სომხები და აზერბაიჯანელები თბილისში: მეგობრობა ომის დროს

ბაქოსა და ერევნიდან უახლოესი ადგილი, სადაც სომხები და აზერბაიჯანელები შეიძლება მეგობრობდნენ – თბილისია. ბაქოელი რაჰილია აქ უკვე რვა წელია ცხოვრობს და მისი სანაცნობო წრე მეტწილად სომხებისგან შედგება. მაგრამ, როგორ შეიძლება დაუმეგობრდე მათ, რომლებზეც ბავშვობიდან გასწავლიდნენ რომ მტრები არიან და როგორ შეიძლება შეინარჩუნო ეს მეგობრობა ახალი ომის ფონზე? 

რაჰილიას ქალიშვილს ლალა ჰქვია, მაგრამ ბავშვების სათამაშო მოედანზე მეგობრები მას ქართულ სტილში – ლალის ეძახიან. ის უკვე აქ, თბილისში დაიბადა და ქართულად თითქმის უკეთ ლაპარაკობს, ვიდრე მისი 35 წლის დედა. 

რაჰილია ბაქოდან თბილისში მეუღლესთან ერთად დაოჯახებიდან მალევე გადმოვიდა. მისი ქმარი კომპიუტერების სარემონტო სერვის ცენტრში მუშაობს, თვითონ კი ცოტა ხნის წინ მოეწყო მედდად ვეტერინარულ კლინიკაში. 

„მე და ჩემს მეუღლეს ადრე არასოდეს გვყოლია სომეხი ერის წარმომადგენელი ჩვენს სამეგობროში – ჩვენ ხომ ძალიან პატარები ვიყავით, როდესაც ყარაბაღის პირველი ომი დაიწყო და ბაქოდან ყველა სომეხი წავიდა (იძულებულები გახდნენ წასულიყვნენ ყარაბაღის კონფლიქტის ესკალაციის გამო – რედაქტორის შენიშვნა).

თუმცა, ჩემთან კლასში სწავლობდა გოგონა, რომელსაც სომეხი დედა ჰყავდა, მაგრამ ამას განსაკუთრებით არავინ აღნიშნავდა, იმიტომ რომ, ძალიან ინტერნაციონალური კლასი გვყავდა. ჩვენთან სწავლობდნენ ლეზგინები, ებრაელები, აზერბაიჯანელები საქართველოდან და ყაზახეთიდან. სუფთა აზერბაიჯანელი, რომელიც ბაქოში დაიბადა, მხოლოდ მე ვიყავი“. 

„მახსოვს, მოზარდობისას, 16-18 წლის ასაკში, როგორ მინდოდა მთელი სერიოზულობით არმიაში წასვლა. მეჩვენებოდა, რომ ეს ძალიან ზრდასრული საქციელი იყო – დამეცვა ჩემი ქვეყნის თავისუფლება. ახლა ვხვდები, რომ ეს პროპაგანდის შედეგი იყო. 

ყველაზე ბანალურ, მაგრამ ყველა დედისა და ცოლისთვის მთავარ ფრაზას ვიტყვი – რიგით ადამიანს ომი არ სჭირდება. რიგით ადამიანს შეიძლება მოეჩვენოს, რომ მისთვის აუცილებელია ომი, მაგრამ ხშირად ეს მხოლოდ აგიტაციის შედეგია. 

ამრიგად, თბილისში, ჩვენი პირველი „ნაცნობი სომხები“ გახდნენ პატარა მაღაზიის მეპატრონეები. ისინი ყიდნენ ძაფებს და ყველანაირ რაღაცებს ხელსაქმისთვის, რითაც მაშინ ვიყავი გატაცებული. მფლობელები, ცოლ-ქმარი მაშინვე მიხვდნენ, რომ ბაქოდან ვიყავით, აქცენტის გამო, რომლითაც მაშინ რუსულად ვლაპარაკობდით. გვითხრეს, რომ მათ ახლო მეგობარი აზერბაიჯანელები ჰყავდათ, რომლებიც დიდი ხანია წავიდნენ, მაგრამ მათთან კავშირი კიდევ ჰქონდათ. ძალიან კარგად ვისაუბრეთ და მათ გვთხოვეს, რომ ხშირად შევსულიყავით, მიუხედავად იმისა, რომ არაფერი გვიყიდია. და ყოველ ჯერზე, როდესაც მათთან შევდიოდით, ძალიან თბილად გვხვდებოდნენ და ხშირად გვაძლევდნენ სხვადასხვა რჩევას, როგორც უფროსები. და როდესაც ფინანსური პრობლემები შეგვექმნა, ისინი ძალიან დაგვეხმარნენ. 

ჩვენი ახლანდელი სომეხი მეგობრები კი შვილების წყალობით გავიცანით – საბავშვო ბაღებში დღესასწაულებზე ან დაბადების დღეებზე. რა თქმა უნდა, თავდაპირველად მათ გარკვეული სიფრთხილით ვუყურებდით და მათი მხრიდანაც იმავეს ვგრძნობდით. მაგრამ დროთა განმავლობაში ამ სიფრთხილემ გამიარა. და საერთოდ, ისე გამოვიდა, რომ ჩემი ყველა აქაური მეგობარი სომეხი ან იეზიდია. ჩვენი შვილებიც მეგობრობენ – ჩვენ ერთად ვასეირნებთ მათ პარკებში, ვეპატიჟებით ერთმანეთს სტუმრად და დღესასწაულებზე, ერთად დავდივართ მუზეუმებსა და თეატრებში. 

მაგრამ ჩემი დამოკიდებულება ყარაბაღის კონფლიქტის მიმართ არ შეცვლილა. დანამდვილებით ვერასოდეს გავიგებთ, ვინ იყო მართალი, ვინ გააჩაღა ეს ომი, რა წინაპირობები იყო, რა მიზეზები იყო, მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება: მე აზერბაიჯანელი ვარ, აზერბაიჯანის მოქალაქე, რომლის ტერიტორიული მთლიანობაც მეზობელმა დაარღვია. 

მეგობრებთან ომის შესახებ საუბარი ყოველთვის იქამდე მიდიოდა, რომ თითოეული ჩვენგანი იმედოვნებდა კონფლიქტის უსისხლოდ გადაწყვეტას (ცოდნით, რომ ეს უტოპიაა) და თითოეულს სჯერა (და ეს მართლაც ასეა), რომ ჩვენ ხალხს ნამდვილად შეუძლია საერთო ტერიტორიაზე ერთმანეთის მეზობლად ცხოვრება. ზოგადად, როგორც წესი, ყოველთვის ვფილტრავ, რასაც ადამიანი ამბობს საკუთარი იდეის მეშვეობით. ანუ ხანდახან ასე ხდება: ადამიანმა რაღაც თქვა, რაც არც ისე კარგად გაისმა, არატოლერანტულად ან ცალმხრივად, მაგრამ თუკი მას წლების განმავლობაში ვიცნობ, შემიძლია გავიგო, რატომ თქვა ეს და რატომ თქვა სწორედ ამ სიტყვებით. 

როდესაც ყარაბაღის მეორე ომი დაიწყო, რა თქმა უნდა, განვიცდიდი. მაგრამ არა ჩემს გამო, არა მეუღლისა და შვილის გამო – თბილისში, რამდენადაც ვიცი, არ ყოფილა არანაირი შეტაკებები, განსხვავებით მოსკოვისა და რამდენიმე სხვა ქალაქისგან, რომელშიც სომხებმა და აზერბაიჯანელებმა სისხლისღვრა მოაწყვეს. 

მაგრამ, პირველ რიგში, ბაქოში ჩემი მშობლები და ძმა ცხოვრობს ოჯახთან ერთად. მეორეც, ორივე მხრიდან ფრონტზე გაგზავნეს არა მხოლოდ პროფესიონალი სამხედროები, არამედ ახალგაზრდა წვევამდელები. და ძალიან ვწუხდი ყველა მათგანზე. იმიტომ რომ, შეუძლებელია წუხდეთ მხოლოდ „თქვენი“ შვილების გამო და ამასთან, არ წუხდეთ „სხვებზე“. და ჩემი მეგობარი სომხები ამ ომს ასევე განიცდიდნენ და ჩვენი ურთიერთობა ძველებურ რეჟიმში დარჩა. „მახვილი კუთხეები“ მხოლოდ ომის დასასრულისკენ გაჩნდა, როდესაც გარკვეული შედეგი გამოჩნდა.  

და მაინც, ზოგიერთ ნაცნობთან ურთიერთობის შეწყვეტა მომიწია. ამის მიზეზი ძირითადად დაქირავებული მეომრების თემა გახდა, რომელთა დაქირავების შესაძლებლობაც „მდიდარ აზერებს“ აქვთ და საბოლოოდ ყველაფერი მიდიოდა გენოციდსა და საწყალ სომხებამდე, რომლებსაც ყველა ჩაგრავს. ყველაფერი მესმის, არის ისტორიული ფაქტები, რომელთაც რთულად შეიძლება შეეწინააღმდეგო, მაგრამ ამის მოსმენა არასასიამოვნო იყო. მართალია პირადად ჩემს მიმართ არანაირი პრეტენზიები არ ყოფილა, მაგრამ თუკი აზერბაიჯანელები მათთვის მტრები არიან, ე.ი. მეც მტერი ვარ. თუმცა, ადეკვატური, მშვიდობისმოყვარე ადამიანი ჩემს გარემოცვაში გაცილებით მეტი აღმოჩნდა, რითაც ძალიან ბედნიერი ვარ. 

მჯერა, რომ ყველაფრის მიუხედავად, ჩვენს ხალხებს შორის მშვიდობა შესაძლებელია. მაგრამ ეს რიგითმა ადამიანებმა უნდა დაიწყონ და არა პოლიტიკოსებმა. ეს მათ უნდა ჩამოართვან მოურიდებლად ხელი ერთმანეთს და მოსახლეობის ძირითადი მასა დაეწევა ამ ყველაფერს. მანამდე კი – რაც ადრე თუ გვიან მოხდება – ის გვრჩება, რომ საკუთარ თავსა და შვილებში გავაჩინოთ „სხვების“, არა ჩვენნაირების მიღების ცნება: რომლებიც განსხვავდებიან ეროვნებით, კანის ფერით ან სოციალური მდგომარეობით. 

ჩემი ქალიშვილი ახლა ექვსი წლის არის და ჯერჯერობით არაფერი მითქვამს მისთვის ყარაბაღზე. მაგრამ ვიცი, რომ ადრე თუ გვიან ამის გაკეთება მომიწევს. და ეს თითქმის ისეთივე რთულ ამოცანად მეჩვენება, როგორც სექსუალური აღზრდა“.

ეს ისტორია არის მედიაპროექტ „ტრაექტორიების“ ნაწილი. ის მოგვითხრობს ადამიანების შესახებ, რომელთა ცხოვრებასაც სამხრეთ კავკასიაში მომხდარი კონფლიქტები შეეხო. პროექტი მუშაობს ავტორებსა და რედაქტორებთან მთელი კავკასიიდან და მხარს არ უჭერს არცერთ მხარეს არცერთ კონფლიქტში. ამ გვერდზე გამოქვეყნებულ პუბლიკაციებზე პასუხისმგებლები არიან ავტორები. ტოპონიმები უმრავლეს შემთხვევაში მოხსენიებულია ისე, როგორც ეს მიღებულია ავტორის საზოგადოებაში. პროექტს ევროპის კავშირის მხარდაჭერით ახორციელებენ ორგანიზაციები GoGroup Media და International Alert.