შოვის ტრაგედია: რა მოხდა და შეიძლებოდა თუ არა მსხვერპლის თავიდან აცილება
შოვის ტრაგედია
რაჭაში მომხდარი სტიქიური უბედურების შედეგად დაღუპულია 18 ადამიანი, დაკარგულად ითვლება – 18. მაშველები ამბობენ, რომ დაკარგულთა ცოცხლად პოვნის შანსი მინიმალურია. დაღუპულებსა და დაკარგულებს შორის არიან ბავშვები.
საზოგადოებაში რამდენიმე მნიშვნელოვანი კითხვაა აქტუალური.
მაინც რა მოხდა შოვში – შეიძლებოდა თუ არა სტიქიის პროგნოზირება და მომხდარის თავიდან აცილება?
რამდენად ეფექტურად იმუშავა სახელმწიფომ? შეიძლებოდა თუ არა მსხვერპლის თავიდან აცილება? დროზე და ეფექტურად წარიმართა თუ არა სამაშველო სამუშაოები?
კავკასიაში მყინვარების დნობა და სტიქიურ მოვლენებზე ამ პროცესის გავლენა მომავალში კიდევ უფრო მზარდი იქნება – შეიძლება თუ არა მომავალში მსგავსი ტიპის სტიქიების თავიდან აცილება?
რა გახდა სტიქიური უბედურების გამომწვევი მიზეზი?
ჯერჯერობით, რაჭაში მომხდარ ტრაგედიასთან დაკავშირებით ამ ეტაპზე მხოლოდ წინასწარი დასკვნები და ვარაუდები გამოითქმის. სპეციალისტები მსჯელობენ, რამ დაძრა დაახლოებით 5 მილიონი კუბური მეტრი მიწა.
ტრაგედიიდან სამი დღის თავზე, 7 აგვისტოს, გარემოს ეროვნულმა სააგენტომ პირველადი დასკვნა გამოაქვეყნა სტიქიის გამომწვევ მიზეზებზე. დოკუმენტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ხელისუფლებას არაფრის გაკეთება არ შეეძლო სტიქიის პროგნოზირების და ასეთი მსხვერპლის თავიდან აცილებისთვის.
- რა მოხდა შოვში – სტიქიის გამომწვევ მიზეზებზე პირველადი დასკვნა გამოქვეყნდა
- ტრაგედია შოვში – ათობით დაღუპული, დაშავებული და დაკარგული
დასკვნის მიხედვით, ტრაგედიის მიზეზი გახდა რამდენიმე სტიქიური გეოლოგიური და ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენების თანხვედრა, რამაც მდინარე ბუბუსწყლის ხეობაში ექსტრემალური ხასიათის ღვარცოფული ნაკადის ფორმირება გამოიწვია.
როგორც დასკვნაში წერია, მართალია, მეწყრული პროცესების ფორმირება მრავალი ფაქტორის თანხვედრამ გამოიწვია, თუმცა უშუალოდ ტრაგედიის დღეს მომხდარი სტიქია მყისიერად განვითარდა. დასკვნის თანახმად, არ დასტურდება გავრცელებული მოსაზრება, თითქოს სტიქიის განვითარებამდე ცოტა ხნით ადრე მდინარე ბუბას ხეობაში წყალი დაგუბდა.
ანგარიშში ნათქვამია, რომ მეწყრულ პროცესებს ხელი შეუწყო კლიმატურმა ცვლილებებმა – ბოლო პერიოდში მომატებულმა ჰაერის ტემპერატურამ გამოიწვია მყინვარების ინტენსიური დნობა და ჭარბი ატმოსფერული ნალექი.
დასკვნაში ასევე წერია, რომ ამ სტიქიის ზუსტი დროის პროგნოზირება შეუძლებელი იყო და ღვარცოფმა კოტეჯებამდე 8-10 წუთში მიაღწია.
დასკვნაში წერია, რომ მყინვარ ბუბას დასავლეთით ჩამოიშალა კლდეზვავური მასა, რომელიც შეეჯახა მყინვარს და ჩამოანგრია მყინვარის გარკვეული ნაწილიც. ამ პროცესებმა კი სავარაუდოდ, “გამოიწვია მყინვარქვეშა დაგუბებული წყლების გადმოდინება, რის შემდეგაც წარმოქმნილმა ნაკადმა დიდი სიჩქარით დაიწყო მოძრაობა ხეობის კალაპოტში.”
გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ 2021 წელს მომზადებულ საინფორმაციო- გეოლოგიურ ბიულეტენში, რომელშიც აღწერილია გეოლოგიური პროცესები და მოცემულია პროგნოზი შემდეგი წლისთვის, პირდაპირ წერია, რომ შოვს ღვარცოფის საფრთხე ემუქრება.
ორგანიზაცია “მწვანე ალტერნატივის“ წარმომადგენელმა ნინო გუჯარაიძემ ფეისბუკზე გაავრცელა ამ ბიულეტენიდან ამონარიდები, სადაც წერია, რომ ღვარცოფის საფრთხე საშიშროებას უქმნის როგორც ცენტრალურ საავტომობილო გზას, ისე შოვის ინფრასტრუქტურულ ობიექტებს.
რატომ არ მოხდა ამ დასკვნის გათვალისწინება, ამაზე სწორედ ახლა მიდის მსჯელობა.
თითქიმის ყველა სპეციალისტი თანხმდება, რომ 3 აგვისტოს მომხდარი სტიქია თავისი მასშტაბით უპრეცედენტო აღმოჩნდა დასავლეთ საქართველოსთვის.
ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ შოვში ადგილი ჰქონდა სხვადასხვა გეოლოგიური და ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენის თანხვედრას.
“ერთი და იგივე დროს, ერთი და იგივე ლოკაციაზე მოხდა ისე, რომ მიმდინარეობს მყინვარის ინტენსიური დნობა. ორი მყინვარია ამ მდინარის სათავეებში. ამას თან დაერთო უხვი ნალექი. უხვმა ნალექმა, წყლის ნაკადმა, დინამიკაში მოიყვანა როგორც ხეობაში არსებული მყარი ნატანი, ასევე ადგილი ჰქონდა ნაპირების გარეცხვას. ე.წ. სანაპირო ტიპის მეწყრული პროცესების ჩასახვა-გააქტიურებას და ყველაფერი ეს გადაიზარდა ღვარცოფში და შედეგად მივიღეთ ის, რაც მოხდა”, – ამბობს გარემოს დაცვის სამინისტროს გეოლოგი, მერაბ გაფრინდაშვილი.
6 აგვისტოს ილიას უნივერსიტეტის პროფესორმა, ახალი ზელანდიის ანტარქტიკის კვლევითი ცენტრის მეცნიერმა, გლაციოლოგმა ლევან ტიელიძემ დაწერა ფეისბუკზე, რომ “უკვე დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შოვის სტიქია იყო გლაციალური ღვარცოფით გამოწვეული შემთხვევა”.
მეცნიერი წერს, რომ ახლად მოპოვებულ სატელიტურ სურათზე რომელიც გადაღებულია 5 აგვისტოს, ნათლად ჩანს სტიქიის წარმოქმნის კერა.
ტიელიძე წერს, რომ კერა იყო – კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფ ქედზე, მყინვარ თბილისას მარჯვენა შენაკადის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ფერდობზე, ზღვის დონიდან დაახლოებით 3700-3800 მეტრის ინტერვალში. სწორედ აქ წარმოიშვა კლდოვან-ყინულოვანი ზვავი.
მეცნიერის აზრით, ზვავის გამომწვევი ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი შეიძლება ყოფილიყო “ფერდობების სტაბილურობის რღვევა, რომელიც თავის მხრივ დაკავშირებულია ,,მუდმივ მზრალობასთან”.
მარტივად რომ ვთქვათ, კლიმატური ცვლილებების ზემოქმედების ქვეშ მყოფი ფერდობები ვეღარ ინარჩუნებენ მდგრადობას და შეიძლება ჩამოიშალონ დროთა განმავლობაში თავისით ან უხვი ნალექის ან მცირე მიწისძვრის შემთხვევაშიც.
დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა ინსტიტუტის გეოლოგიის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა, გეოლოგმა გიორგი ბოიჩენკომ უთხრა რადიო თავისუფლებას, რომ ამ ეტაპზე მომხდარის ორ ვერსიაზე ფიქრობს:
“რამდენიმე დღის განმავლობაში მოვიდა ჭარბი ნალექი. პირველი ვარიანტით, შესაძლოა, მდინარე ბუბას ზედა ხეობაში ჩამოწვა მეწყერი, რამაც გამოიწვია შეგუბება და ეს ნაკადი დაიძრა.
და მეორე ვარიანტი – მოწყდა მყინვარის (იქ ორი მყინვარია) ნაწილი, თან წამოიღო მორენა (მიწის მასა და ნატეხი მასა) და ეს ყველაფერი ერთდროულად გადაიზარდა ღვარცოფში. თუმცა მე მაინც მეწყრის ჩამოწოლის ვერსიისკენ ვიხრები. “
შესაძლებელია თუ არა პრევენცია?
საუბარია იმაზე, რომ პრევენცია ასეთ დროს, შესაძლოა, იყოს ე.წ. მონიტორინგის სისტემა. გეოლოგი გიორგი ბოიჩენკო ამბობს, რომ ეს ძალიან საჭირო, მაგრამ ამავე დროს, ძალიან რთულად გასამართი სისტემაა და არც მარტივად სამართავი არ არის.
ბონდარჩენკო გამოსავალს ხედავს ზონირებაში.
მისი თქმით, “ყველაზე სწორი იქნებოდა, რომ მოხდეს ზონირება – ნებისმიერ ხეობაში, ნებისმიერ მდინარესთან წითელი ხაზების გატარება – სად შეიძლება დასახლება და სად არა. ასეთი მდინარე, როგორიც არის ბუბა ან ჭანჭახი, ანუ მყინვარული მდინარე, საქართველოში და კავკასიაში არის ძალიან ბევრი. პრობლემა ის არის, რომ მყინვარები და დასახლებები ძალიან ახლოს არის ერთმანეთთან. რომ გაიმართოს ეს გამაფრთხილებელი სისტემები, საჭიროა საკმარისი მანძილი, რომ ჯერ მოხდეს ამის დაფიქსირება და სანამ ეს მეწყერი თუ ღვარცოფი ჩამოვა დასახლებამდე, საკმარისი დროც იყოს, რომ დასახლებული პუნქტის ევაკუაცია მოესწროს”.
ლევან ტიელიძე ამბობს, რომ შეუძლებელია წინასწარ პროგნოზირება ასეთი მასშტაბის სტიქია ზუსტად როდის მოხდება, თუმცა “როცა ვიცით, რომ ასეთი მოწყვლადი რეგიონები გვაქვს, უნდა ხდებოდეს ვითარების შეფასება, რაც წესით, ყველა ნორმალურ ქვეყანაში უნდა კეთდებოდეს და ამაში სახელმწიფომ არ უნდა დაზოგოს არანაირ ფინანსური რესურსი”.
ტიელიძე იხსენებს ზვავს, რომელიც საქართველოში 2014 წლის 17 მაისს ჩამოწვა, მყინვარ დევდორაკზე. მისი თქმით, ეს მასშტაბური სქიტია იყო და გამაფრთხილებელი უნდა ყოფილიყო შესაბამისი უწყებებისთვის:
“ასეთი ადგილები კავკასიონზე გვაქვს ძალიან ბევრი და სულ უნდა ვიკვლევდეთ და ვიცოდეთ, სად არის განსაკუთრებულად რისკის შემცველი ზონები. იქ კი მუდმივ მონიტორინგს უნდა ვაწარმოებდეთ”.
მეცნიერი მიიჩნევს, რომ საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში უნდა ფუნქციონირებდეს რეგიონული ცენტრები, სადაც სპეციალისტი მუდმივად, ადგილზე იმუშავენენ და ჩართული იქნებიან მონიტორინგის პროცესში.
“არა იმ რუსული თუ საბჭოური ვერტმფრენებით, არამედ დრონებით, მცირე ჰელიკოპტერებით. მაგალითად, მოსახლეობა გეუბნება, რომ ორი დღეა მდინარე აღარ მოდის, იქ რომ ამ დროს ადგილზე იყოს სპეციალისტების ჯგუფი, ვისაც შეუძლია მაშინვე დაათვალიეროს ადგილზე რა ხდება და რეაგირება მოახდინოს, უკვე 15-20 წუთი მაინც შეიძლება გქონდეს დრო, რომ ადგილიდან გაასწრო,” – ამბობს ტიელიძე “რადიო თავისუფლებასთან” საუბარში.
“წლებია უკვე მყინვარული ღვარცოფები დასავლეთ საქართველოში მძვინვარებს. ამიტომ ეს არის თავისთავად უკვე სიგნალი, რომ მონიტორინგი დაიწყოს. ამ წლებში გლობალური დათბობის პირობებში ნებისმიერი მყინვარული მდინარე შესაძლებელია ხვალ უკვე წამოვიდეს,” – ამბობს თეა გოდოლაძე, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა ინსტიტუტისა და სეისმური მონიტორინგის ეროვნული ცენტრის დირექტორი.
რამდენად მზად აღმოჩნდა ქვეყანა და სად არის პრობლემები
მეორე მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც განხილვის თემად იქცა – ეს არის რეაგირების კომპონენტი. რამდენად მზად აღმოჩნდა ხელისუფლება სტიქიასთან გასამკლავებლად, რამდენად სწრაფად და ეფექტურად იმუშავეს სახელმწიფო უწყებებმა და შეიძლებოდა თუ არა მსხვერპლის მინიმალიზება.
პრეტენზიები და კრიტიკა ამ მიმართულებით ბევრია. ეს კითხვები “ქართული ოცნების” ხელისუფლების გაღიზიანებას იწვევს.
მთავარი პრეტენზიაა, რომ 3 აგვისტოს სამაშველო სამუშაოები 3 საათის დაგვიანებით დაიწყო, ხოლო მზის ჩასვლის შემდეგ, სასაზღვრო პოლიციის ვერტმფრენებმა ფრენა ვეღარ შეძლეს – ღამის ხედვის სისტემების არქონის გამო.
შოვის ტრაგედიამ კვლავ გააქტიურა სამაშველო ვეტმფრენების ყიდვის თემა საქართველოში.
საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა ჯერ კიდევ 2022 წლის 29 აგვისტოს თქვა, რომ საქართველო იყიდდა სამ ახალ ვერტმფრენს, რომლებითაც სამაშველო ოპერაციების ჩატარება იქნებოდა შესაძლებელი. ხელისუფლება დღეს კვლავ განმარტავს, რომ სამი ფრანგული ვერტმფრენი ყიდვის პროცესშია.
ხელისუფლებას ასევე აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ მან მეგობარი ქვეყნებისგან დახმარება არ ითხოვა და არც შემოთავაზებული დახმარება მიიღო (მაგალითად, აზერბაიჯანმა მყისიერად განაცხადა, რომ მაზად არის დაეხმაროს საქართველოს სამძებრო სამუშაოებში).
რატომ თქვა საქართველომ უარი დახმარებაზე?
“ამის საჭიროება არ იყო. არ იყო”, – ასე უპასუხა პრემიერმა ჟურნალისტის აღნიშნულ კითხვას.
ასევე, ხელისუფლებას შეახსენეს კიდევ ერთი დანაპირები – წინასწარი შეტყობინების სისტემა, რომლის გამართვასაც უკვე რამდენიმე წელია პირდებიან მოსახლეობას.
“2-3 წელიწადში საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ადრეული გაფრთხილების გამართული სისტემა გვექნება” – ეს არის 2018 წლის განცხადება, რომელიც ლევან დავითაშვილს ეკუთვნის. დავითაშვილი მაშინ გარემოს დაცვის მინისტრი იყო, ახლა კი ვიცე-პრემიერია. მსგავსი შინაარსის დაპირებები მთავრობის სხვა წევრებმაც გასცეს, თუმცა 2018 წლიდან ხუთი წელია გასული და გაფრთხილების სისტემა ქვეყანაში არ ამოქმედებულა.
სპეციალისტების განმარტებით, საქართველო, თავისი გეოგრაფიიდან გამომდინარე, მუდმივად იქნება სტიქიური მოვლენების საფრთხის წინაშე. განსაკუთრებით, ამ მხრივ რაჭის რეგიონია გამორჩეული. მართალია, სტიქიის შეჩერება შეუძლებელია, თუმცა შესაძლებელია უსაფრთხოების შესაბამისი სისტემების გამართვა, რათა მოხდეს მოსახლეობის დროული გაფრთხილება და ევაკუაცია.
შოვის ტრაგედია
