ყარაბაღი: რა იქნება ამის შემდეგ

აშშ-ს პრეზიდენტად დონალდ ტრამპის არჩევამ მთელ მსოფლიოში ცვლილებების მოლოდინი გააჩინა, მათ შორის – სამხრეთი კავკასიის ქვეყნებშიც. თუმცა, არავინ იცის, რა მიმართულებით განვითარდება ვლადიმირ პუტინის მიერ მსოფლიოს ერადერთ სუპერსახელმწიფოდ წოდებული ქვეყნის პოლიტიკა.

მოლოდინები არსებობს ყარაბაღის კონფლიქთან დაკავშირებითაც, თუმცა ბევრი ექსპერტი აღიარებს, რომ ეს კონფლიქტი მხოლოდ უფრო გლობალური ტრანსფორმაციების კონტექსტში შეიძლება გადაწყდეს, კერძოდ ახლო აღმოსავლეთში არსებული დაპირისპირების გადაწყვეტის შესაბამისად. ბევრი რამ იქნება იმაზე დამოკიდებული, რამდენად ხელშეუხებელი დარჩება  საზღვრები ახლო აღმოსავლეთში,  ან დაიდება თუ არა  ახალი საერაშორისო შეთანხმება, რომელიც თურქეთსა და სამხრეთ კავკასიას გვერდს ვერაფრით აუვლის.

ჯერჯერობით ყარაბაღის კონფლიქტისადმი დამოკიდებულების  შეცვლა არცთუ მნიშვნელოვანი ფაქტით გამოიხატა – ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირების საქმეში ეუთოს მინსკის ჯგუფის ამერიკელმა თანათავმჯდომარემ, ჯეიმს ოურლიკმა თანამდებობიდან წასვლის შესახებ განაცხადა. ის აპირებს, გახდეს ვაშინგტონში ბაზირებული მსხვილი რუსული ფირმის კონსულტატი.

უორლიკის წასვლამ, შესაძლოა, დარეგულირების ლოგიკის შეცლაც განაპირობოს. უორლიკი 2013 წელს გახდა მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარე, და მას შემდეგ მოლაპარაკებების მთავარ თემად იქცა ამერიკული ინიციატივა ყარაბაღის კონფლიქტის ზონაში ინციდენტების გამოძიების ერთგვარი მექანიზმების განლაგების შესახებ. ზუსტად არავინ იცის, რა იგულისხმებოდა ამაში.

ლაპარაკია მონიტორინგის აღჭურვილობაზე, თუმცა არ არის მითითებული, თუ რომელი ქვეყნის წარმოებული უნდა იყოს ეს აღჭურვილობა, ან დაკავშირებული იქნება თუ არა ის რომელიმე  დედაქალაქის “ცენტრთან”. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გაურკვეველია, ვინ გააკონტროლებს ყარაბაღის საზღვარს აზერბაიჯანთან და ვისი “ქოლგის” ქვეშ აღმოჩნდება რეგიონი.

სომხეთმა  აშშ-ს წინადადება მიიღო, თუმცა ერევანი სულ უფრო მეტად ამყარებს რუსეთთან სამხედრო-ტექნიკურ თანამშრომლობას.  კერძოდ, უკვე თითქმის დასრულებულია ერთობლივი სომხურ-რუსული ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვითი დანადგარის შექმნის შეთანხმების რატიფიკაცია. ახლა ლაპარაკია გაერთიანებული სახმელეთო დაჯგუფების შექმნაზე, რომელშიც შევა სოხეთში დისლოცირებული 102-ე რუსული ბაზა და სოხური არმიის ერთ-ერთი კორპუსი. არსებობს  ისეთი ცნობებიც, რომ დაჯგუფებაში შეიძლება გაერთიანდნენ სპეცსამსახურის ძალებიც (შეგახსენებთ, რომ სომხეთის საზღვარს თურქეთთან და ირანთან იცავენ რუსეთის ФСБ-ს სასაზღვრო ძალები).

სოხეთმა ასევე ახლახან გამოსცადა ისკანდერის ოპერატიულ-ტაქტიკური კომპლექსი, რომელიც რუსული საჰაერო “ქოლგის” ნაწილია. გარდა ამისა, სომხეთის მხარე აცხადებს დამოუკიდებლად ჩატარებული  სამუშაოების შესახებ, საზღვრის გამაგრების, ასევე ტელევიზორებისა და მონიტორინგისთვის განკუთვნილი სხვა დანადგარების განთავსების მიზნით. თავდაცვის მინისტრის თქმით, ეს დანადგარები საშუალებას იძლევა მტრის “ღრმა ზურგში” განხორციელებული ქმედებებიც  კი დაინახო.   

ეს ნაბიჯები იმაზე მეტყველებს, რომ სომხეთის მხარე არ აპირებს, უკან დიხიოს იმ საზღვრებიდან, რომლებიც 1994 წლის დაზავების შემდეგ დადგინდა და 2016 წლის 1-4 აპრილს, ეგრეთ წოდებული აპრილის ომის დროს კორექტირდა. სოხურმა მხარემ აპრილში აღიარა 800 ჰექტარი მიწის დაკარგვა – სამხრეთით და ჩრდილოეთით. მაგრამ მთელი დანარჩენი მიწის დაცვას სომხური არმია ნებისმიერ ფასად აპირებს.

სულ ახლახან სააგენტო “სპუტნიკისთვის” მიცემულ ინტერვიუში  სომხეთის პრეზიდენტმა სერჟ სარგსიანმა განაცხდა, რომ 2011 წელს ყაზანში გამართული მოლაპარაკებების დროს მზად იყო,  აზერბაიჯანისთვის დაეთმო ყოფილი მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური რესპუბლიკის მიმდებარე ის რაიონები, რომლებსაც აზერბაიჯანი ოკუპირებულს უწოდებს”. ლაპარაკია 5-7 რაიონზე, რომლებიც ომის დროს ყარაბაღის კონტროლქვეშ მოექცა.

სერჟ სარგსიანი მათ უსაფრთხოების ზონას უწოდებს, და აცხადებს, რომ სომხეთის მხარე მზად იყო, იქიდან ჯარი გამოეყვანა – აზერბაიჯანის მიერ ყარაბაღის დამოუკიდებლობის ცნობისა და კომუნიკაციების გახსნის სანაცვლოდ. თუმცა, 2011 წელს აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ჰეიდარ ალიევმა წამოაყენა მთელი რიგი სხვა პირობები და უარი თქვა ყაზანის გეგმაზე.

ბუნდოვანია, უარყოფს თუ არა ალიევი დღეს იმ გეგმას, რომლის შეთავაზებასაც რუსეთი ცდილობს. ალიევმა ახლახან განაცხადა, რომ მზად არის, ყარაბაღის ავტონომია განიხილოს, მაგრამ მხოლოდ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის ჩარჩოებში. გარდა ამისა, ალიევმა გააძლიერა მილიტარისტული რიტორიკა, ატარებს მასშტაბურ სამხედრო წვრთნებს და ლაპარაკობს ახალი შეიარაღების შეძენის შესახებ. აზერბაიჯანი, ასევე, აპირებს 2017 წლიდან სამხედრო ხარჯები 63%-ით გაზარდოს.

ექსპერტები ირწმუნებიან, რომ ამჯერად ყაზახის გეგმას სერჟ სარგსიანი ეწინააღმდეგება. მაგრამ, ცხადია, რომ შუამავლები – კერძოდ კი, აშშ და საფრანგეთი, და ეუთოს მოქმედი თავმჯდომარე გერმანიაც, ასევე მხარს უჭერენ დღევანდელი სტატუს-კვო-ს შენარჩუნებას, და არა – ყაზანის გეგმას, რომელიც დღევანდელი საზღვრების შეცვლას გულისხმობს, და შესაბამისად, რეგიონში დესტაბილიზაციის საშიშროებას.     

აზერბაიჯანი ყველანაირად ცდილობს, შეცვალოს ეს ტენდენცია და მოლაპარაკებები ყაზანის წინადადებების კალაპოტში დააბრუნოს.  ამისთვის აზერბაიჯანი სომხეთზე რუსეთის გავლენას იყენებს, და   პრორუსულ ევრაზიულ კავშირში შესვლის თაობაზე მიანიშნებს. აზერბაიჯანი მოსკოვისგან “კალიმას” მოითხოვს – თუნდაც რამდენიმე ყარაბღული რაიონის სახით.

საქმეში ჩართულია თურქეთიც, რომლისთვისაც  ყარაბახის პრობლემის დარეგულირება სომხეთთან საზღვრის გახსნას განაპირობებს. ეს საზღვარი ერთადერთ  დაკეტილ მიჯნას წარმოადგენს ევროსაბჭოს ქვეყნებში, მაგრამ თურქეთი ჯუტად არ ხსნის ამ საზღვარს, და აცხადებს, რომ ამას მხოლოდ მას შედეგ გააკეთებს, როდესაც სომხეთი  ყარაბაღის მიმდებარე რაიონებიდან ჯარს გაიყვანს. თანაც, ამ რაიონების რაოდენობა 7,5-დან 3 -მდე მერყეობს. ახლახან კი ერთ-ერთმა თურქმა ჩინოვნიკმა განაცხდა, რომ სომხეთი არ დათანხმდა ჯარის გაყვანს ერთი რაიონიდანაც კი, თუმცა თურქეთი სწორედ ამას სთავაზობდა.

ამ ფონზე ძნელია გამოცნობა, თუ საით გადაიხრება ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირების ვექტორი. მით უმეტეს, რომ სომხეთში წინასაარჩევნო პერიოდი იწყება, და მომავალი წლის შუამდე მოვლენების აქტურად განვითრება ნაკლებად მოსალოდნელია.

და მაინც, ზოგიერთი ანალიტიკოსი არ გამორიცხავს, რომ  ბარაკ ობამა  მისი პრეზიდენტობის ვადის ამოწურვამდე დარჩენილ ორ თვეში ახლო აღმოსავლეთში დიდი შეთანხმების დადებას შეეცდება. ეს, შესაძლოა, იყოს მრავალშრიანი შეთანხმება, რომლის მონაწილეებიც შეიძლება გახდნენ – რუსეთი, თურქეთი, ირანი. და ეს შეთანხმება გვერდს ვერ აუვლის ვერც სამხრეთ კავკასიას, რომელიც ამ ქვეყნებს ესაზღვრება.

თუკი ასეთი შეთანხმება არ დაიდება, მაშინ სამხრეთ კავკასიაში ვითარება დღევანდელ სიტუაციაში, და იმავე განლაგებით გაიყინება. პერიოდულად აზერბაიჯანი შეეცდება სიტუაციის გალღობას, იმისთვის, რომ სტატუს-კვო საერთაშორისოდ აღიარებულ რეალობად არ იქცეს. ხოლო სომხეთმა, როგორც ჩანს, საბოლოოდ დაკარგა  სიტუაციის ასეთი პრინციპით მოგვარების მოტივაცია  –  “ტერიტორიები – სტატუსის სანაცვლოდ” ან “ტერიტორიები – გახსნილი კომუნიკაციების და სამხედრო მოქმედებებეზე უარის თქმის სანაცვლოდ”.

სერჟ სარქსიანი “სპუტნიკისთვის” მიცემულ ინტერვიუში აცხადებს, რომ მზად არის, ნებისმიერ დროს შეხვდეს ილჰამ ალიევს, ოღონდაც მხოლოდ იმიტომ, რომ ხელი მოეწეროს შეთანხმებას ნდობის ზომებისა და ზავის რეჟიმის გამყარების შესახებ. ყაზანის გეგმა, როგორც ჩანს, უნდა დავივიწყოთ.

სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები და ტერმინოლოგია ავტორის შეხედულებებს ასახავს და არ არის აუცილებელი, ემთხვეოდეს რეადქციის პოზიციას

გამოქვეყნებულია: 24.11.2016