უკრაინიდან რუსეთის გავლით - უკრაინელი ლტოლვილების ბედი საქართველოში
უკრაინელი ლტოლვილები საქართველოში
უკრაინაში ომის დაწყებიდან დღემდე, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემებით, საქართველომ 60 ათასზე მეტი უკრაინელი ლტოლვილი მიიღო. მათი დიდი ნაწილი აღმოსავლეთ უკრაინის, რუსეთის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიის მცხოვრებლები არიან, რომლებიც ომს რუსეთის გავლით გამოექცნენ და საქართველომდე სახმელეთო გზით ჩამოაღწიეს.
ვიდრე საქართველოში ჩამოვიდოდნენ, მათ ფილტრაციის ბანაკები, აგრესორი ქვეყნის – რუსეთის ტერიტორია და ბევრი სხვა დაბრკოლება გამოიარეს.
საქართველოს ხელისუფლება ამბობს, რომ ქვეყანაში ჩამოსულ უკრაინელ ლტოლვილებს ყველა საჭირო დახმარებას უწევს – აძლევს თავშესაფარს, საკვებს, ქირაობს მათთვის სასტუმროებს.
თუმცა, მასალაზე მუშაობის დროს აღმოვაჩინეთ, რომ ომის დაწყებიდან ოთხი თვის თავზე, საქართველოში არ არსებობს უკრაინელი ლტოლვილების დახმარების ერთიანი გეგმა და კონკრეტული უწყება, რომელიც პასუხისმგებელი იქნებოდა ამ პროცესის მართვაზე. მაგალითად, უკვე იყო შემთხვევები, როდესაც სასტუმროს მეპატრონეებმა უკრაინელ ოჯახებს სახელმწიფოს მიერ ნაქირავები სასტუმროები დაატოვებინეს, რადგან სახელმწიფო აღარ აგრძელებდა ქირის გადახდას.
არც ისაა ბოლომდე მკაფიო, რა სტატუსით ცხოვრობს ეს ხალხი საქართველოში.
ამ სტატიაში გიყვებით რა გზა გაიარეს უკრაინელმა ლტოლვილებმა საქართველომდე და რას სთავაზობს მათ ქვეყანა? რას აპირებენ ისინი – დარჩებიან საქართველოში ომის დასრულებამდე თუ სხვა ქვეყანაში აპირებენ გადასვლას?
ივანი – ფილტრაციის ბანაკები და პრობლემები საქართველოს საზღვარზე
33 წლის ივანმა, ცოლთან და მცირეწლოვან შვილთან ერთად, ქალაქი მარიუპოლი 17 მარტს დატოვა, მას შემდეგ, რაც ქალაქი რუსების კონტროლის ქვეშ გადავიდა.
არჩევანი ბევრი არ იყო – ქალაქიდან გასვლა მხოლოდ რუსეთის მიმართულებით იყო შესაძლებელი.
„ძალიან დიდი ქაოსი იყო. მობილური ოპერატორებიც არ მუშაობდა, ხალხი ერთმანეთისგან იგებდა, საით შეიძლებოდა წასვლა. მარიუპოლიდან ზაპოროჟიისკენ დავიძარით. მეშინოდა, რვა წლის ბავშვი მეჯდა მანქანაში და წარმოდგენა არ მქონდა რა მოხდებოდა. ოფიციალური მწვანე დერეფანი არ იყო. უბრალოდ გვითხრეს, რომ გაგვიშვებდნენ“.
ივანის მანქანის წინ უზარმაზარი კოლონა მიდიოდა. საცობისგან თავის არიდების მიზნით, გადაწყვიტა მშობლებთან, სოფელ იალტაში (მანგუშის რაიონი, დონეცკის მხარე) შეევლო. ამბობს, რომ მისი ოჯახი სწორედ ამან გადაარჩინა – კოლონა, რომელიც მათ წინ მოძრაობდა, გაანადგურეს.
თითქმის ერთი თვე ივანი, ცოლ-შვილთან ერთად, იალტაში დარჩა. ფილტრაცია რაიონულ ცენტრში, მანგუშში უნდა გაევლოთ, იალტასა და მარიუპოლს შორის.
ფილტრაცია არის საფუძვლიანი შემოწმების პროცედურა სპეციალურად მოწყობილ ადგილებში, რომელთაც ფილტრაციის ბანაკებს ეძახიან. ეს ბანაკები რუსების მიერაა მოწყობილი უმეტესად დონეცკისა და ლუგანსკის ოკუპირებულ სოფლებში. ხშირად პოლიციის შენობებში. აქ ის უკრაინელები ხვდებიან, რომლებიც ოკუპირებული ქალაქებიდან გამორბიან.
ფილტრაციის ბანაკებში რუსები ამოწმებენ ყველაფერს – საბუთებს, მობილურ ტელეფონებში ფოტო/ვიდეოებს, კონტაქტებს, სხეულზე ტატუებს, უსვამენ ბევრ კითხვებს – ამ შემოწმების მიზანია დაადგინოს, ხომ არ აქვთ ამ ადამიანებს რაიმე კავშირი უკრაინელ ჯარისკაცებთან, ან სახელმწიფო სამსახურებთან. შემოწმება ხშირად სრულდება ცემით, დამცირებით და დაკავებით. ვინც შემოწმებას წარმატებით გაივლის, აძლევენ ქაღალდს, რომელიც ადასტურებს, რომ ეს შემოწმება გაიარა. ვინც ვერ გაივლის, რამდენიმე დღით აკავებენ.
შემოწმების მოლოდინში ხალხი ღამეებს ან მანქანებში ათევს, ან ბანაკებში იატაკებზე და მუყაოს ყუთებზე სძინავს. ამ შემოწმების გარეშე უკრაინელები ვერ ტოვებენ ოკუპირებულ ტერიტორიებს. უმაღლესი რადას ადამიანის უფლებათა კომისარმა, ლუდმილა დენისოვამ, არაერთხელ განაცხადა საჯაროდ, რომ ფილტრაციის ბანაკებში უკრაინელებს აწამებენ და არაადამიანურად ეპყრობიან.
რომ დარეგისტრირდა, სიაში 2100-ე იყო. შემოწმება დროში იწელებოდა. ერთ თვეში ფილტრაცია მხოლოდ 190-მდე ოჯახს ჰქონდა გავლილი. ივანი მიხვდა, რომ ლოდინი დიდხანს მოუწევდა და რუსებს ქრთამი გადაუხდა:
„ვერ ვიტყვი რამდენი, მაგრამ გაჭრა. მალევე გაგვიშვეს, ურიგოდ“.
ფილტრაციის ბანაკამდე ივანმა უკვე იცოდა დაახლოებით რას ჰკითხავდნენ, ამიტომ მომზადებული იყო. ტელეფონიდან წაშალა ყველა „საეჭვო“ ფოტო, კონტაქტები, შეტყობინებები. კითხვები ძირითადად ეხებოდა იმას, იბრძოდა თუ არა, ჰქონდა თუ არა რაიმე კავშირი ომთან.
შემოწმება დაახლოებით 40 წუთს გაგრძელდა:
„გამხადეს, სვირინგი დაათვალიერეს, ტელფონი და კომპიუტერი გაჩხრიკეს, ანაბეჭდები აიღეს და ფოტოები გადამიღეს“.
საბოლოოდ, 18 აპრილს, ივანმა, ცოლ-შვილთან ერთად, იალტა დატოვა და ნოვოაზოვსკში ჩავიდა.
შემდეგი შემოწმება უკვე რუსეთის უშიშროების ფედერალურ სამსახურთან უნდა გაევლო. ხუთი დღე, რუსეთის საზღვართან, მანქანაში გაათენეს. მერე ისევ შემოწმების სტანდარტული პროცედურა დაიწყო:
„ისევ გაგვხადეს, ტელეფონები შეგვიმოწმეს. აქ ყველაფერი უკვე ბევრად სერიოზულად იყო. ჩემი სვირიგნი არ მოეწონათ – დიდი დათვი მახატია მუხელზე. მიმტკიცებდნენ, დათვის რუსეთის სიმბოლოაო, ვუხსნიდი, რომ ეს უბრალოდ მხატვრული ნამუშევარია და რუსეთთან კავშირი არ აქვს“.
საბოლოოდ, ეს შემოწმებაც გაიარეს. ამის შემეგ იყო როსტოვი, პიატიგორსკი და ბოლოს ვლადიკავკაზი.
რუსეთის ტერიტორიაზე ივანის ოჯახმა დაახლოებით ათამდე პოსტი გაიარა. პროცედურა ყველგან ერთი და იგივე იყო.
ბოლო შემოწმება საქართველოს საზღვარზე მოუწიათ. აქ ბევრი კითხვა დაუსვეს – ვინ იყვნენ, საიდან მოდიოდნენ, სად მიდიოდნენ. მოსთხოვეს იმ ადამიანის ტელეფონის ნომერიც კი, ვინც საქართველოში უნდა დახვედროდათ.
„ქართული სიმბარათი არ მქონდა, უკრაინული არ იჭერდა, ამიტომ ვერაფერი ვაჩვენე. დავბრუნდით რუსულ საზღვართან, ინტერნეტი ჩავრთეთ და იმ ნაცნობების კონტაქტები ამოვიღეთ, ვინც უკვე ჩამოსული იყო თბილისში”.
მაგრამ, მაინც არ შემოუშვეს. ამჯერად მესაზღვრეებმა ყველას საზღვარგარეთის პასპორტები მოსთხოვეს:
“მე მქონდა საზღვარგარეთის პასპორტი, ჩემს ცოლს – არა, თუმცა ვიცოდით, რომ საქართველო უკრაინელებს საზღვარგარეთის პასპორტის გარეშეც იღებდა. ამიტომ მანამდე ამაზე არ გვინერვიულია“, – ამბობს ივანი.
„გამოვბრუნდით მე და ჩემი ცოლი, დავჯექით და ტირილი დავიწყეთ. საქართველო იყო ჩვენი ბოლო იმედი. უკან, რუსეთში ვერ დავბრუნდებოდით, უბრალოდ არ შეგვეძლო იქ ყოფნა, საიდანაც გვბომბავენ. უკრაინაში რუსეთის გავლით დაბრუნების შანსი უბრალოდ არ იყო, არავინ გაგვიშვებდა.
არ ვიცოდით რა გვექნა. ისევ რუსეთის საზღვარზე დავბრუნდით, – გაოცდნენ, ყველას უშვებენ, თქვენ რა დაგემართათო. დღემდე არ ვიცით, ჩვენ რატომ არ შეგვიშვეს“.
ივანმა ვლადიკავკაზში ერთი ოთახი იქირავა. ყველა დოკუმენტი რაც ჰქონდა უკრაინულიდან ჯერ რუსულად, შემდეგ კი ინგლისურად თარგმნა და მესამედ წავიდა საქართველოს საზღვარზე:
„ამჯერად შემოგვიშვეს. ამოვისუნთქეთ“. საქართველოში ჩამოსული ივანი, მისი ცოლი და 8 წლის შვილი თბილისის მერიამ ერთ-ერთ სასტუმროში დააბინავა. მას შემდეგ თბილისში ცხოვრობენ.
საქართველო: ვინ უზრუნველყოფს უკრაინელ ლტოლვილებს თავშესაფრით
საქართველოში ჩამოსული უკრაინელების ნაწილი სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილ სასტუმროებში ცხოვრობს, ნაწილს კერძო პირები და კერძო სასტუმროები ეხმარებიან, მცირე ნაწილი კი აქ ნაცნობთან ან ახლობელთან ჩამოდის.
როგორც წესი, ჩამოსულთა დიდი ნაწილი საქართველოში მცირე ხნით რჩება და შემდეგ აქედან სხვა ქვეყანაში გადადის.
ერთი უწყება, რომელიც კოორდინირებას გაუწევდა თავშესაფრებში გადანაწილების პროცესს, არ არსებობს. მას, ვინ თბილისში რჩება, თუ თავად არ აქვს მოძებნილი თავშესაფარი, თბილისის მერია ეხმარება. ბათუმში ამას ბათუმის მერია აგვარებს. ბათუმი მეორე დიდი ქალაქია, სადაც ასევე ბევრი უკრაინელი ლტოლვილია ჩასული.
თბილისის მერიაში JAMnews-ს უთხრეს, რომ ქალაქის მასშტაბით უკრაინელი ლტოლვილებისთვის 33 სასტუმროა გამოყოფილი. ამ სასტუმროებში ამ დროისთვის შესახლებულია 2671 ლტოლვილი, მათ შორის, 636 ბავშვი.
იმისათვის, რომ საქართველოში ჩამოსულმა უკრაინელებმა მერიისგან თავშესაფარი მიიღონ, სპეციალურ ცხელ ხაზზე – 0 322 72 22 22-ზე უნდა დარეკონ.
პროცედურა ასეთია – ოპერატორი ინიშნავს მონაცემებს (რამდენი ადამიანია, მათი სქესი, ასაკი, საჭიროება, საკონტაქტო ნომერი) და სპეციალურ განყოფილებას გადასცემს. შემდეგ უკვე ეს განყოფილება ეძებს, სად არის იმ კონკრეტული მომენტისთვის თავისუფალი ადგილი და განმცხადებლებს უკავშირდება. სასტუმროში განსათავსებლად სპეციალური საბუთები საჭირო არ არის, უმეტესად, პირადობის მოწმობებიც საკმარისია.
30 ივნისის მდგომარეობით, თბილისის სასტუმროებში 100 თავისუფალი ადგილი, 37 ნომერია დარჩენილი.
სასტუმროების ქირასაც და კვების ფულსაც თბილისის მერია იხდის. მათ მეპატრონეებთან ხელშეკრულება 1-ელ აგვისტომდე აქვთ გაფორმებული და ამ დრომდე იქიდან ხალხს არავინ გამოასახლებს.
„1-ლი აგვისტოს შემდეგ მერია სიტუაციის შესაბამისად მიიღებს გადაწყვეტილებას“, – გვითხრეს თბილისის მერიის საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურში.
მათივე ინფორმაციით, თბილისის მერიამ უკვე 4561 ლტოლვილს უმასპინძლა. მათგან 2027 ან უკან დაბრუნდა, ან საცხოვრებლად სხვა ქვეყანაში წავიდა.
ომის დაწყებიდან დღემდე, ამ მომსახურებაში მერიამ 9 მლნ ლარზე მეტი დახარჯა – 9 348 908 ლარი.
გარდა საცხოვრებლისა, თბილისის მერიის გადაწყვეტილებით, საქართველოში ჩამოსული უკრაინელებისთვის ამ დრომდე უფასოა მგზავრობა, მუზეუმებში, გალერეებსა და პარკებში შესვლა.
სახელმწიფოს გარდა, უკრაინელებისთვის საცხოვრებლის მობილიზებაში ჩართულია კერძო სექტორიც. ერთ-ერთი ასეთი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი ბანკი – საქართველოს ბანკია. ეს ბანკი ექვს სასტუმროსთან თანამშრომლობს.
იმისათვის, რომ უკრაინიდან ჩამოსულები საქართველოს ბანკის გამოყოფილ რომელიმე სასტუმროში მოხვდნენ, უნდა დარეკონ ნომერზე: 0322 444 -444. ბანკი ჩამოსულებს თავშესაფარს ერთი თვის ვადით სთავაზობს.
ორი კერძო სახლი, ერთი ჰოსტელი და ერთი სასტუმრო აქვს უკრაინელების დაბინავებისთვის გამოყოფილი თბილისში ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტია „დროას“. სასტუმრო პარტიამ იქირავა, სახლები და ჰოსტელი კი მხარდამჭერებმა უსასყიდლოდ დაუთმეს.
ომის დაწყებიდან დღემდე, ამ თავშესაფრებით ორი ათასამდე უკრაინელმა ისარგებლა. უმეტესობა საქართველოში დროებით იყო ჩამოსული. ახლა სასტუმროში 150-მდე ადამიანია დარჩენილი.
“დროამ” უკრაინელი ლტოლვილებისთვის ტელეგრამზე არხი შექმნა – Droa For Ukraine. მათთან დაკავშირება ამ არხით არის შესაძლებელი.
ნატალია – რთული გზა საქართველოსკენ ოჯახით, დაზიანებული მანქანით
46 წლის ნატალია ბალაბასი 26 თებერვალს მეგობრებთან ერთად სტამბოლში, სამოგზაუროდ მიფრინავდა. უკვე ბარგს ალაგებდა, როდესაც მეგობრებმა მისწერეს, რომ ომი დაიწყო და ყველა რეისი გადაიდო. თავიდან ნატალია ვერ მიხვდა, რა მასშტაბის ომზე იყო ლაპარაკი:
„მარიუპოლში რვა წელია ომია, ამიტომ განსაკუთრებულ პანიკაში არ ჩავვარდნილვართ. უბრალოდ გული დაგვწყდა, რომ მოგზაურობა გადაიდო“.
ფოტო: მარადია ცაავა/JAMnews
სადღაც ხუთ დღეში უკვე სერიოზული სროლა ატყდა. ნატალიას სახლი ნახევრად სარდაფია, ფანჯრები სანახევროდ ქუჩაზე გადის. გააფრთხილეს, რომ კომენდანტის საათის დროს შუქი არ უნდა გასულიყო, თორემ ესროდნენ. ფანჯრებზე ტომრები და ფიცრები ააფარეს:
„სანამ გაზი გვქონდა, ფეჩზე ვდგამდი დიდ, წყლით სავსე ქვაბს და ასე ვათბობდი ოთახს. შემდეგ ჭურვი მოხვდა ჩვენს კორპუსს და გაზის მილები დაანგრია.
მერე ხეებს ვჭრიდით და ფიცრებს ვაგროვებდით. ყოველ დღე უფრო და უფრო გვიახლოვდებოდა ომი. მაღაზიებს აფეთქებდნენ გარშემო. ნელ-ნელა გვაკლდებოდნენ მეზობლები, მიდიოდნენ. ერთ დღეს უკრაინელი სამხედროები მოვიდნენ და გვითხრეს, რომ ევაკუაციის დრო იყო“.
მაგრამ, დააგვიანდათ – არცერთ პოსტზე აღარ გაუშვეს.
შვიდნი იყვნენ – ნატალია, მისი ქმარი, სამი შვილი, დედა და მისი შვილის შეყვარებული გოგო. უკან მიბრუნდნენ.
8 მარტს სიმშვიდე იყო. 9 მარტს ისევ დაბომბვა დაიწყო.ჭურვით გვერდით კორპუსს მოხვდა და ცეცხლი წაეიკიდა. რიგ-რიგობით იწვოდა სადარბაზოები.
„18-ში ჩემი შვილის შეყვარებულის სახლი დაიწვა, ზუსტად ჩვენს წინ. ერთად ვიდექით და ვუყურებდით, როგორ იწვოდა“.
მეორე დილას, ნატალიას შვილი კოსტია და მისი შეყვარებული ნასტია ჯარისკაცმა გააფრთხილა, ამ ღამით მძიმე სროლა იქნება და ჯობია წახვიდეთო.
სამი საათი ჰქონდათ დრო. სარდაფში იყვნენ, ბარგდებოდნენ, როცა მათ კორპუსს ჭურვი დაეცა.
„რამდენიმე წუთით დავყრუვდი. არაფერი მესმოდა, ვერაფერს ვხედავდი. გარეთ გამოვვარდი და ჩემს ქმარს ვხედავ, მთლიანად სისხლიანს. ჩემი დის შვილი მიწაზე გდია და ყელიდან ჩანჩქერივით ასხამს სისხლი. ჩემი და ცდილობს ხელით სისხლდენა შეაჩეროს. თვალებს ხუჭავს. პულსი არ აქვს.
ამასობაში გევრდით ჩემი უფროსი ბიჭი მიხოხავს სისხლში ამოთხვრილი და მიყვირის, რომ კოსტია მოვძებნო. კოსტიასაც იქვე ვპოულობ, ძირს, თითები უმოქმედოდ ჰკიდია ხელზე, სახე სისხლიანი აქვს აქვს და ვერაფერს ხედავს. ეზოდან რაღაც ძალით სადარბაზოში შევიყვანე.
„დედა, ეხლა მოვკვდები, ნასტიას მიხედე, გთხოვ“ – მეუბნება. ყველა წერტილიდან სისხლი ასხამს. არ მახსოვს რას ვშვებოდი. საერთოდ არაფერი მახსოვს“.
ნატალიამ და მისმა დამ როგორღაც შეძლეს და სამივე დაჭრილი – ნატალიას ორი შვილი და ქმარი მანქანაში ჩააწვინეს. საჭესთან მეზობელი დაჯდა, ისიც დაჭრილი. ქალაქი გაუჩერებლად იბომბებოდა. როგორ მიაღწიეს საავადმყოფომდე, ნატალიას არ ახსოვს:
„კივილით შევვარდი. საავადმყოფოში ქირურგი არ იყო. არც წყალი იყო, არც წამლები. ხელებს ვერავინ იბანდა. ძველი წამლები მეყარა მანქანაში და ექთანს მივეცი.
კოსტიას ტანსაცმელი გახადეს. სისხლში მოთხვრილი, სულ შიშველი იწვა ყინვაში და კანკალებდა. იქვე პლედი ვიპოვე, ალბათ სხვა ავადმყოფის იყო. მოვიპარე და დავაფარე.
სამივე გადარჩა. კოსტიას ოპერაცია გაუკეთეს და იმ ღამეს საავადმყოფოში დავტოვეთ, სისხლდენა რომ არ დაწყებოდა. ვოვა და ჩემი ქმარი წამოვიყვანე, საავადმყოფოში ანტიბიოტიკიც კი არ ჰქონდათ.
სახლში გავათენეთ ის ღამე. ეს იყო ყველაზე საშინელი ღამე ჩემს ცხოვრებაში. გაუჩერებლად ცვიოდა ბომბები. არ წყდებოდა სროლა. დედაჩემი და ჩემი და ხმას ვერ იღებდნენ, ჩუმად ისხდნენ. ჩემი დის შვილი გარეთ იყო, ბომბების ქვეშ, მკვდარი“.
მეორე დღეს ნატალიამ ერთ მანქანაში სამი დაჭრილი ჩასვა, მეორეში – დედა და წამოვიდა. მანქანას დაშვებული საბურავი და ჩალეწილი მინები ჰქონდა, მაგრამ, მაინც მოდიოდნენ:
„ჩემი და დარჩა, შვილის ცხედარი არ დატოვა“.
გაფუჭებული მანქანით ნატალიამ პატარა სოფლამდე ჩააღწია და სანამ სადმე სათადარიგო საბურავს იპოვიდა, მისი ქმარი და შვილი დაკარგა.
„სასწრაფოს მანქანა იდგა იქვე ახლოს. მითხრეს, რომ დაჭრილები წაიყვანეს და ახლა ვეღარცერთს ვიპოვნიდი“.
ნატალია ქმარ-შვილს სამი დღე ეძებდა. ბოლოს სხვადასხვა საავადმყოფოში იპოვა.
„არცერთის სიცოცხლეს საფრთხე აღარ ემუქრებოდა, მაგრამ კოსტია ვერ ხედავდა ცალი თვალით, თითებსაც ვერ გრძობდა. ვოვა ვერ დადიოდა. მივხვდი, რომ აქედან უნდა წავსულიყავით და მოხალისეებს დავუკავშირდი საქართველოში.
როსტოვით წამოვედით და 10 აპრილს ჩამოვაღწიეთ საქართველოში“.
ერთი კვირა ნატალიას ოჯახის შვიდი წევრი სასტუმროს ერთ ოთახში ცხოვრობდა. შემდეგ ერთმა ადამიანმა ვეძისში, თავის კერძო სახლში წაიყვანა.
მის შვილს, კოსტიას სახეზე ოპერაცია გაუკეთეს. ცალი თვალით მაინც ვერ ხედავს. კიდევ ერთი ოპერაცია წინაა. ხელზეც სჭირდება ოპერაცია. ვოვა, ქმარი, უკეთაა, სიარული დაიწყო.
საქართველო: რა სტატუსი აქვთ უკრაინიდან ჩამოსულებს
არც ივანს და არც ნატალიას, ისევე როგორც, საქართველოში ჩამოსული უკრაინელების უემეტესობას, ამ დრომდე რაიმე ოფიციალური სტატუსი არ აქვთ.
იმისათვის, რომ თავისი ქვეყნიდან გამოქცეულმა უცხო ქვეყნის მოქალაქემ საქართველოში თავშესაფარი მიიღოს ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსი უნდა მოითხოვოს.
„ლტოლვილისა და ჰუმანიტარული სტატუსების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, ლტოლვილის სტატუსი ენიჭება პირს, რომელსაც აქვს შიში, რომ შეიძლება რაიმე ნიშნით დევნის მსხვერპლი გახდეს (რასის, აღმსარებლობის, ეროვნების, პოლიტიკური შეხედულებების და ა.შ) და ამიტომ, თავის ქვეყანაში დაბრუნება არ უნდა.
იმ შემთხვევაში, თუ პირი ლტოლვილის სტატუსს ვერ აკმაყოფილებს, მაგრამ, იძულებული იყო დაეტოვებინა თავისი ქვეყანა ძალადობის, ოკუპაციის, შიდა კონფლიქტების და ა.შ. გამო, მას ჰუმანიტარული სტატუსი ენიჭება.
ადამიანები, რომლებიც სტატუსის მიღებას ცდილობენ, თავშესაფრების მაძიებლებად ითვლებიან. ამ საკითხებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიგრაციის დეპარტამენტი აწესრიგებს. შესაბამისად, სტატუსის მაძებელმა სწორედ ამ უწყებას უნდა მიმართოს. უწყება გადაწყვეტილებას 6 თვის ვადაში იღებს.
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ინფორმაციით, 2022 წლის პირველ კვარტალში მხოლოდ 13 უკრაინელს აქვს მიღებული ჰუმანიტარული სტატუსი. თავშესაფრის მაძიებლად კი, ამავე პერიოდის მონაცემებით, 126 ადამიანია რეგისტრირებული.
თავშესაფრის მაძიებლებს, როდესაც ისინი რეგისტრაციას გაივლიან, სახელმწიფო დროებით მის საკუთრებაში არსებულ მარტყოფის თავშესაფარში აცხოვრებს. თავშესაფარი 150 ადამიანზეა გათვლილი.
სალომე ჯოხაძე, ორგანიზაციის „უფლებები საქართველოს“ იურისტი, რომელიც მისი ორგანიზაციის ეგიდით, უცხო ქვეყნის მოქალაქეებს სტატუსის მიღებაში ეხმარება, ამბობს, რომ უკრაინელთა უმეტესი ნაწილი ამ სტატუსის მიღებას არ ცდილობს. ყოველ შემთხვევაში, ახლა მათ ასეთი საქმე არ აქვთ.
სალომე ამას რამდენიმე ფაქტორით ხსნის: უკრაინელებს საქართველოში უვიზოდ ყოფნა ერთი წლის ვადით ისეც შეუძლიათ. ახლა, რადგან ომია, მათ თავშესაფრებს ისეც აძლევენ, ან, ვინც ჩამოდის, აქ მას უკვე ხვდება ვიღაც და ღამის გასათევის საჭიროება არ აქვს.
სხვა ფინანსური მოტივაცია კი არ აქვთ, რადგან, სტატუსის მიღებისას პირი სახელმწიფოსგან თვეში მხოლოდ 45 ლარს იღებს. ეს მიზერული დახმარებაა:
„სტატუსი სჭირდებათ მათ, ვინც საქართველოში წლობით აპირებს დარჩენას და ესეც არა ფინანსური დაინტერესების გამო, არამედ, უფლებრივი მდგომარეობისთვის. სტატუსის მქონე ადამიანს აქვს ისეთივე, უფასო წვდომა სხვადასხვა სახელმწიფო სერვისზე, როგორც ამ ქვეყნის მოქალაქეს. მაგალითად, განათლების – სკოლებში აღარ მოუწევთ ფულის გადახდა. და ისინი გრძელვადიანი ბინადრობის ნებართვას იღებენ“.
ახლა, რადგან ომია, უკრაინელი ბავშვებისთვის ჯერ ისევ უფასოა საბავშვო ბაღებიც და რამდენიმე სკოლაში, უკრაინელებისთვის სპეციალური სექტორები დაამატეს. ამიტომ, 45-ლარისთვის 6-თვიან ლოდინს არავინ აპირებს. გრძელვადიანად საქართველოში დარჩენას კი ბევრი არ აპირებს, ყოველ შემთხვევაში, ჩვენი ყველა გმირი ამბობს, რომ აქ დროებითაა, იქამდე, ვიდრე დალაგდება, საბუთებს მოაწესრიგებს და რომელიმე სხვა ქვეყანაში წავა, იქ, სადაც უკეთესი საცხოვრებელი და სამუშაო პირობებია.
ეკატერინა: მარიუპოლი – თბილისი
ეკატერინა ტალალაი ქმართან და შვილთა ერთდ ომამდე მარიპოლში ცხოვრობდა. ქალაქი 19 მარტს, მეზობლებთან ერთად დატოვეს და ას კილომეტრში მდებარე, სოფელ ნიკოლსკაიაში ჩავიდნენ. იცოდნენ, რომ ამ ქალაქიდან ხალხი ავტობუსებით გაჰყავდათ:
„მანამდე, სამი კვირა სარდაფში ვცხოვრობდით. 120 ადამიანი. ჩვენს სახლს თერთმეტჯერ მოხვდა რაკეტა. თუმცა, მაინც იდგა. ახლაც დგას“.
ნიკოლსკამდე ნახევარი გზა ფეხით იარეს, მერე ავტობუსი დაეწიათ. სამი დღე სკოლაში ცხოვრობდნენ: „შუქი იყო და წყალი. სამი კვირის თავზე, პირველად ვნახეთ შუქი და წყალი“.
ნიკოლსკა 22 მარტის საღამოს დატოვეს. გადატენილი ავტობუსით დიდხანს იჯაყჯაყეს უცხო გზებზე. ერთდროულად რამდენიმე ავტობუსი მოდიოდა.
ფილტრაცია დონეცკის საზღვარზე, ნოვაზოვსკში გაიარეს. არ უწვალიათ:„ყველაფერი მარტივად იყო, საბუთებს შეხედეს და მორჩა“.
როსტოვის საზღვართან კი სერიოზული ამბავი დახვდათ:
„კაცები სათითაოდ გაჰყავდათ, ამოწმებდნენ იარაღის კვალს, სვირიგნგებს, ტელეფონებს, კომპიუტერებს და უამრავ კითხვას უსვამდნენ, ძირითადად პროვოკაციულს: იბრძოდი თუ არა, რას ფიქრობ ომზე და ა.შ. მერე, მოვიდოდა მეორე ადამიანი, კიდე ცალკე გაიყვანდა ადამიანს და თავიდან უსვამდა იმავე კითხვებს – იქნებ ვინმეს რამე შეშლოდა, სხვა პასუხი გაეცა და გამოეჭირათ“.
როგორც წესი, არასწულწლოვენბი და ბავშვები ფილტრაციას უფრო მარტივად გადიან. მაგრამ ეკატერინას შვილს, რომელიც იმ დღეებში გახდა 18 წლის, ისე მოექცნენ, როგორც უკვე ზრდასრულ კაცს:
„გადაუქექეს მთელი ტელეფონი: მესიჯები, ფოტოები. ყველაფერი. სადღაც ხუთი საათი ამოწმებდნენ ორივეს, ჩემს შვილს და ქმარს“.
როგორც იქნა საზღვარი გაიარეს და აღმოჩნდა, რომ როსტოვის ნაცვლად ტაგანროკში ჩაიყვანეს:
„იქვე ახლოს სასტუმრო ვიპოვეთ. წარმოიდგინეთ, სამი კვირის დაუბანლები ვიყავით. ეს იყო პირველი ღამე, როცა ლოგინზე გვეძინა; როცა ვიბანავეთ. აი მხოლოდ მას შემდეგ, როცა ამ უბედურებას გაივლი, მერე ხვდები რა ბედნიერებაა ისეთი წვრილმანი რაღაცები, როგორიცაა ლოგინი, წყალი, შუქი“.
ტაგანროკში ორი დღე დარჩნენ. შემდეგ „ელექტრიჩკით“ როსტოვში ჩავიდნენ. სადგურზე ვლადიკავკაზის ბილეთები იყიდეს და საქართველოსკენ წამოვიდნენ:
„რუსეთის საზღვარზე ქალები მარტივად გაგვიშვეს. კაცები ისევ გააჩერეს და ისევ იგივე კითხვები, ზუსტად იგივე კითხვები. გეგონება უკვე არ იცოდნენ ყველაფერი“
ეკატერინას და მის ქმარს საზღვარგარეთის მოქმედი პასპორტები ჰქონდათ, შვილის პასპორტი უკვე ვადაგასული იყო. ეშინოდათ, მაგრამ გაუმართლათ:
„ჩვენთან ერთად სხვა ჯგუფიც იყო, რომელთაც თვითმფრინავზე აგვიანდებოდათ თბილისში. მესაზღვრეს აერია, ჩემი შვილიც იმ ჯგუფის წევრი ეგონა, დაკვირვების გარეშე დახედა ჩემი შვილის პასპორტს და გაატარა – ვერ შეამჩნია, რომ ვადაგასული იყო.
მერე აღმოაჩინა, როცა უკვე ჩარტყმული ჰქონდა ბეჭედი. გაგვიმართლა“.
ეკატერინას ოჯახმა თბილისში დილის ექვს საათზე ჩამოაღწია. დიდუბეში, რაღაც სასტუმრო იქირავეს. შემდეგ გაიგეს, რომ უფასოდ შეეძლოთ ღამისგასათევი ეშოვათ. ახლა თბილისის ერთ-ერთ გარეუბანში, ახმეტელის მეტროსთან, სასტუმროში ცხოვრობენ:
„ფეიერვერკის ხმა რომ გავიგეთ პირველად, წამოვვარდი ლოგინიდან პანიკაში და ვყვიროდი, რომ პუტინი აქაც შემოვარდა. ძლივს დამამშვიდეს და ამიხსნეს, რომ ეს უბრალოდ ფეიერვერკი იყო, აღდგომას. ახლა დამამშვიდებლებს ვსვამ. ფსიქოლოგმა დამინიშნა“.
საქართველო: რა გეგმები აქვთ უკრაინელ ლტოლვილებს
როდემდე იქნება ცხოვრება და კვება უფასო საქართველოში მცხოვრები უკრაინელებისთვის, ახლა საქართველოში ამ კითხვაზე პასუხი არ არსებობს.
მაისის ბოლოს, პარლამენტში მისულმა საქართველოს პრემიერმა ირაკლი ღარიბაშვილმა თქვა, რომ ჯამში, საქართველოში ჩამოსული უკრაინელების და ზოგადად, უკრაინის დასახმარებლად, საქართველომ 7 მლნ დოლარი გამოყო და წლის ბოლომდე ერთ ამდენს კიდევ გამოყოფს.
ომის დაწყებისგან განსხვავებით, ახლა საქართველოში ეიფორია ჩამცხრალია და შემცირებულია მათი რიცხვი, ვინც უკრაინაში დარჩენილი თუ აქ ჩამოსული უკრაინელებისთვის საქველმოწმედო მარათონებს აწყობდა, ფულს და პროდუქტებს აგროვებდა, თავშესაფრებს და სამსახურებს ეძებდა.
ჩამოსულთა ნაწილმა შეძლო, რომ რაღაც, მიზერულ ანაზღაურებიანი დღიური სამუშაო ეპოვა.
ივანი და მისი ცოლი დილის რვა საათიდან საღამოს რვა საათამდე სათბურში მუშაობენ და ერთ „სმენაში“ 40 ლარს იღებენ. ივანი ამბობს, რომ უფასო საცხოვრებელი და საჭმელი რომ არ ჰქონდეთ, ამ ხელფასით ვერ იცხოვრებდნენ. ივანს უკვირს, ასეთი შემოსავლის პირობებში, როგორ ცხოვრობს აქ ხალხი და საიდან აქვთ ფული კარგი მანქანებისა და აიფონებისთვის.
ნატალია და მისი ქმარი მათივე მასპინძლების კერძო სასტუმროში მუშაობენ:
„მე ვამზადებ, ვალაგებ, ვრეცხავ, პურს ვაცხობ. ჩემი ქმარი მშენებლობაზე მუშაობს. ვაკეთებთ, რაც შეგვიძლია“.
ეკატერინას ოჯახი სამსახურს არ ეძებს. ეკატერინა, ისევე როგორც ივანი და ნატალი, ქართველების ძალიან მადლიერია:
„მგონია, რომ სახლში ვარ. დედაჩემი პოლონეთშია. ბოლოს, 1979 წელს იყო თბილისში. სულ ვუყვები, ახლა როგორია თბილისი და რომ ქართველები, ჩვენი ძმები არიან. არავის ისე არ ესმის ჩვენი, როგორც ქართველებს. უზომოდ მადლიერები ვართ და უდიდეს მხარდაჭერას ვგრძნობთ“, – გვეუბნება ეკატერინა.
„უფასოდ ვცხოვრობთ, უფასოდ ვჭამთ, საზოგადოებრივი ტრანსპორტიც უფასოა ჩვენთვის. მუზეუმები, თეატრები, ზოოპარკი – ყველაფერი უფასოა. უცნობ ადამიანებს ტანსაცმელი მოჰქონდათ, ტაქსის მძღოლები ხშირად ფულს საერთოდ არ ართმევენ მარიუპოლიდან ჩამოსულ ადამიანებს. მოხალისეებიც ძალიან დიდ საქმეს აკეთებენ. ბევრი რამით მოგვამარაგეს“, – ამბობს ივანი.
მაგრამ, არცერთი მათგანი მომავალს საქართველოს არ უკავშირებს. სამივე ოჯახი კანადაში აპირებს წასვლას და ამისთვის საბუთებს აგროვებს.
„უკან გახედვაც არ მინდა. უზარმაზარ კორპუსში ვცხოვრობდი, 30 სადარბაზო ჰქონდა ჩვენს სახლს. ახლა მხოლოდ სამი სადარბაზოს ნანგრევია დარჩენილი“, – ამბობს ნატალია.
„ერთადერთი, რაც დამრჩა, არის მანქანა და ცოტა ფული ანგარიშზე. ახლა ახლობელი მეხმარება კანადიდან: ის მიქირავებს სახლს თავიდან და ბილეთებსაც ის გვიყიდის. მთავარია, ვიზა მივიღოთ. შემდეგ ვნახოთ, რა იქნება. იქნებ ოდესმე სახლშიც დავბრუნდეთ“, – ამბობს ივანი.
ეკატერინამ და მისმა ქმარმა უკვე კანადის ბილეთებიც იყიდეს. ქმარმა სამსახურიც იშოვა:
„ფანჯრების ჩასმაზე იმუშავებს. მე მოვძებნი ნელ-ნელა რამეს. ჩემი შვილი მოგვაინებით წამოვა, ჩვენს მეზობლებთან ერთად. აქაც ერთად ვიყავით, იქაც ერთად ვიქნებით. იქნება რამე“, – ამბობს ეკატერინა, რომელსაც ჯერ ისევ ეუცხოება დღეები ბომბებისა და აფეთქებების გარეშე:
„ხალხი სალონში, მაღაზიებში დადის. ყოველდღიური, საქმიანი ცხოვრება აქვთ. ძალიან უცნაური იყო ამას მიჩვევა, როცა იცი, რომ შენს სამშობლოში ყოველ წუთას იხოცება ხალხი. იმედი მაქვს, რომ ოდესმე ამ სტრესსა და შიშებს მოვერევი და ახალ ცხოვრებას დავიწყებთ“, – გვეუბნება ეკატერინა.
ახალი ცხოვრების დაწყების იმედით ითვლიან დღეებს თბილისში ივანისა და ნატალის ოჯახებიც, ოღონდ არა საქართველოში.
მედიაქსელის მხარდაჭერით
