Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտության ակտիվ փուլ․ ո՞վ կստանձնի միջնորդի դերը
ԱՄՆ թե՞ Ռուսաստան՝ բանակցությունների միջնորդները
Ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում տեղի ունեցած միջադեպը, որի արդյունքում զոհվեցին ԼՂ-ի երեք ոստիկանները, ավելի սրեց առանց այն էլ լարված իրավիճակը։ ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը հայտարարել են հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման գործընթացում որպես միջնորդ հանդես գալու պատրաստակամության մասին։ Զուգահեռաբար հնչում են Հայաստանի և Արցախի իշխանությունների հայտարարությունները, ինչպես նաև միջազգային գործընկերների գնահատականները։
Ո՞վ կստանձնի Երևանի և Բաքվի միջև միջնորդի դերն այս անգամ, հնարավոր թեկնածուներից ո՞ր մեկի հետ են համընկնում Հայաստանի շահերը։ Քաղաքագետ Գուրգեն Սիմոնյանի պատասխանները, ինչպես նաև հայ պաշտոնյաների և միջազգային գործընկերների վերջին հայտարարությունները:
- Փոխհրաձգություն Ղարաբաղում. կան զոհեր ու վիրավորներ
- Երկու տեսապատմություն շրջափակված ԼՂ-ում մարդկանց կյանքի մասին
- «Բաքուն փորձում է խմբագրել ստատուս քվոն»․ կարծիք Երևանից
«ԱՄՆ-ն կարող է արբիտրի դեր ստանձնել, Ռուսաստանը՝ ոչ»
Քաղաքագետ Գուրգեն Սիմոնյանն ասում է՝ այս պահի դրությամբ Միացյալ Նահանգների, հավաքական Արևմուտքի ու Հայաստանի ռազմաքաղաքական շահերը համընկնում են, ուստի պետք է ստեղծել ֆոն՝ ապագայում այդ հարաբերությունները խորացնելու, զարգացած ու քաղաքակիրթ աշխարհի մաս կազմելու համար։
«Պետք է այս հետխորհրդային ճահճից, տիղմից և այն տերություններից, որոնք շարունակաբար մեզ գցում են այդ ճահճի մեջ, ձերբազատվենք օր առաջ»,- JAMnews-ի հետ զրույցում նշել է նա։
Անդրադառնալով Նեդ Փրայսի հայտարարությանը, թե ԱՄՆ-ն «միջնորդ չէ, երկու երկրների գործընկերն» է՝ Սիմոնյանը վստահեցրել է՝ որևէ հետքայլի մասին խոսք լինել չի կարող։ Ասում է՝ չնայած նրան, որ Հայաստանը «պատանդ» է ՀԱՊԿ-ում՝ Նահանգները երկրի հանդեպ «բարեկամական և դաշնակցին հարիր» քաղաքականություն է որդեգրել։
«Նահանգներն ավելին է անում, քան ֆորմալ առումով ՀՀ-ն իրենից ներկայացնում է ԱՄՆ-ի համար։ Մենք որևէ փաստաթուղթ կամ դաշինքի պայմանավորվածություն չունենք, որևէ քաղաքական ձևաչափ մշակված չէ»,- հիշեցնում է վերլուծաբանը։
Քաղաքագետի գնահատմամբ՝ միջնորդի կարգավիճակը շատ ավելի ցածր է, քան գործընկերոջինը։
Ըստ նրա՝ միջնորդությունը լիակատար չեզոքություն է ենթադրում, իսկ գործընկերությունը՝ ռազմաքաղաքական շահերի և հետաքրքրությունների սինխրոնիզացիա։
Սիմոնյանի խոսքով՝ Նահանգները կարող է տարածաշրջանում «արբիտրի դերակատարություն» ստանձնել, Ռուսաստանը՝ ոչ․ ինքն իր համար ստեղծել է ռազմաքաղաքական խնդիրներ, և այդ ճահճից դեռ դուրս չի եկել։
Այն հանգամանքը, որ Ռուսաստանի պաշտպանական գերատեսչությունն արձանագրել է՝ Ադրբեջանի զինված ուժերի զինծառայողներն են կրակ բացել Լեռնային Ղարաբաղի իրավապահների ավտոմեքենայի վրա, Սիմոնյանի դիտարկմամբ՝ ոչ մի դերակատարություն ունենալ չի կարող։ Կարծում է՝ վտանգներին ու ռիսկերին դիմակայելու համար պետք է ապավինել միայն սեփական ուժերին․
«Կոչերն ու հայտարարություններն ընդամենը օժանդակող հանգամանքներ են, ոչ կանխարգելիչ։ Կանխարգելիչ կարող է լինել միայն համապատասխան բիրտ ուժի առկայությունը՝ հայկական զինված ուժերը»։
Քաղաքագետի փոխանցմամբ՝ Ադրբեջանին կառուցողական դաշտ կարելի է բերել միայն ուժերի հավասարակշռություն ապահովելու պարագայում, ինչն, իր հերթին, հնարավոր է բացառապես «զինված ուժերի արդիականացման, անվտանգային համակարգի կայացման» ճանապարհով։
Հայտարարություններ Հայաստանից
«Ադրբեջանական դիվերսիոն խմբի գործողություններն այլ կերպ, քան ահաբեկչություն, հնարավոր չէ որակել։ Գրեթե երեք ամիս շարունակ Լաչինի միջանցքի արգելափակման և Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար աղետ ստեղծելուն ուղղված գործողություններին զուգահեռ Ադրբեջանը շարունակում է Արցախի հայ բնակչության ահաբեկման գործողությունները՝ էթնիկ զտումներ իրականացնելու վերջնական նպատակով»,- ասել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Երևանում գտնվող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆրանսիացի համանախագահ Բրիս Ռոքֆոյի հետ հանդիպման ժամանակ։
Հայաստանի արտգործնախարարությունը մարտի 5-ի միջադեպը քննարկելու նպատակով հանդիպման է հրավիրել երկրում հավատարմագրված դեսպաններին և միջազգային կառույցների ներկայացուցիչներին։ ԱԳ փոխնախարար Վահե Գևորգյանը դիվանագետներին ասել է, որ «մարտի 5-ին Ադրբեջանի զինված ուժերը դիվերսիոն հարձակում են իրականացրել Լեռնային Ղարաբաղում», և մանրամասներ հայտնել տեղի ունեցածի մասին։
Նույն հանդիպման ժամանակ միջազգային իրավական հարցերով Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանն ընդգծել է, որ ավելի քան երկու շաբաթ է, ինչ Ադրբեջանի իշխանությունները անտեսում են Լաչինի միջանցքը բացելու մասին Միջազգային դատարանի որոշումը՝ չնայած նրան, որ այն ենթակա է պարտադիր կատարման.
«Այն փաստը, որ այս ահաբեկչական գործողությունը տեղի է ունենում նաև այդ չկատարված վճռի պայմաններում, վկայում է, որ Ադրբեջանը դարձել է միջազգային իրավունքի չարամիտ կարգազանց»։
Հայտարարություն ԼՂՀ-ից
Անվտանգության խորհրդի նիստի ժամանակ նախագահ Արայիկ Հարությունյանը տեղեկացրել է Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հետ վերջին հանդիպման բովանդակության և Բաքվից ստացված նախազգուշացման մասին.
«Ադրբեջանի ներկայացուցիչը փորձել է քննարկել քաղաքական թեմաներ՝ օգտագործելով «ինտեգրացիա» բառը, սակայն պարոն Շահրամանյանը [Արցախի կողմից հանդիպմանը մասնակցողը] կանխել է՝ ասելով, որ եթե պետք է քննարկեն քաղաքական հարցեր, դա պետք է լինի Ադրբեջանի կողմից Արցախի անկախության ճանաչման թեման: Նա հավելել է, որ քաղաքական հարցերի քննարկման համար իրենք լիազորված չեն և տվյալ հանդիպմանը չեն կարող քննարկել այդպիսի հարցեր:
Դրանից հետո ադրբեջանական կողմը իր խողովակներով փոխանցել է մեզ, որ կամ ընդունում եք ինտեգրացիոն քաղաքականությունը, կամ առկա խնդիրներին որևէ լուծում չի լինելու, հակառակը՝ լինելու են ավելի կոշտ և կտրուկ քայլեր:
Մենք չենք ընդունել, չենք ընդունում և այսօր ուզում եմ նորից հայտարարել՝ այն միայն Անվտանգության խորհրդի որոշում չէ, այլ մեր ժողովրդի գերակշիռ մեծամասնությունն ընդունում է, որ մենք մեր անկախության իրավունքից, ինքնորոշման իրավունքից չենք շեղվելու: Իսկ դա նշանակում է, որ առաջիկայում ունենալու ենք տարբեր զարգացումներ, իրավիճակներ, որոնց պետք է դիմակայենք: Մենք ընտրում ենք՝ կամ շարունակել պայքարը, որն ընտրել ենք, կամ եթե կան այնպիսի տրամադրություններ հանրության մեջ, որ պետք է ընդունել Ադրբեջանի կողմից ներկայացված առաջարկությունը, ապա հնարավորություն ունեն իրենց քաղաքացիական իրավունքների շրջանակում բարձրաձայնել և ասել, որ մեր ընտրած ճանապարհը սխալ է, փորձեն ձևավորել այդ տրամադրությունները, երկրում ձևավորեն նոր իշխանություն»։
Ինչպե՞ս են իրավիճակը գնահատում Ռուսաստանում
Ռուսական խաղաղապահ զորախմբի հրամանատարությունը մարտի 5-ի միջադեպի մասին տեղեկությունը հրապարակեց միայն հաջորդ օրը երեկոյան։ Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության նախարարությունն իր տեղեկագրում հաստատեց Ադրբեջանի կողմից հրադադարի ռեժիմը խախտելու փաստը.
«2023 թվականի մարտի 5-ին’ ժամը 10:00-ին Դյուքյանլար բնակավայրի տարածքում, Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի զինծառայողները կրակել են Լեռնային Ղարաբաղի իրավապահների ավտոմեքենայի վրա։ Բախման հետևանքով երեք մարդ զոհվել է, մեքենայում գտնվող մեկ աշխատակից’ վիրավորվել։ Ադրբեջանական կողմից կորուստները եղել են՝ երկու զոհ, մեկ վիրավոր»։
ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ասել է, որ վերջին օրերին հրադադարի ռեժիմի բազմաթիվ խախտումներ են եղել, և «մարտի 5-ի զինված միջադեպի» հետևանքով երկու կողմից էլ կան զոհեր.
«Միջադեպը ևս մեկ անգամ հաստատում է Բաքվի և Երևանի’ շուտափույթ կերպով բանակցությունների վերադառնալու հրամայականը Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների եռակողմ հայտարարությունների դրույթների կատարման շրջանակներում, այդ թվում՝ տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման, հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման և խաղաղության պայմանագրի նախապատրաստման հետ կապված»։
Հայ փորձագետներն ասում են, որ այս կերպ Մոսկվան բացահայտորեն իրեն դիրքավորում է որպես «առաջացող հումանիտար ճգնաժամի և ԼՂ-ի շուրջ հասունացող անվտանգային ճգնաժամի լուծման միակ հարթակ»։ Վերլուծաբանների մեծ մասը հիշեցնում է այս հարթակի անգործությունը, ինչն «ապացուցվել է վերջին իրադարձություններով, այդ թվում՝ Լաչինի միջանցքի արգելափակմամբ»։
Ինչպե՞ս են իրավիճակը գնահատում արևմտյան գործընկերները
ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի խոսնակ Նեդ Փրայսը հայտարարել է, որ հակամարտությունը ռազմական լուծում չի կարող ունենալ.
«Խաղաղությունը պահպանելու միակ ճանապարհը բանակցությունների սեղանի շուրջ նստելն է, իսկ ուժի կիրառումը խաթարում է բանակցությունները։ […] Մեզ համար ամենահստակ եզրակացությունը կողմերի միջև ուղիղ երկխոսության և քննարկումների շարունակման անհրաժեշտությունն է։ Սա կողմերի համար հրամայական է։
Մենք երկու երկրների համար էլ գործընկերոջ դեր ենք կատարել՝ աջակցելով եռակողմ փոխգործակցությանը արտաքին գործերի նախարարների, ինչպես նաև պետությունների ղեկավարության մակարդակով։ Մենք պատրաստ ենք շարունակել գործընկեր լինել կայուն խաղաղություն կառուցելու ջանքերի՝ լինի դա երկկողմանի, եռակողմ, թե բազմակողմ հիմքով։ […]
Մենք չենք պատրաստվում հակադրվել միջնորդության որևէ այլ առաջարկի, և իրականում մենք միջնորդ չենք։ Մենք այս երկու երկրների գործընկերն ենք։
Կարծում եմ, որ մենք թե՛ խոսքով, թե՛ գործով ցույց ենք տվել երկու երկրների հետ մեր հարաբերությունների բնույթը, երկու երկրները միավորելու մեր կարողությունը։ […]
Մենք դա չենք անում Մոսկվայի հետ մրցակցելու համար։ Մենք դա անում ենք այս երկու երկրների միջև երկարատև հակամարտությունը լուծելու համար, հակամարտություն, որը, ցավոք, հետևողականորեն մարդկային կյանքեր է խլում, ինչպես եղավ մարտի 5-ին: Մենք շահագրգռված ենք այստեղ խաղաղությամբ և անվտանգությամբ»։
Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարությունն իր հայտարարության մեջ ոչ միայն ափսոսանք է հայտնել, այլև ներկայացրել է իր տեսակետը, թե ինչպես է տեղի ունեցել միջադեպը.
«Ցավում ենք զոհերի համար, որոնք գրանցվել են մարտի 5-ին տեղի ունեցած լուրջ միջադեպի հետևանքով, ռուսական խաղաղապահ ուժերի պատասխանատվության գոտում ադրբեջանական զինուժը կրակ է բացել Լաչինի միջանցքի մոտով անցնող ոստիկանական ավտոմեքենայի ուղղությամբ։ Կարևոր է, որ հանգամանքներն ամբողջությամբ բացահայտվեն։ Մենք նաև կոչ ենք անում խստորեն պահպանել հրադադարը»։
ԵՄ արտաքին ծառայության մամուլի քարտուղարը հայտնում է.
«ԵՄ-ն ցավում է Ղարաբաղում շփման գծի երկայնքով բռնության բռնկման համար, որը հանգեցրել է առնվազն հինգ զոհի։ Այս միջադեպի հանգամանքները պետք է ամբողջությամբ հետաքննվեն։ Մենք կողմերին կոչ ենք անում զսպվածություն ցուցաբերել՝ կանխելու հետագա գործողությունները, որոնք կարող են ավելի խաթարել տարածաշրջանային կայունությունը և վտանգել խաղաղ գործընթացը»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
ԱՄՆ թե՞ Ռուսաստան՝ բանակցությունների միջնորդները
