სომხეთში დოლარი აგრძელებს ვარდნას. როგორ ცხოვრობს ამ ფონზე ხალხი და ბიზნესი
როგორ აისახება დოლარის დევალვაცია სომხეთზე
დოლარი განაგრძობს გაუფასურებას სომხეთში, რაც ამ ქვეყბნის ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროზე განსხვავებულ გავლენას ახდენს. ზოგიერთმა ისარგებლა – მაგალითად, იმპორტიორმა კომპანიებმა. სირთულეები წარმოიშვა ექსპორტიორებში, მათ შორის, ვინც მუშაობს უცხოურ კომპანიებში და ხელფასს უცხოურ ვალუტაში იღებს.
სომხეთში დოლარის კურსის ვარდნა მაისში დაიწყო. აპრილთან შედარებით სომხურ ბანკებში დოლარი 16 პროცენტით დაეცა.
რა ფაქტორებმა მოახდინა გავლენა დოლარის შესუსტებაზე და რას უნდა ველოდოთ?
არსენ კირაკოსიანი პროგრამისტია, რომელიც ბოლო ორი წელია ამერიკულ კომპანიაში მუშაობს და ხელფასს დოლარში იღებს. ამბობს, რომ დოლარის გაუფასურების გამო მან დიდი თანხა დაკარგა და სხვა სამუშაოს ძებნაც კი დაიწყო.
როდესაც ამ კომპანიასთან გავაფორმე ხელშეკრულება, დოლარის კურსი 488 დრამი იყო, შემდეგ დაახლოებით 10-15 პროცენტით გაუფასურდა. მე ღიად ვესაუბრე კომპანიის ხელმძღვანელობას, ავუხსენი სიტუაცია. აღმოჩნდა, რომ მათ ურჩევნიათ ხელფასების გაზრდა სანდო თანამშრომლისთვის.
არსენის თქმით, თუ დოლარის დევალვაცია გაგრძელდება, შესაძლოა ბევრმა კვალიფიციურმა სპეციალისტმა დატოვოს ქვეყანა, გადავიდეს ევროპულ ან ამერიკულ ბაზარზე.
„დოლარისა და ევროს გაუფასურება სხვა ქვეყნებშიცაა, მაგრამ მაინც ასატანია. სომხეთში გაძვირება უკვე გადაუჭრელ პრობლემად იქცა“.
სომხეთში დოლარის დაცემის დამატებითი ფაქტორები
ექსპერტები ამბობენ, რომ ქვეყანაში ვალუტის შემოდინება მნიშვნელოვნად გაიზარდა და ასახელებენ ფაქტორებს, რომლებიც დამატებით გავლენას ახდენს დოლარის გაუფასურებაზე.
- ეკონომიკურ ბლოკზე პასუხისმგებელი ხელისუფლების წარმომადგენლები დოლარის კურსის დაცემას ბუნებრივად თვლიან და განაცხადეს, რომ აქ სპეკულაციები არ არის. მაგრამ ქვეყნის მაცხოვრებლები, იმის შიშით, რომ დოლარი გააგრძელებს ვარდნას, ცვლიან ხელთ არსებულ ვალუტას, რაც, თავის მხრივ, გაუფასურებას უწყობს ხელს.
- უკრაინის ომის გამო ბევრი რუსი გადავიდა სომხეთში. ზოგიერთისთვის სომხეთი სატრანზიტო ქვეყნად იქცა, მაგრამ ჩამოსული ნაწილი აქ დასახლდა. ბევრი მათგანი უცხოურ კომპანიებში მუშაობს და სომხეთში ხელფასებს დოლარში აგრძელებს.
- რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციების გამო აქ რუსული კომპანიებიც გადავიდნენ, რომლებიც ასევე დოლარში იღებენ შემოსავალს.
- გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა ფინანსური კაპიტალი, რუსეთის მოქალაქეების მიერ სომხეთში გადარიცხული დანაზოგი.
- როსსტატის მონაცემებით, მხოლოდ 2022 წლის პირველ სამ თვეში რუსეთიდან სომხეთში 134 000 ადამიანი ჩავიდა. ჩამოსულების ნახევარიც რომ წავიდეს სხვა ქვეყნებში, აქ 70 ათასი დარჩება. ყველაზე კონსერვატიული შეფასებით, საცხოვრებლის ქირის ჩათვლით, სომხეთში ყოველი მათგანი თვეში 500-600 დოლარს ყიდის. ანუ წინა წლებთან შედარებით 35 მილიონი დოლარით მეტი იხარჯება, რაც მნიშვნელოვანი თანხაა პატარა ქვეყნისთვის.
- პარალელურად გაიზარდა ტურისტების ნაკადი სხვა ქვეყნებიდან. სომხეთის სტატისტიკური კომიტეტის ბოლო მონაცემებით, 2022 წლის პირველ კვარტალში ქვეყანაში დაახლოებით 250 000 ტურისტი ჩამოვიდა. და ეს 2,9-ჯერ მეტია გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით.
- 2022 წლის აპრილში ფიზიკურმა პირებმა უცხოეთიდან სომხეთში რეკორდული $358 მილიონი გადარიცხეს. ცენტრალური ბანკის მონაცემები მოწმობს, რომ ბოლო 20 წლის განმავლობაში სომხეთს თვეში ასეთი ოდენობის გადარიცხვები მაინც არ მიუღია.
ასევე, გასათვალისწინებელია, რომ დოლარის რაოდენობა გაიზარდა არა მხოლოდ სომხეთში, არამედ მთელ მსოფლიოში, რადგან აშშ-ს ფედერალურმა რეზერვმა გაზარდა დოლარის ბრუნვის ბაზა დაახლოებით 40 პროცენტით კორონავირუსის ეპიდემიის დროს. და დოლარი არის მთავარი ანგარიშსწორება და გადახდის ვალუტა მრავალი ქვეყნისთვის.
ექსპერტები რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტის მოგვარებამდე დოლარის კურსის სტაბილიზაციაზე პროგნოზის გაკეთებას არ იღებენ.
ყველაზე მეტად ექსპორტიორები ზარალდებიან
დოლარის გაუფასურებამ ექსპორტიორების ფინანსური მდგომარეობა გაართულა. ისინი საზღვარგარეთ ყიდიან თავიანთ საქონელს დოლარში, რომელიც უფასურდება წარმოებაში დაბრუნებამდე.
ალკოჰოლური სასმელების წარმოებითა და ექსპორტით დაკავებული კომპანიები, ბოლო წლებში, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ხშირად საუბრობენ შემოსავლის მნიშვნელოვან შემცირებაზე და მოუწოდებენ სახელმწიფოს როგორმე ჩაერიოს პროცესში. საუბარია ცენტრალური ბანკის ინტერვენციაზე, რომელსაც თავისი ქმედებებით შეუძლია დოლარზე ხელოვნური მოთხოვნა შექმნას.
ცოტა ხნის წინ ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელმა ჟურნალისტები დაარწმუნა, რომ სიტუაცია კონტროლს ექვემდებარება, ამიტომ ამ დროისთვის ცენტრალური ბანკი მსგავს ნაბიჯებს არ აპირებს.
მსხვილ ექსპორტიორებს არ შეუძლიათ პროდუქციის ექსპორტი არ გასცენ, რადგან აქვთ გრძელვადიანი კონტრაქტები, სადაც მიწოდების მოცულობა და ვადები ფიქსირდება. ნებისმიერი პუნქტის დარღვევით მათ შეუძლიათ არამარტო დაკარგონ პარტნიორი, არამედ შეექმნათ სამართლებრივი პრობლემები.
ზოგიერთი სომეხი ბიზნესმენი ახერხებს მოლაპარაკებას ექსპორტის შემცირებაზე, მაგრამ ისინი მაინც განიცდიან ზარალს დოლარის გაუფასურების გამო.
უჭირთ თანამშრომელთა ხელფასის გადახდა, სასესხო ვალდებულებების შესრულება, ნედლეულის შეძენა და ა.შ.
განსაკუთრებით უჭირთ მცირე და ახალ კომპანიებს. მსხვილ მწარმოებლებს მაინც აქვთ მეტი გამოცდილება ასეთ კრიზისებთან გამკლავებაში და შეუძლიათ იპოვონ ზარალის შემცირების გზები.
კომპანია Suren-Ani სპეციალიზირებულია ჩირის წარმოებაში, აწარმოებს ელექტრო საშრობებს თაროების სახით. ექსპორტზე გააქვს როგორც საშრობი, ასევე საკუთარი წარმოების ჩირი და ბოსტნეულის ჩირი. კომპანიის მთავარი ბაზარი რუსეთია.
კომპანიის დირექტორი სურენ გალსტიანი ამბობს, რომ მან მოახერხა პარტნიორებთან შეთანხმება რუბლებში ანგარიშსწორებაზე:
„ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ არ დავკარგოთ საექსპორტო ბაზარი. რუსებმა ჩვენთან ვაჭრობა ძირითადად რუბლით დაიწყეს, რადგან დოლართან დაკავშირებით პრობლემები აქვთ. ადრე ჩვენ ვაფორმებდით ხელშეკრულებებს დოლარში, მაგრამ უკრაინის ომის შემდეგ მკვეთრი გადასვლა მოხდა რუბლზე“.
მისი თქმით, იმ მწარმოებლებს, რომლებიც ახორციელებენ ექსპორტს ევროპის ქვეყნებში, მეზობელ საქართველოში, ბელორუსიასა და აშშ-ში უფრო მეტი პრობლემა აქვთ. ისინი უკვე ორი თვეა გაურკვევლობაში არიან, რადგან სომხეთში დოლარის ვარდნაზე რამდენიმე ფაქტორი მოქმედებს და ისინი ერთმანეთზე არ არიან დამოკიდებული.
„ექსპორტიორი მწარმოებლების მთავარი იმედი არის დოლარის კურსის ხელოვნურად აწევა. მაგრამ, როგორც მივხვდი, სახელმწიფოს არ სურს ასეთი ნაბიჯის გადადგმა. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო კვირაში დოლარი ოდნავ დასტაბილურდა. მეჩვენება, რომ ტურისტული ნაკადის შემცირებით სიტუაცია შეიცვლება“, – ამბობს სურენ გალსტიანი.
იმპორტიორები იმარჯვებენ, მაგრამ საქონელზე ფასები არ იკლებს
დოლარის გაუფასურებამ იმპორტიორების პოზიცია გააუმჯობესა. საქონელს უცხოურ ბაზარზე დოლარში ყიდულობენ, დრამში ნაკლებს ხარჯავენ. თუმცა, ადგილობრივ ბაზარზე ძნელია იმპორტირებული საქონლის პოვნა დაბალ ფასებში.
იმპორტირებულ საქონელზე ფასები არ ეცემა, რადგან საერთაშორისო ფასები მკვეთრად გაიზარდა, განაცხადა ცენტრალური ბანკის თავმჯდომარემ მარტინ გალსტიანმა. მაგალითად, რუსეთ-უკრაინის ომის გამო ხორბლის ფასმა ისტორიულ მაქსიმუმს მიაღწია.
მისი თქმით, კიდევ ერთი მიზეზი ტრანსპორტია. გზა გაიზარდა, ტვირთი დიდი ხნით ჭიანურდება ზემო ლარსის გავლით ერთადერთ სახმელეთო გზაზე, რომელიც სომხეთს აკავშირებს რუსეთთან.
კონკურენციის დაცვის კომისიამ იმპორტირებულ საქონელზე ფასების შემცირების ალბათ ერთადერთი მაგალითი მოგვცა – დოლარის კურსის დინამიკის ფონზე, კარაქის ფასი დაახლოებით ხუთიდან შვიდ პროცენტამდე შეამცირა.
