როგორ ვითარდებოდა მოვლენები სომხეთში. ქრონოლოგია

10 ნოემბრის ღამით, აზერბაიჯანს, სომხეთსა და რუსეთს შორის ხელი მოეწერა შეთანხმებას ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის, აზერბაიჯანისთვის მოსაზღვრე რაიონების დაბრუნებისა და ყარაბაღში აზერბაიჯანელი დევნილების დაბრუნების შესახებ.

ასეთი შეთანხმების გაფორმებამ მწვავე პროტესტი გამოიწვია ერევანში. შეთანხმებაში დაფიქსირებული დარეგულირების პირობებით აღშფოთებული ასობით ადამიანი ჯერ სომხეთის მთავრობის, შემდეგ კი პარლამენტის შენობაში შეიჭრა. 

არეულობები ერევანში მთელი ღამის განმავლობაში გაგრძელდა. ადამიანები აპროტესტებდნენ იმას, რასაც ოპოზიცია „ფაქტობრივად ყარაბაღის აზერბაიჯანისთვის გადაცემას უწოდებს“.

პროტესტი ერევანში, ვიდეო

10 ნოემბერს, დაახლოებით ღამის 2 საათზე, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა Facebook-ის საკუთარ გვერდზე დაწერა, რომ ხელი მოაწერა საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის შეთანხმებას. 

მან განმარტა, რომ ეს მისთვისა და მთელი სომეხი ხალხისთვის რთული გადაწყვეტილება საომარი ვითარების ანალიზისა და იმ ადამიანების შეფასების საფუძველზე მიიღო, რომლებსაც კარგად ესმით აღნიშნული საკითხი.

და მაინც, სომხეთში ბევრმა ვერ შეძლო იმის დაჯერება, რომ მთავრობის მეთაურს ამ ნაბიჯზე წასვლა შეეძლო – სანამ ნიკოლ ფაშინიანი პირდაპირ ეთერში არ გამოვიდა.

საკუთარ გამოსვლას მან უწოდა „რატომ და ვინ არის დამნაშავე“, მაგრამ განაცხადა, რომ არ შეუძლია ჯერ ყველა დეტალზე საუბარი, თუ რატომ მოაწერა ხელი შეთანხმებას და რა ხდებოდა უკანასკნელი ერთი თვის განმავლობაში. ფაშინიანმა პირობა დადო, რომ გარკვეული დროის – კონფლიქტის ზონაში ვითარების დასტაბილურების შემდეგ, ყველა ინფორმაციას გაასაჯაროებს.

გამთენიისას, პრემიერ-მინისტრი კიდევ ერთხელ გამოვიდა პირდაპირ ეთერში. ამჯერად იმასთან დაკავშირებით, რომ გაბრაზებული ადამიანების ტალღა თავს დაესხა პარლამენტის სპიკერს არარატ მირზოიანს და სასტიკად სცემა მას.

ფაშინიანმა პირობა დადო, რომ ყველა ხულიგანი დაისჯება. 

რაზე შეთანხმდნენ მხარეები – შეთანხმების სრული ტექსტი

10 ნოემბრის ღამეს გავრცელდა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ სომხეთის, აზერბაიჯანისა და რუსეთის ლიდერებმა ხელი მოაწერეს ყარაბაღის კონფლიქტის ზონაში ცეცხლის შეწყვეტის ერთობლივ შეთანხმებას. 

დოკუმენტის თანახმად, კონფლიქტის მხარეებმა ვალდებულება აიღეს, რომ მოსკოვის დროით 2020 წლის 10 ნოემბრის 00:00 საათიდან, ყველა საბრძოლო მოქმედებას შეაჩერებდნენ. 

„აღდამის რაიონი და ტერიტორიები, რომელსაც სომხური მხარე აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ყაზახის რაიონში აკონტროლებდა, აზერბაიჯანულ მხარეს 2002 წლის 20 ნოემბრამდე დაუბრუნდება. 

მთიან ყარაბაღში შეხების ხაზისა და ლაჩინის დერეფნის გასწვრივ განთავსდება რუსეთის ფედერაციის სამშვიდობო კონტინგენტი 1960 სამხედრო მოსამსახურის, 90 ჯავშანტრანსპორტიორის, 380 ერთეული ავტომობილისა და სპეციალური ტექნიკის შემადგენლობით.

რუსეთის ფედერაციის მშვიდობისმყოფელთა კონტინგენტი სომხეთის შეიარაღებული ძალების გასვლის პარალელურად განთავსდება. რუსი სამშვიდობოების კონტინგენტის ადგილზე ყოფნის ვადა – 5 წელი, ავტომატურად გაგრძელდება მორიგი 5-წლიანი პერიოდით, თუკი რომელიმე მხარე ვადის გასვლამდე 6 თვით ადრე არ განაცხადებს ამ მდგომარეობის შეწყვეტის განზრახვის შესახებ. 

კონფლიქტის მხარეების მიერ შეთანხმების შესრულების ეფექტურობის გაზრდის მიზნით, მიმდინარეობს ცეცხლის შეწყვეტის მონიტორინგის სამშვიდობო ცენტრის ჩამოყალიბება.

სომხეთის რესპუბლიკა 2020 წლის 15 ნოემბრამდე აზერბაიჯანის რაიონს უბრუნებს ქალბაჯარის რაიონს, 2020 წლის 1 დეკემბრამდე – ლაჩინის რაიონს, ამასთან, იტოვებს ლაჩინის დერეფანს (5 კმ-ს სიფართოვის), რომელიც უზრუნველყოფს მთიანი ყარაბაღის სომხეთთან კავშირს, ამასთან, არ შეეხება ქალაქ შუშას.

მხარეთა შეთანხმებით, უახლოესი სამი წლის განმავლობაში, განისაზღვრება ლაჩინის დერეფანში გადაადგილების ახალი მარშრუტის მშენებლობის გეგმა, რომელიც სტეპანაკერტის სომხეთთან კავშირს უზრუნველყოფს, შემდგომში, რუსული სამშვიდობო კონტინგენტის გადანაცვლებით ამ მარშრუტის დასაცავად.

აზერბაიჯანის რესპუბლიკა უზრუნველყოფს ლაჩინის დერეფანში მოქალაქეების, სატრანსპორტო საშუალებებისა და ტვირთის ორმხრივი მიმართულებით გადაადგილების უსაფრთხოებას. 

იძულებით გადაადგილებული პირები და დევნილები დაბრუნდებიან მთიანი ყარაბაღისა და მიმდებარე რაიონების ტერიტორიაზე, გაეროს ლტოლვილთა საკითხების უმაღლესი კომისრის კონტროლის ქვეშ.

მოხდება სამხედრო ტყვეების, სხვა დაკავებული პირებისა და დაღუპულთა ცხედრების გაცვლა.

გაიხსნება ეკონომიკური და სატრანსპორტო კავშირი რეგიონში. სომხეთის რესპუბლიკა უზრუნველყოფს აზერბაიჯანის რესპუბლიკის დასავლეთ რაიონებსა და ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკას შორის მოქალაქეთა, სატრანსპორტო საშუალებებისა და ტვირთის ორმხრივი მიმართულებით სატრანსპორტო კავშირს. სატრანსპორტო კავშირის კონტროლს განახორციელებს რუსეთის უსაფრთხოების ფედერალური სამსახურის სასაზღვრო სამსახურის ორგანოები.

მხარეთა შეთანხმებით უზრუნველყოფილი იქნება ახალი სატრანსპორტო კომუნიკაციების მშენებლობა, რომელიც ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკას აზერბაიჯანის დასავლეთ რაიონებთან დააკავშირებს.

ყარაბაღის "პირველი"და "მეორე" ომი

„ყარაბაღის მეორე ომი“ – 27 სექტემბრიდან მოყოლებული, აზერბაიჯანისა და სომხეთის არმიები ყარაბაღის კონფლიქტის ზონაში აქტიურად იბრძვიან ჯავშანტექნიკის, არტილერიისა და უპილოტო საფრენი აპარატების გამოყენებით. ორივე მხრიდან ათასობით სამხედრო და მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა. ამ დროის განმავლობაში, სამჯერ გამოცხადდა ზავი – 10, 18 და 27 ოქტომბერს, მაგრამ სამივეჯერ ის მაშინვე დაირღვა.

მხარეები ერთმანეთს ადანაშაულებდნენ ზავის დარღვევაში და კონფლიქტის დარეგულირების ურთიერთსაპირისპირო ვერსიებზე საუბრობდნენ: აზერბაიჯანისთვის ყარაბაღი შეიძლება მხოლოდ მის შემადგენლობაში იყოს, სომხეთმა მსოფლიოს ყარაბაღის დამოუკიდებლობის აღიარებისკენ მოუწოდა.

•ყარაბაღის ომი – ამ სახელწოდებით არის ცნობილი შეიარაღებული კონფლიქტი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის 1991-1994 წლებში, რომელიც აზერბაიჯანის ყოფილი ავტონომიური მხარის მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიაზე და მის მიმდებარე რაიონებში მიმდინარეობდა. ომი დასრულდა ხელმოწერილი ზავით, თუმცა ორმხრივი სროლები პერიოდულად მაინც არის.

სომხებით დასახლებული მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა არსებობს, როგორც დე ფაქტო დამოუკიდებელი რესპუბლიკა, რომელიც არცერთ სახელმწიფოს არ უღიარებია, მათ შორის არც სომხეთს. აზერბაიჯანი მიიჩნევს, რომ ყარაბაღი და მის გარშემო ტერიტორია ომის პირობებშია ოკუპირებული და ითხოვს დაბრუნებას.

კონფლიქტის დარეგულირების შესახებ მოლაპარაკებებმა საერთაშორისო დონეზე ამ დრომდე შედეგი ვერ გამოიღო. სრულმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებებისა ბოლო გაელვება ე.წ. “აპრილის ომის”, იგივე “ოთხდღიანი ომის” დროს მოხდა 2016 წლის აპრილში. შედეგად ორივე მხრიდან ათობით ადამიანი დაიღუპა.