საქართველო: რა ბედი ელის ტურიზმს?
თვეზე მეტია, რაც საქართველოში კორონავირუსის ეპიდემიის გამო საგანგებო მდგომარეობა მოქმედებს.
23 მარტიდან მოყოლებული, წესები სულ უფრო მკაცრდება და ქვეყანას სრულიად განსხვავებულ და შეზღუდულ დღისწესრიგზე ადაპტირება უწევს.
კორონავირუსის საფრთხეებმა ბევრი სავალდებულო შეზღუდვის დაწესება გამოიწვია, რაც პირველ რიგში კომერციულ საქმიანობას შეეხო.
ქვეყანაში, ფაქტობრივად, სრულად არის შეჩერებული ბიზნეს-საქმიანობა. ზარალის დათვლა ჯერჯერობით ადრეა, თუმცა, როგორც ეკონომისტები ამბობენ, ერთი რამე დღესვე შეიძლება დარწმუნებით ითქვას – ყველაზე დიდი ზარალი ტურიზმისა და მომსახურების სექტორს მიადგება.
დაზარალდა ყველა და ყველაფერი, რასაც ტურიზმთან და ტურისტებთან ჰქონდა შეხება.
ასეთი ბიზნესი კი საქართველოში ბევრია.
იმ ფონზე, როდესაც ბოლო წლებში საქართველოში ტურისტების რიცხვი წლიდან წლამდე მატულობდა, ქვეყანაში ბევრმა საკუთარი ბიზნესი და მომავალი სწორედ ტურისტებს მოარგო.
ახლა ისინი გადარჩენის გზებს ეძებენ და ახალ რეალობასთან ადაპტირებას ცდილობენ, რადგან გაცნობიერებული აქვთ, რომ ქვეყანას კიდევ კარგა ხანს მოუწევს ტურისტების გარეშე ცხოვრება.
საკუთარი პოლიტიკის შეცვლა მოუწევს მთლიანად ქვეყანასაც, რომელმაც ბოლო წლებში ეკონომიკა მთლიანად ტურიზმს დაუკავშირა.
___________
მაღაზია „ველვეტი“ ვინტაჟურ ნივთებსა და რესტავრირებულ ავეჯს ყიდის.
ეს მეგობრების ბიზნესია. მაღაზიისთვის ფართი მათ ძველ თბილისში იქირავეს, ერთ-ერთ ყველაზე დატვირთულ ტურისტულ ადგილას და მთელ საქართველოში ეძებენ საინტერესო, ძველ ნივთებს.
ბოლო პერიოდში გაყიდვები განსაკუთრებით კარგად მიდიოდა.
ძველი საბჭოთა ტელეფონი, 60-იანი წლების სანათები, იშვიათი, ბუკინისტური წიგნები და გაყვითლებული ვინილი, ძველი ქართული ოპერის ჩანაწერით. ეს ყველაფერი უცხოელებს ძალიან მოსწონდათ.
დღეს ეს მაღაზია, ისევე როგორც ყველა ობიექტი გარდა სასურსათო მაღაზიებისა და აფთიაქებისა, დაკეტილია.
ნატა ცნობილაძე, მაღაზიის წარმომადგენელი ამბობს, რომ დაიწყო თუ არა ქვეყანაში შეზღუდვები კორონავირუსის გავრცელების გამო, მაღაზია ძალიან ოპერატიულად, სრულად ელექტრონულ გაყიდვებზე გადაერთო:
„კორონავირუსამდეც ვყიდდით ონლაინ ნივთებს, თუმცა უფრო ნაკლებად. საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდეგ კი, მთელი ძალისხმევა ამ მიმართულებაზე გადავიტანეთ. ამან მოგვცა საშუალება მომუშავე პერსონალის ნაწილი შეგვენარჩუნებინა, გადასახადები გადაგვეხადა. თუმცა, შემდეგ ეგეც აგვიკრძალეს,“ – ამბობს ის.
უკვე აპრილის დასაწყისიდან ხელისუფლებამ გაამკაცრა საგანგებო მდგომარეობის პირობები და ინტერნეტ ვაჭრობაზეც შეზღუდვები დააწესა.
„კურიერს ნივთი სახლამდე მოჰქონდა და შემკვეთს პროდუქტს ისე აბარებდა, რომ მასთან უშუალო კონტაქტის არც ჰქონდა. არ ვიცი, რატომ ვუქმნიდით ვინმეს საფრთხეს. შედეგად, რამდენიმე თანამშრომელი შემოსავლისა და სამსახურის გარეშე დარჩა,“ – ამბობს ნატა ცნობილაძე.
მისი თქმით, საგანგებო მდგომარეობის გაუქმების შემდეგაც, ტურისტები კიდევ დიდხანს არ ჩამოვლენ თბილისში:
„ამიტომ გეგმაში გვაქვს, რომ ონლაინ გაყიდვების სერვისი გავაუმჯობესოთ. აქამდეც გაგვიგზავნია ნივთები საზღვარგარეთ, თუმცა მომავალში უფრო უნდა განვავითაროთ ეს მიმართულება, რომ გადავრჩეთ,“ – ამბობს ის.
„ველვეტი“ პატარა ბიზნესია. იგივე პრობლემა აქვთ დიდ კომპანიებსაც, რომლებმაც შემოსავლის მთავარი წყარო – ტურისტები დაკარგეს.
ბევრი კომპანია საქმიანობის გადაწყობას ცდილობს. ეკონომიკის სამინისტროში ასეულობით [H1] განცხადებაა შესული სხვადასხვა კომპანიებისგან, სადაც ისინი საქმიანობის განახლების უფლებას ითხოვენ.
- ირანი: ვირუსის პირველი კლასტერი საქართველოში
- საქართველო: ტურისტები აღარ ჩამოდიან, სასტუმროები გაკოტრების პირას არიან
- რატომ იცლება მთა. რეპორტაჟი შატილიდან
Georgian Bus კიდევ ერთი კომპანიაა, რომელმაც ახალ ვითარებასთან ადაპტაცია შეძლო და საკუთარი საქმიანობა ფორსმაჟორულ პირობებს მოარგო.
კომპანიის ძირითადი საქმიანობა ტურისტების სხვადასხვა წერტილში გადაყვანა იყო. ახლა კი, მათი მგზავრები საკარანტინო სივრცეებში დასარიგებელი მოქალაქეები არიან.
„12 მარტის შემდეგ ჩვენი ერთადერთი საქმიანობა საქართველოში დაბრუნებული თანამემამულეების საკარანტინო ზონებში ტრანსპორტირებაა. აეროპორტების გარდა, ხალხი სახმელეთო საზღვრებიდანაც მოგვყავს. ჩვენი ავტობუსები მუდმივ რეჟიმში დგანან ყველა საზღვართან. ახლახანს, მაგალითად, ერევნიდან ჩამოვიყვანეთ საქართველოს მოქალაქეები, ეს საგარეო საქმეთა სამინისტროს შეკვეთა იყო. ისე, ზოგადად ტურიზმის ადმინისტრაციასთან შეთანხმებით ვმუშაობთ ახლა,“ – ჰყვება შალვა ხუციშვილი, Georgian Bus-ის დირექტორი.
ის ამბობს, რომ დაიწყო თუ არა კრიზისი, პირველი დარტყმის ქვეშ სწორედ მისი კომპანია აღმოჩნდა, როგორც ტურისტებზე ორიენტირებული ბიზნესი.
„თუმცა, შემდეგ გამოჩნდა ეს ახალი მომსახურება, რამაც ფინანსების გარკვეული ნაწილის კომპენსირების საშუალება მოგვცა. ახლა ვახერხებთ, რომ თანამშრომლებს ხელფასი გადავუხადოთ, მათი სამსახურიდან გაშვება არ გვიწევს,“ – ამბობს ის.
კომპანიაში ვარაუდობენ, რომ სახელმწიფო დაკვეთების შესრულება მაისის ბოლომდე მოუწევთ, რაც მათი ფინანსური სტაბილურობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება.
მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანაში სტუმრები აღარ არიან, მაინც სრული დატვირთვით მუშაობს ბევრი სასტუმრო.
საგანგებო მდგომარეობის პერიოდში, სასტუმროებისთვის შემოსავლის ერთადერთი წყარო, ასევე საკარანტინე მიზნებით მომსახურების გაწევა გახდა.
ბაკურიანში სასტუმრო „ვილა პალასის“ ქირაობა სახელმწიფოს 300 ათას ლარამდე დაუჯდა.
შეთანხმების პირობების თანახმად, ორი თვე, 21 მარტიდან – 20 მაისამდე, სასტუმროს 61-ვე ნომერი კარანტინისთვის იქნება გამოყენებული და სასტუმროს აქ სხვა სტუმრების მიღება არ შეუძლია.
სასტუმროს პასუხისმგებლობაა ასევე სამჯერადი კვება და სანიტარული ნორმების დაცვა.
1 აპრილის მდგომარეობით, საქართველოს ტურიზმის ეროვნულ ადმინისტრაციას, სასტუმროების საკარანტინო სივრცეებად დაქირავებისთვის 10 მილიონ ლარზე მეტი ჰქონდა გამოყოფილი. ზოგი დიდი ბრენდული სასტუმრო სოციალური პასუხისმგებლობის ფარგლებში უთმობს სახელმწიფოს სივრცეს კარანტინისთვის, ეს თანხა კი საშუალო ზომის სასტუმროებზე გადანაწილდება.
თუმცა, ყველას ასე როდი „გაუმართლა“.
განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა ათასობით მცირე სასტუმროს, ჰოსტელის, საოჯახო საცხოვრებლის და ბინის მეპატრონე.
საერთაშორისო ვიზიტორების მუდმივი ზრდის ფონზე, ტურისტებზე დასარჩენი ადგილების გაქირავება, ბოლო წლების საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე ზრდადი და ფართოდ გავრცელებული საქმიანობა გახდა.
ქონების გაქირავება უამრავი ოჯახისთვის შემოსავლის ერთადერთ ან მთავარ წყაროდ გადაიქცა.
საკმარისია თბილისის რომელიმე ძველ უბანში გაისეირნოთ და თვალში მოგხვდებათ ტურისტებისთვის განკუთვნილი საოჯახო საცხოვრებლების გაზრდილი რაოდენობა.
გუგა ჩაფიჩაძე უკვე ორ წელზე მეტია, რაც Airbnb-ის ან Booking.com-ის საშუალებით ტურისტებზე სახლს აქირავებს თბილისის ცენტრში.
საქმე რომ კარგად წავიდა, ბანკიდან სესხი გამოიტანა და კიდევ ერთი ბინა იყიდა, გაარემონტა და მასაც აქირავებდა.
აპრილი-მაისი განსაკუთრებით კარგი სეზონია – თბილისში ბევრი ტურისტი ჩამოდის.
„ჯავშნების გაუქმება თებერვლის ბოლოდან დაიწყეს. ახლა არც ერთი ჯავშანი აღარ მაქვს. ჩემი აზრით, რამდენიმე თვე, ერთი წელი მაინც დასჭირდება ძველი მდგომარეობის აღდგენას. პანდემიის გავრცელებამდე ავიღე სესხი, ვიყიდე კიდევ ერთი ბინა და გავარემონტე, თუმცა ამ ამბების ფონზე, ბანკში ვალი შემრჩა და შემოსავალი გაქრა,“ – ამბობს ის.
მისი თქმით, კარანტინისთვის ბინები ნაკლებად გამოიყენება.
მსხვილმა კომერციულმა ბანკებმა სამი თვით გადაუვადეს მოქალაქეებს კრედიტების გადახდა, მათ შორის იპოთეკურის. თუმცა, გადასახდელი მაინც იქნება და თან ის პროცენტებიც, რაც სამი თვის გადავადების გამო დაირიცხება.
ზოგმა მეპატრონემ დროებითი გამოსავალი იპოვა და ბინებს იმ მოქალაქეებზე აქირავებს, რომლებიც თვითიზოლაციაში უნდა იყვნენ და ცალკე საცხოვრებელს ეძებენ. თუმცა, ასეთები მხოლოდ ერთეულები არიან.
„ფრენები კვლავ შეზღუდული იქნება კარგა ხანს, მას შემდეგაც, რაც მსოფლიო კორონავირუსის პიკს დაძლევს. ამიტომ, ჩვენთვის, ტურიზმის სექტორში ჩართული ადამიანებისთვის კორონავირუსით გამოწვეული კრიზისი კიდევ უფრო მძიმედ აისახება და როდის დავუბრუნდებით ძველ მდგომარეობას, არავინ იცის,“ – ამბობს ის.
ტურიზმის იმედი აღარ უნდა გვქონდეს?
ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ტურიზმის სექტორი აქტიურად იზრდებოდა და ქართული ეკონომიკის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან შემადგენელ ნაწილად გარდაიქმნა.
გასულ წელს საქართველოში 9,3 მილიონი საერთაშორისო ვიზიტორი ჩამოვიდა, რაც რეკორდულად მაღალი მაჩვენებელია.
2011-2018 წლებში, საერთაშორისო ვიზიტორების ზრდის ტემპმა საქართველოში 15% შეადგინა, რაც ევროპის მასშტაბით ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია.
ამ შედეგებით საქართველო უსწრებს არა მარტო მეზობლებს, არამედ, მაგალითად, ისეთ პოპულარულ ტურისტულ მიმართულებებს, როგორიცაა პორტუგალია, ნიდერლანდები, პოლონეთი, ირლანდია, კვიპროსი და კიდევ ბევრ სხვას.
საერთაშორისო ვიზიტორების რაოდენობის ზრდასთან ერთად, სინქრონულად იზრდებოდა ამ სექტორიდან მიღებული შემოსავლებიც.
მაგალითად, 2018 წელს ტურიზმიდან მიღებულმა შემოსავალმა 3,2 მილიარდი დოლარი შეადგინა. რაც 19.1% პროცენტით აღემატება 2017 წლის ანალოგიურ მონაცემს. ხოლო 2012 წელთან (1.4 მილიარდი დოლარი) შედარებით ეს თითქმის სამჯერ მეტია.
წლიდან წლამდე ტურიზმიდან მიღებულ შემოსავლებზე დამოკიდებული ხდებოდა მოსახლეობის სულ უფრო დიდი ნაწილი ისევე, როგორც მთელი ქართული ეკონომიკა.
იგივეა ტრანსპორტის მიმართულებითაც, სადაც 2018 წლის მაჩვენებელი 16%-ით განისაზღვრა, რაც 1.5-იან გაზრდას გულისხმობს.
ტურისტებისგან მიღებული შემოსავლების ნახევარზე მეტი მეზობელი ქვეყნებზე მოდის, თუმცა ბოლო პერიოდში იზრდებოდა მაღალმხარჯველი სეგმენტის წილიც, ანუ სტუმრები ევროკავშირის ქვეყნებიდან.
2018 წლის მდგომარეობით, ყოველი მეათე საერთაშორისო ვიზიტორი ევროკავშირის წევრი ქვეყნის წარმომადგენელი იყო, რაც 2017 წლის მონაცემს 36 პროცენტით აღემატება.
სავარაუდოდ, აღნიშნული კრიზისის ფონზე, პირველ რიგში სწორედ ევროპიდან და სხვა მაღალმხარჯველი ქვეყნებიდან მომავალი ტურისტების ნაკადი შემცირდება, რაც ქართულ ტურიზმის სექტორზე მნიშვნელოვან კვალს დაატყობს, ფიქრობენ ექსპერტები.
ტუროპერატორთა ასოციაციის ხელმძღვანელმა ჩვენთან საუბარში განაცხადა, რომ კორონავირუსის მიზეზით, ეს სექტორი მილიონობით დოლარს იზარალებს და განსაკუთრებული რისკის ქვეშ ტურისტული სააგენტოები, გიდები და მძღოლები მოექცევიან.
„ტუროპერატორები ალბათ ყველაზე დიდი რისკის ქვეშ არიან. უახლოეს მომავალში, მათი ერთადერთი იმედი შიდა ტურიზმი იქნება, რაც საკმარისი არ არის. ზამთარი ისედაც პასიური პერიოდია, რასაც კორონავირუსი გადაება. დღეს რთულია რაიმე პერსპექტივებზე საუბარი,“ – ამბობს ია თაბაგარი.
მისი თქმით, მთავრობამ უფრო გრძელვადიანი გეგმა უნდა წარმოადგინოს ამ სექტორისთვის, რადგან მხოლოდ საშემოსავლო გადასახადის რამდენიმე თვით შეჩერება, საკმარისი არ იქნება.
“დღეის მონაცემებით შეიძლება იმის თქმა, რომ ტურიზმის ეს სექტორი სრულიად დაპაუზებულია და უახლოეს მომავალში ზარალი მნიშვნელოვნად დიდი იქნება,“ – ამბობს თაბაგარი.
მისი თქმით, ზოგ შემთხვევაში სახელმწიფოს შეუძლია გარკვეული გამოსავალი იპოვოს და უამრავი ადამიანი უმუშევრად არ დატოვოს.
„მაგალითად, თუკი ავიღებთ გიდებს, რომლებიც ძალიან ბევრნი არიან და ძირითადად მაღალი ეკოცნობიერებით გამოირჩევიან… თავისუფლად შეიძლება ისინი სახელმწიფომ გარემოს დამცველებად დაიქირავოს და რაღაც პერიოდით მაინც, ამ მიმართულებით ამუშავოს. საქმეც გაკეთდება და ეს ადამიანებიც შემოსავალს მიიღებენ,“ – ამბობს ია თაბაგარი.
რა გეგმა აქვს ხელისუფლებას ტურიზმთან დაკავშირებით
გარკვეული ნაბიჯები მთავრობამ უკვე ჩამოთვალა, თუმცა ეს საკმარისი არ არის, ფიქრობენ ბიზნესმენები.
გეგმის თანახმად, COVID-19-ის გავრცელებით მიღებული ზიანის გამო, საქართველოს მთავრობა ტურიზმის სექტორში მყოფ კომპანიებს ოთხი თვით გადაუვადებს ქონებისა და საშემოსავლო გადასახადებს.
აღნიშნული შეღავათი შეეხებათ სასტუმროებს, რესტორნებს, ტურისტულ სააგენტოებს, სატრანსპორტო კომპანიებს, საექსკურსიო დაწესებულებებსა და ყველა სხვა მოქმედ კომპანია ტურიზმის სფეროში.
გარდა ამისა, ცალკე გამოიყო სასტუმროების ბიზნესი და გადაწყდა, რომ შემდეგი ექვსი თვის განმავლობაში, ოთხიდან 50 ნომრიან სასტუმროებს სასესხო საპროცენტო განაკვეთს სახელმწიფო დაუფარავს.
საბოლოო ჯამში, მთავრობის გათვლებით, გადასახადების შეჩერება დაახლოებით 18 ათასს კომპანიას შეეხება, რომლებიც ჯამში 50 ათასზე მეტ ადამიანს ასაქმებს. პროგნოზის თანახმად, ამ გზით კერძო სექტორში დაახლოებით 100 მილიონი ლარი დარჩება.
ეკონომისტი მერაბ ჯანიაშვილი ამბობს, რომ საქართველოს ეკონომიკა ახლა მართლაც რთულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა და ამის ერთ-ერთი მიზეზი ისიც არის, რომ გასულ წლებში სახელმწიფო გადაჭარბებულ აქცენტს აკეთებდა ტურიზმსა და მის როლზე ქვეყნის ეკონომიკაში.
მისი თქმით, იმ ფაქტმა, რომ უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში, მთავრობამ პრიორიტეტად ტურიზმზე ორიენტირება გადაწყვიტა, რისკის ქვეშ დააყენა ქვეყნის ეკონომიკური სტაბილურობა.
„ეკონომიკის ისეთ მოწყვლად სექტორზე მიბმა, როგორიც ტურიზმია, ძალიან დიდი შეცდომაა. ნებისმიერი კრიზის დროს, პირველ რიგში, ტურიზმის სექტორი ზარალდება, ვინაიდან ადამიანები სწორედ ამ ნაწილში ახდენენ თანხების დაზოგვას. შესაბამისად, ეს გახლავთ ყველაზე მეტად მოწყვლადი სექტორი კრიზისების მიმართ და მასზე საქართველოს ეკონომიკის ნაწილის ჩამოკიდებამ ძალიან ცუდ შედეგები მოგვიტანა,“ – ამბობს ის.
ჯანიაშვილის თქმით, ბოლო წლების განმავლობაში, სახელმწიფო ფინანსები ტურიზმის დასახმარებლად იხარჯებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ სფეროში კერძო ინვესტიციებიც ბევრი იყო.
„მაგალითად, ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი ფინანსური ორგანიზაციის, საპარტნიორო ფონდის უკანასკნელ 15 პროექტს რომ ჩავხედოთ, უდიდესი უმრავლესობა სასტუმროების დაფინანსება იქნება, რაც არასწორია,“ – ამბობს ჯიშკარიანი.
ექსპერტის აზრით, ტურიზმის სექტორში მყოფ ბიზნესებს გადასახადების შეჩერება გარკვეული დროის განმავლობაში დაეხმარება, თუმცა საბოლოო ჯამში, დასაქმებულების დიდ ნაწილს სამსახურების დროებითი დაკარგვა მაინც მოუწევს.
იგი მიიჩნევს, რომ ამ ვითარებიდან ქვეყანამ სწორი დასკვნები უნდა გამოიტანოს და ეკონომიკური აქცენტები ტურიზმის ნაცვლად ისეთ სექტორებზე გააკეთოს, რომლებიც კრიზისების მიმართ ნაკლებად მოწყვლადი იქნება.
“მედიაქსელის” მხარდაჭერით
