը սկսվել է 2020 թ-ի աշնանն Արցախում ընթացող ռազմական գործողությունների ավարտից անմիջապես հետո։
Իր հրաժարականի վերաբերյալ ընդդիմության և նրա աջակիցների պահանջը վարչապետը բավարար չի համարում իշխանությունից հեռանալու համար։ Նա կարծում է, որ այդ հարցի վերաբերյալ պետք է արտահայտվեն երկրի բոլոր բնակիչները։
Կառավարությունը պլանավորում է նաև այս տարվա հոկտեմբերին հանրաքվե անցկացնել։ Համաժողովրդական քվեարկության է դրվելու Հայաստանում խորհրդարանական կառավարման մոդելից կիսանախագահականին անցնելու հարցը։
Նույն ժամերին Բաղրամյան պողոտայում՝ մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա, տեղի էր ունենում ընդդիմության հանրահավաքը։ Հնարավոր բախումները կանխելու համար ոստիկանությունը փակել էր պողոտան։
- «Թեժ օր» Երևանում․ երեք միջոցառում՝ ձյան տակ։ Մեկնաբանություն Հայաստանում առկա ճգնաժամի մասին
- Քաղաքացիական պատերազմի եզրի՞ն։ Երևանում հանրահավաք են անում ընդդիմությունն ու իշխանությունը։ Ֆոտոռեպորտաժ և վերլուծություն
- «Առանց Նիկոլ Հայաստան»․ տեսանյութ Երևանից, որտեղ վերսկսվել են ընդդիմության բողոքի ակցիաները
Ինչպես անցավ իշխանության հանրահավաքը
Վարչապետի հանրահավաքը սկսվել է Հայաստանի օրհներգով և երկու րոպե լռությամբ։ Ակցիայի մասնակիցները սկզբից հարգանքի տուրք մատուցեցին 2020 թ-ի աշնանն Արցախյան երկրորդ պատերազմի, այնուհետև՝ 2008 թ-ի մարտի 1-ի զոհերի հիշատակին։
Իր ելույթի սկզբում Նիկոլ Փաշինյանը ներողություն է խնդրել կառավարության սխալների համար։ Որպես սխալների պատճառ՝ վարչապետն անվանել է այն, որ իշխանությունն արժանացել է ժողովրդի սիրուն․
«Խոսքը մեր կառավարության մասին է, խոսքն անձամբ իմ մասին է: Եվ ես ուզում եմ ձեզնից բոլորից, Հայաստանի Հանրապետության բոլոր քաղաքացիներից, Սփյուռքի բոլոր հայերից, Արցախի Հանրապետության բոլոր քաղաքացիներից ներողություն խնդրել իմ թույլ տված բոլոր սխալների համար։ Մենք այնքան սիրված ենք եղել, որ ձգտելով արդարացնել ժողովրդական այդ սերը և մեր սերը ժողովրդի ու Հայրենիքի նկատմամբ՝ ցանկացել ենք ամեն ինչ անել ճշգրիտ և կատարյալ»։
Ամենաաղմկահարույց հայտարարությունը սահմանադրական հանրաքվեի անցկացման մասին լուրն էր․
«2015 թվականի Սահմանադրությունը, որն ուժի մեջ մտավ 2018 թվականին, այս ընթացքում ի ցույց դրեց բազմաթիվ թերություններ: Եվ մենք այսօր էլ տեսնում ենք, որ այս Սահմանադրությունը, ցավոք, բազմաթիվ ճգնաժամային հնարավորություններ և ռիսկեր է ստեղծում։ Եվ կարծում ենք, որ կիսանախագահական կառավարման համակարգին անցնելը լավագույն տարբերակներից մեկը պետք է լինի»։
Վարչապետի ելույթի գլխավոր թեմաներից մեկը ԶՈւ Գլխավոր շտաբի հայտարարությունն էր, որի ողջ ղեկավարությունը պահանջել էր Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը։ Վարչապետն այդ հայտարարությունն անվանեց նախկին իշխանությունների կողմից գեներալների վրա ազդելու արդյունք։ Նրա խոսքով՝ Հայաստանի նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանն այն անձանց թվում է եղել, ովքեր փորձել են համոզել գեներալներին։
Վարչապետը հայտարարել է, որ մարդիկ, որոնք 2008 թ-ին բանակը դուրս էին բերել սեփական ժողովրդի դեմ, այժմ կրկին փորձում են նույն բանն անել․
«Ուզում եմ ասել, որ Զինված ուժերի Գլխավոր շտաբի այդ հայտարարությունը բացարձակապես ապօրինի է, որովհետև Հայաստանի Սահմանադրությունը հստակ արձանագրում է՝ Զինված ուժերը քաղաքական հարցերում պահպանում են չեզոքություն: Զինված ուժերի Գլխավոր շտաբը որդեգրել է ընդդիմադիր քաղաքական դիրքորոշում և սրանով արդեն խախտել բոլոր կանոնները, խախտել Սահմանադրությունը»։
Փաշինյանը պնդում է, որ ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանը պետք է հրաժարական տա, իսկ հայտարարությունը ստորագրած մնացած գեներալները վերադառնան իրենց պարտականությունների կատարմանը։ Նրանց նկատմամբ «վենդետա», Փաշինյանի խոսքով, չի լինելու։
Իշխանության կողմնակիցների հանրահավաքից հետո նաև երթ է կայացել, որն ուղեկցում էին զրահապատ մեքենաներ և տասնյակ «կարմիրբերետավորներ»։
Ընդդիմության հանրահավաքը
Ընդդիմության հանրահավաքին ելույթ է ունեցել պաշտպանության նախկին նախարար Սեյրան Օհանյանը։
Նախկին նախարարն աջակցություն է հայտնել բանակին և հայտարարել, որ վարչապետը զինվորականներին ոչ հետապնդելու, ոչ հեռացնելու իրավունք չունի․
«Բանակը՝ որպես լեգիտիմ կառույց, պետք է լուռ հետևեր, թե ինչպե՞ս են մեր հողերը մաս-մաս փոխացում թուրքերին և ադրբեջանցիներին։ Ոչ։ Բանակը ճիշտ է արել»։
Նախկին նախարարը կարծում է, որ բանակը քաղաքական չեզոքություն է դրսևորել, այն չի մասնակցում հանրահավաքներին, իսկ զինվորականներն իրենց տեսակետն են հայտնում որպես երկրի քաղաքացի։
Ընդդիմության հանրահավաքին մասնակցում էր նաև Հայաստանի ԶՈւ Գլխավոր շտաբի նախկին պետ Յուրի Խաչատուրովը․
«Մեր մեջքին կանգնած է մեր ողջ հայկական բանակը։ […] Մենք անպայման պետք է գործն արագ ավարտին հասցնենք [խոսքը վարչապետի հրաժարականի մասին է]։ Նույնիսկ Ալիևն ու Էրդողանն են տարակուսած։ Նրանք անհանգստացած են Հայաստանի իրավիճակով, որովհետև հիշում են, որ հայկական բանակը նրանց ջարդել է և ջարդելու է։ Մենք ամեն ինչ կվերադարձնենք»։
«Բարգավաճ Հայաստան» ընդդդիմադիր խմբակցության պատգամավոր Միքայել Մելքումյանն իր ելույթի ընթացքում հայտարարել է, որ իշխանափոխությունը պետք է տեղի ունենա սահմանադրական ճանապարհով․
«Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է օրակարգ մտցնել ռազմական դրության չեղարկման հարցն ու ընթացիկ իրավիճակի քննարկումը»։
Քաղաքական գործիչները՝ 2008-ի իրադարձությունների մասին
Մարտի 1-ի ողբերգական իրադարձությունների հերթական տարելիցի առնչությամբ իր ուղերձում նախագահ Արմեն Սարգսյանը հայտարարել է, որ քաղաքական պայքարը չպետք է դուրս գա օրինականության շրջանակից, չպետք է տանի ցնցումների և անկայունության, հակասությունները չպետք է վերածվեն անհանդուրժողականության, փոխադարձ ատելության մթնոլորտի, առավել ևս՝ առճակատման և պառակտման․
«Ես կրկին բոլորին կոչ եմ անում հանդուրժողականության և համերաշխության: Մենք միասնության և համերաշխության կարիքն ունենք: Հատկապես այսօր համախմբվածությունը և հանդուրժողականությունը կենսական են մեր պետության ու ժողովրդի համար»։
Ազգային ժողովի խոսնակ Արարատ Միրզոյանը Facebook-ում գրել է, որ մարտի մեկի իրադարձությունների ժամանակ զոհված 10 քաղաքացիները «երազում էին ապրել ազատ, ժողովրդավարական և երջանիկ Հայաստանում։ Մարտի 1-ին ապօրինի հրամանով կիրառված զինվորական ուժի արդյունքում 10 տարով կասեցվեց Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդավարական ուղին»։
Միրզոյանի խոսքով՝ այս օրերին, երբ մի քանի բարձրաստիճան զինվորականներ փորձ կատարեցին խառնվել ներքաղաքական գործընթացներին, պետք է թույլ չտալ իրադարձությունների նմանօրինակ զարգացումը։
Փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանը կարծում է, որ 2018 թ-ի «թավշյա» հեղափոխությունը բացառել է այդ հավանականությունը․
«13 տարի առաջ մեր պետությունն ու հասարակությունն ուժեղ ցնցման ենթարկվեցին, երբ ընտրությունների պաշտոնական արդյունքները վիճարկող հայրենակիցների բողոքը հանդիպեց դիմահար արձակված կրակոցին:
Հեղափոխությամբ հայ հանրությունը վճռականորեն որոշեց, որ Հայաստանում այլևս «Մարտի 1» չի լինելու, անզեն ու իր բողոքը խաղաղ արտահայտող քաղաքացին սեփական մայրաքաղաքում չի գնդակահարվելու»։
Ի՞նչ է տեղի ունեցել 2008 թ․ մարտի 1-ին
2008 թ-ին Հայաստանում նախագահական ընտրություններ անցկացվեցին։ Այդ ժամանակ գործող նախագահը դեռ Ռոբերտ Քոչարյանն էր, թեև Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը քվեարկության արդյունքում արդեն հաղթող էր ճանաչել Սերժ Սարգսյանին։
2008 թ–ի փետրվարի 18–ի նախագահական ընտրություններից հետո հայկական ընդդիմությունը Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ, որը թեկնածուներից մեկն էր, բողոքի ակցիաներ էր անցկացնում։ Ընդդիմադիրները վստահ էին, որ Տեր-Պետրոսյանն է հաղթել, և պահանջում էին վերանայել ընտրությունների արդյունքները։
Տասն օր շարունակ՝ մինչև մարտի մեկը, հազարավոր մարդիկ փողոցից տուն չէին գնում՝ շուրջօրյա մասնակցելով ցույցերին։ 2008 թ–ի մարտի մեկին ցույցը ցրելիս մարտական զենք էր կիրառվել, տասը մարդ էր զոհվել՝ ութ քաղաքացիական անձ և ոստիկանության երկու աշխատակից։
«Թավշյա» հեղափոխության առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանը, որն իշխաության է եկել 2018 թ-ին, Մարտի մեկի գործի բացահայտման կարևորության մասին խոսում էր վարչապետի պաշտոնը գրավելուց շատ ավելի վաղ։
2008 թ-ի նախագահական ընտրություններին նա ներկայացնում էր նախագահի թեկնածու Լևոն Տեր-Պետրոսյանի շահերը։ Մարտի 1-ի ողբերգական դեպքերից հետո ընդդիմադիր գործիչը մեկ տարի չորս ամսով ընդհատակ էր անցել զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման համար մեղադրանքների պատճառով։
2010 թ-ի հուլիսի 1-ին Փաշինյանն ինքնակամ ներկայացել էր դատախազություն, կալանավորվել և դատապարտվել 7 տարվա ազատազրկման։ Մեկ տարի և 11 ամիս անց նրա վրա տարածվեց Հայաստանի անկախության 20-ամյակի առթիվ հայտարարված համաներումը։
Իրավապաշտպանները կարծում են, որ իշխանությունները ստիպված էին այդ քայլին գնացել՝ միջազգային կառույցների ճնշման տակ։
2018 թ-ի «թավշյա» հեղափոխությունից և Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո Հայաստանում կտրուկ ակտիվացել է այս գործի դատավարությունը։
Գլխավոր մեղադրյալը նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանն է, որը բացահայտ և բազմիցս հայտարարել է, որ իր դեմ այս գործը քաղաքական պատվեր է։
