ყიდის თუ არა აზერბაიჯანი უკრაინას Су-22 თვითმფრინავებს? რამდენად სანდოა Daily Express-ის მტკიცებები
ყიდის თუ არა აზერბაიჯანი უკრაინას სუ-22 თვითმფრინავებს?
ბრიტანული გამოცემა Daily Express თავის პუბლიკაციაში ამტკიცებს, რომ “აზერბაიჯანი, რომელიც ადრე რუსეთის ახლო პარტნიორად მიიჩნეოდა, უკრაინას საიდუმლოდ აწვდის Су-22 ტიპის სამხედრო თვითმფრინავებს და მცირე მოცულობით გაზს“.
გამოცემამ ინფორმაციას “სენსაციური“ უწოდა და აღნიშნა, რომ აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი ამ ნაბიჯებით თითქოს აშანტაჟებს რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმირ პუტინს. მასალაში ნათქვამია, რომ ბაქო–მოსკოვის ხანგრძლივი თანამოქმედების მიუხედავად, ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობები უკანასკნელ პერიოდში გაუარესდა და აზერბაიჯანი ცდილობს რუსეთის გავლენის შემცირებას სამხრეთ კავკასიაში, პარალელურად კი ამყარებს ურთიერთობებს თურქეთთან.
Daily Express წერს, რომ ბაქო უკრაინას Су-22 ტიპის მოიერიშე თვითმფრინავებს “დამალული მარშრუტებით“ აწვდის — თურქეთის, სუდანისა და გერმანიის გავლით, თითქოს ჰუმანიტარული ტვირთის სახით. გამოცემის ინფორმაციით, თვითმფრინავების სატრანსპორტო არხები იმავე მარშრუტებს ემთხვევა, რომლითაც წარსულში რუსული შეიარაღება ინაცვლებდა.
სტატიის თანახმად, აზერბაიჯანი უკრაინას გაზსაც აწვდის — მცირე მოცულობით, ტრანსბალკანური გაზსადენით, რომელიც ადრე რუსულ კონტროლს ექვემდებარებოდა. გამოცემა ამას უკრაინისთვის “რუსული ენერგორესურსების პირველი ალტერნატიული წყაროს“ სახით ასახავს.
Daily Express ამტკიცებს, რომ აზერბაიჯანში კვლავ ინახება საბჭოთა და რუსული წარმოების ფართო სპექტრის შეიარაღება — არტილერია, საზენიტო საშუალებები, მათი მატარებელი პლატფორმები, ტანკები და “ტოჩკა-У“-ის ტიპის ტაქტიკური სარაკეტო სისტემები, რომელთა გადაცემაც უკრაინისთვის ისევე შესაძლებელია, როგორც თვითმფრინავების.
აზერბაიჯანის პოზიცია და ბრალდებების უარყოფა
აზერბაიჯანული პროსახელისუფლო წყაროები, მათ შორის პორტალი Minval, მთავრობის წარმომადგენლებზე დაყრდნობით აცხადებენ, რომ ბაქო უკრაინის ომთან მიმართებით ნეიტრალიტეტს იცავს და მხოლოდ ჰუმანიტარულ დახმარებას აწვდის.
“დანარჩენი განცხადებები — იაფფასიანი სენსაციებია,“ — ამბობენ წყაროები.
ოფიციალური ცნობებით, 2022 წლიდან დღემდე აზერბაიჯანმა უკრაინის მხოლოდ მედიკამენტები, საკვები და გენერატორები გაუგზავნა — ღიად და ოფიციალური დოკუმენტაციით.
პროსახელისუფლო გამოცემა Caliber ადასტურებს, რომ ბაქო უკრაინას მცირე მოცულობით გაზს მართლაც აწვდის, თუმცა ეს ხდება ტრანსბალკანური მილსადენით და ოფიციალური კონტრაქტების საფუძველზე. წყაროს თქმით, “საიდუმლო ვაჭრობა“ არ არსებობს.
Caliber: “არც ერთი მტკიცებულება არ არის წარმოდგენილი“
ავტორიტეტული წყაროების თანახმად, აზერბაიჯანმა Су-17/22 (Fitter) ტიპის მოძველებული თვითმფრინავები 2000-იანების დასაწყისში მთლიანად ჩამოწერა. მისი სამხედრო ავიაცია დღეს МиГ-29-ისა და Су-25-ის ტიპის თვითმფრინავებით არის აღჭურვილი; ბაქო ასევე განიხილავს JF-17-ის შესყიდვას.
Caliber აღნიშნავს, რომ Daily Express-ის მასალაში არ არის წარმოდგენილი არც ფოტო, არც სატრანსპორტო დოკუმენტები და არც რაიმე მონაცემი ტრანსპორტირების შესახებ და მხოლოდ “წყაროზე დაყრდნობილი“ ბრალდებებია.
გამოცემის შეფასებით, ასეთი მასშტაბის სამხედრო ტვირთის დამალვა პრაქტიკულად შეუძლებელია.
News.az: “მათ ადრეც სცადეს მსგავსი ინფორმაციის გავრცელება“
კიდევ ერთი პროსახელისუფლო მედია, News.az წერს, რომ მსგავსი “სენსაციური“ ცნობები საინფორმაციო ომის ნაწილია. გამოცემა იხსენებს 2022 წლის შემთხვევას, როდესაც რუსულ და სომხურ მედიაში გავრცელდა ცნობები აზერბაიჯანული წარმოების ავიაბომბების უკრაინაში გაგზავნის შესახებ, თუმცა მაშინდელი ცნობებიც არ დადასტურდა.
ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ცალკეული დეტალები შესაძლოა რეალობას უკავშირდებოდეს, მაგალითად, QFAB-250 LG ტიპის ბომბების შესაძლო გადაზიდვაზე მსჯელობა, თუმცა, საერთო კონტექსტი ხშირად გადაჭარბებულია.
რამდენად სანდოა თეორია, რომ თვითმფრინავები სუდანის, თურქეთისა და გერმანიის გავლით გადაიტანეს?
Daily Express ამტკიცებს, რომ Су-22 თვითმფრინავები აზერბაიჯანიდან თურქეთში, იქიდან სუდანში, შემდეგ კი გერმანიაში აღმოჩნდა, საიდანაც უკრაინაში გადაიგზავნა. ექსპერტთა შეფასებით:
- სამი რეგიონის გადაკვეთისას თითოეული ტვირთი მკაცრ კონტროლს ექვემდებარება;
- გერმანია, როგორც ევროკავშირის წევრი ქვეყანა, ვალდებულია დააფიქსიროს ნებისმიერი სამხედრო ტვირთი;
- ჰუმანიტარული ტვირთით თვითმფრინავების გადაზიდვა ტექნიკურად შეუძლებელია — გემბანის ზომა, წონა და დეკლარაციის მოთხოვნები მსგავს მანევრს გამორიცხავს.
გარდა ამისა, სუდანი 2023 წლიდან შიდა შეიარაღებულ კონფლიქტშია, რაც მის “საიდუმლო ჰაბად“ გამოყენებას კიდევ უფრო არარეალურს ხდის.
თურქეთის მონაწილეობა ასევე ნაკლებად მოსალოდნელად მიიჩნევა — ანკარა NATO-ს წევრია, უკრაინას ოფიციალურად ეხმარება, მაგრამ რუსეთთან ურთიერთობებს ფრთხილი ბალანსით მართავს.
რატომ ახსენებს Daily Express კონკრეტულად სუდანს?
მიზეზი 2022 წელს მომხდარ კიდევ ერთ ინციდენტშია. იმ დროს რამდენიმე წყარო აცხადებდა, რომ აზერბაიჯანი უკრაინაში საჰაერო ბომბებს აგზავნიდა. ამ ვერსიაში სუდანი ასევე ტრანზიტულ ქვეყნად ფიგურირებდა.
ბრალდებების თანახმად, აზერბაიჯანულ თავდაცვის კომპანია CIHAZ-სა და უკრაინის სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ ექსპორტიორ კომპანია Ukrspecexport-ს შორის შეთანხმება არსებობდა და ტვირთის გადაზიდვა უკრაინულმა სატვირთო ავიაკომპანია Meridian-მა ხათუმიდან (სუდანი) პოლონეთის ქალაქ ჟეშოვამდე განახორციელა.
ეს ინფორმაცია ნაწილობრივ დასტურდებოდა დოკუმენტებით და გაჟონილი ინვოისებით. ამ ინვოისებში ასევე მითითებული იყო საბრძოლო მასალის კონკრეტული ტიპი: QFAB-250 LG ლაზერით მართვადი საჰაერო ბომბები, რომლებიც ერთობლივად იწარმოებოდა აზერბაიჯანისა და თურქეთის მიერ.
გავრცელდა ინფორმაცია, რომ უკრაინული Su-25 ტიპის მოიერიშე თვითმფრინავებმა 32 ასეთი ბომბი, თითოეული 270 კგ წონით, გამოიყენეს. გარდა ამისა, 2022 წლის გაზაფხულზე, წყაროებმა, მათ შორის Africa Intelligence-მა, ათობით უკრაინული თვითმფრინავის ფრენა დააფიქსირეს ხართუმსა და ჟეშოვს შორის.
ეს ნიშნავს, რომ იარაღის მიწოდების გარკვეული საიდუმლო ოპერაციები შესაძლოა მართლაც მომხდარიყო. თუმცა, არსებობს მნიშვნელოვანი გაფრთხილება: გამოყენებული იყო მხოლოდ რამდენიმე ათეული ბომბი და ნაღმტყორცნი – შედარებით მცირე ზომის იარაღი, რომლის ტრანსპორტირებაც კონტეინერებშია შესაძლებელი.
საბრძოლო თვითმფრინავი სრულიად განსხვავებული საკითხია. ფიუზელაჟი, ფრთები, ძრავები – თითოეული ეს კომპონენტი წარმოადგენს მასშტაბურ ტვირთს. მათი ტრანსპორტირებისთვის საჭიროა ან დიდი სატვირთო თვითმფრინავი (მაგალითად, An-124 Ruslan) ან კონტეინერიზებული საზღვაო ტვირთი. ნებისმიერ შემთხვევაში, ასეთმა ტვირთმა კვალი უნდა დატოვოს ტრანზიტის ქვეყნებში.
უფრო მეტიც, 2023 წლიდან სუდანი თავად იმყოფება შიდა შეიარაღებული კონფლიქტის მდგომარეობაში (არმიასა და სამთავრობო ძალებს შორის ბრძოლები აპრილიდან მიმდინარეობს). ამ სიტუაციაში, სუდანის გამოყენება იარაღის ტრანზიტის საიდუმლო ჰაბად კიდევ უფრო ნაკლებად რეალისტურიხდება.
რაც შეეხება თურქეთის ჩარევის თეორიას, გასათვალისწინებელია, რომ თურქეთი აზერბაიჯანის ახლო მოკავშირე და ასევე ნატოს წევრია. ანკარა ოფიციალურად უზრუნველყოფს უკრაინის იარაღით მხარდაჭერას (მათ შორის დრონები და ჯავშანტექნიკა), მაგრამ რუსეთთან ურთიერთობების გათვალისწინებით, უკიდურესი სიფრთხილით მოქმედებს.
ამ ვითარებაში, თურქეთის უკრაინაში აზერბაიჯანული თვითმფრინავების საიდუმლო გადაყვანის არხად გადაქცევის ალბათობა ძალიან დაბალია. ასეთი სცენარი სერიოზულად შეარყევს ანკარა-მოსკოვის ურთიერთობებს.
გერმანიის გავლით ტრანსპორტირების შესახებ
წინა ვერსიებში ამტკიცებდნენ, რომ პოლონეთი უკრაინაში იარაღის მიწოდების მთავარი ლოჯისტიკური ცენტრია და 2022 წელს შესაძლოა ტრანზიტული ქვეყანაც ყოფილიყო. მაგრამ რაც შეეხება გერმანიას: გერმანია უკრაინას სამხედრო დახმარებას უწევს, მაგრამ ამას მკაცრად ოფიციალური პროცედურების ფარგლებში აკეთებს. გერმანიიდან გაგზავნილი ნებისმიერი მიწოდება საჯაროდ ცხადდება (მაგალითად, როდესაც ბერლინმა უკრაინას Leopard-ის ტანკები ან IRIS-T საზენიტო სისტემები გადასცა, მან ოფიციალური განცხადებები გააკეთა).
გერმანიის გავლით ნებისმიერი იარაღის საიდუმლო გზებით გადატანა, განსაკუთრებით “ჰუმანიტარული დახმარების“ საფარქვეშ, არარეალურად გამოიყურება.
თუ ვიტყვით, რომ თვითმფრინავები გერმანიაშია აწყობილი და იქიდან უკრაინაში გაიგზავნა, ესეც შეუძლებელია. გერმანიამ უკრაინას საბრძოლო თვითმფრინავები არ მიაწოდა და სხვა ქვეყნების მსგავსი ინიციატივების მიმართ უკიდურესად ფრთხილი იყო (მათ შორის პოლონეთიდან MiG-29 გამანადგურებლების გადაცემის კოორდინაციის შესახებ).
აზერბაიჯან-რუსეთის ბოლოდროინდელი ურთიერთობები და “დეილი ექსპრესის“ მტკიცებები
Daily Express თავისი ეჭვების დასასაბუთებლად ბოლო თვეებში ბაქო–მოსკოვის ურთიერთობებში არსებულ დაძაბულობაზეც მიუთითებს — კერძოდ, რუსული მხარის მიერ აზერბაიჯანული სამოქალაქო თვითმფრინავის შეცდომით ჩამოგდებას, რამაც დიპლომატიური კრიზისი გამოიწვია.
შემდეგში პუტინმა ოფიციალური ბოდიში მოიხადა და მხარეებმა ინციდენტის დარეგულირებისკენ ნაბიჯები გადადგეს. კრემლის პრესმდივანმა დმიტრი პესკოვმა დუშანბეში გამართული შეხვედრა “უმაღლესად შეაფასა“ და განაცხადა, რომ მიმდინარეობს მუშაობა ურთიერთობების ნორმალიზებაზე.
Daily Express ინციდენტს როგორც პოლიტიკურ ბზარს, ისე წარმოაჩენს, თუმცა ოფიციალურ დონეზე ურთიერთობების აღდგენის პროცესი უკვე დაწყებულია.
