საქართველოს ორმაგი თამაში - ევროინტეგრაცია და ჩინური ინვესტიციები

საქართველო ევეროკავშირსა და ჩინეთს შორის

Საქართველომ ბოლო ერთ წელიწადში EU-ს წევრობის კანდიდატის სტატუსიც მიიღო და ჩინეთთან სტრატეგიული პარტნიორობის ხელშეკრულებაც გააფორმა. ექსპერტები შიშობენ, რომ ეს ორი გზა შეუთავსებელია.

__________________

უკვე გადაწყვეტილია, რომ საქართველოსთვის სტრატეგიული მნოშვნელობის მქონე პორტის – ანაკლიის ღრმაწყლოვანი ნავსადგურის აშენების უფლებას საქართველო ჩინურ კონსორციუმს [CCCC] მისცემს. კონკურსში, რომელიც მთავრობამ გამოაცხადა, მხოლოდ ეს კონსორცუმი მონაწილეობს.

“ამჟამად მიმდინარეობს პრეტენდენტის მიერ წარმოდგენილი წინადადების იურიდიული და კომერციული შესწავლა, რომლის შემდეგაც გამოცხადდება გამარჯვებული”, – განუცხადეს JAMnews-ს ეკონომიკის სამინისტროში.

ჩინურ-სინგაპურული ჰოლდინგი [CCCC] საეჭვო რეპუტაციის მქონე ჩინე ზღვაში დესტრუქციული ქმედებებისთვის შეერთებული შტატების მიერაა სანქცირებული. ასევე, კომპანია კორუფციული გარიგებების დადების გამო  მსოფლიო ბანკის, აზიის და აფრიკის განვითარების ბანკების შავ სიაშიც მოხვდა. 

თუ მმართველი გუნდი ანაკლიის პორტის ჩინური კომპანიისთვის გადაცემას ქვეყნისთვის “ეკონომიკური შვების” მომგვრელად მიიჩნევს, Საქართველოს პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ეს არჩევანი ამერიკელი და ევროპელი პარტნიორებისთვის “დანის ჩარტყმაა”. 

ანაკლიის პორტში ჩინური კომპანიის გამოჩენამდე, საქართველოს პარლამენტმა რუსული კანონი მიიღო, რომელიც სტრატეგიული პარტნიორების მიერ ქვეყნის გეოპოლიტიკური კურსის ცვლილებად შეფასდა. კრიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ Საკვანძო ინფრასტრუქტურული ობიექტის ჩინეთისთვის გადაცემა და ევროინტეგრაციის პროცესისთვის ზურგის შექცევა დამთხვევა არ არის.

საქართველო-ჩინეთის ურთიერთობები განსაკუთრებით ინტენსიური მას შემდეგ გახდა, რაც ქვეყანამ ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი მიიღო. 

Ჩინეთთან სტრატეგიული პარტნიორობის შესახებ დოკუმენტის ხელმოწერის შემდეგ, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკამ საქართველოს მოქალაქეებისთვის უვიზო რეჟიმი შემოიღო, ირაკლი კობახიძემ ქვეყნებს შორის ურთიერთობების მრავალმხრივი  გაღრმავება დააანონსა და  სამთავრობო არხებზე პრო-ჩინური გზავნილები გახშირდა. 

საქართველოს ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი 9 დათქმის შესრულების პირობით მიენიჭა. Მათ შორის გაჩნდა ახალი მოთხოვნა, რომ ქვეყანამ თავისი საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა ევროკავშირის პოლიტიკას დაუახლოოს. 

ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ ჩანაწერის გაკეთება საქართველო-ჩინეთის ურთიერთობების ინტენსიფიკაციას უკავშირდება, რადგან ევროკავშირი ჩინეთს საფრთხედ განიხილავს და “გაჩნდა ეჭვები, თუ რამდენად გულწრფელად არის საქართველო ევროინტეგრაციით დაინტერესებული”. 

Რა საფრთხეს ხედავენ საქართველოში ჩინეთთან დაახლოების გამო: 

ჩინეთ-საქართველოს სწრაფი დაახლოება ევროინტეგრაციასთან შეუსაბამო პროცესად მიაჩნია ივანე ჩხიკვაძეს, ფონდი “ღია საზოგადოება საქართველოს” მკვლევარს, რომელიც ამტკიცებს, რომ საქართველოს ამ ორ ინტეგრაციულ პროცესს შორის არჩევანის გაკეთება მოუწევს. 

ევროკავშირის გაფართოების პოლიტიკის შესახებ მოხსენებით განისაზღვრა 9 ძირითადი დათქმა, სადაც გაჩნდა მოთხოვნა, რომ საქართველომ ევროკავშირის პოლიტიკას თავისი საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა დაუახლოოს. Ჩხიკვაძის შეფასებით, ამ ჩანაწერის გაჩენა ორი მიზეზითაა განპირობებული. “Პირველ რიგში ჩინეთთან სტრატეგიული თანამშრომლობის ხელშეკრულების გაფორმებით, რაც ევროკავშირის უსაფრთხოების კონცეფციის მიხედვით, ევროინტეგრაციისთვის საფრთხეს წარმოადგენს.  Მეორე მიზეზი რუსეთთან ფრენების აღდგენის გადაწყვეტილებაა. Მიზეზთა ამ კომბინაციამ, ევროკავშირში სერიოზული კითხვის ნიშნები გააჩინა, თუ რამდენად გულწრფელად არის საქართველო ევროკავშირთან ინტეგრაციით დაინტერესებული.”

Ჩხიკვაძის შეფასებით, მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელებით (პორტების შეძენა საბერძნეთში, ალბანეთში, საქართველოში ანაკლიის პორტით დაინტერესება) ჩინეთი ცდილობს შექმნას ერთიანი სარტყელი, რაც გარკვეულწილად კონკურენციას გაუწევს ევროკავშირს. მთავრობა კი მიიჩნევს, რომ ჩინეთისთვის საკვანძო ინფრასტრუქტურული პროექტების გადაცემა საქართველოს ისტორიული სატრანზიტო ფუნქციის შესრულებაში დაეხმარება და კიდევ უფრო დააახლოებს ევროკავშირთან.

Ჩხიკვაძის შეფასებით, როცა საქმე ევროინტეგრაციას ეხება, “მთავარი 9 დათქმის შესრულებაა და დამატებით კიდევ სხვა ფორმატების ძიება და ახალი ველოსიპედის გამოგონება საჭირო არ არის”.

ფონდი “ღია საზოგადოება საქართველოს მკვლევარს” პრობლემურად მიაჩნია ისიც, რომ ჩინეთს რუსეთ-უკრაინის ომზე მკაფიო პოზიცია არ აქვს. “ამ ომმა საერთაშორისო ურთიერთობებში ნაცრისფერი ზონები აღარ დატოვა. Შეუძლებელია ქვეყანამ ნეიტრალური პოზიცია დაიჭიროს, შენ უნდა იყო აგრესიის წინააღმდეგ, ან – რუსეთის მხარეს.”

ჩხიკვაძე მიიჩნევს, რომ საქართველოს მთავრობას არ შესწევს ძალა, ევროინტეგრაციასა და ჩინეთთან დაახლოებას შორის დელიკატური ბალანსი დაიჭიროს. “დაბალანსების პოლიტიკა რომ არ მუშაობს, ამის კარგი მაგალითია სომხეთი, რომელიც ცდილობდა უსაფრთხოების მხრივ რუსეთის ორბიტაზე დარჩენილიყო და თან  “CEPA”s-ს შეთანხმება გაეფორმებინა ევროკავშირთან, შედეგი კი ყველამ ვნახეთ”.

ექსპერტები ამბობენ, რომ ჩინეთის ეკონომიკური ძალა მისი პოლიტიკური ინსტრუმენტი ხდება.  სწრაფმა ეკონომიკურმა ზრდამ ქვეყანა საერთაშორისო ვაჭრობასა და ინვესტიციებში მთავარ მოთამაშედ აქცია. Შედეგად, ჩინური ეკონომიკა სიდიდით მეორეა (მშპ $14 ტრილიონი) და ქვეყანა Საქონლის ყველაზე დიდი ექსპორტიორია მსოფლიოში. ინფრასტრუქტურულ პროექტებსა და სტრატეგიულ ინდუსტრიებში ინვესტიციებით ქვეყნის გეოპოლიტიკური გავლენაც იზრდება. 

“Ზოგადად, ჩინეთის პოლიტიკა, თავისი სტრუქტურით, არ არის ხისტი, დამპყრობლური, როგორიც მაგალითად რუსეთის შემთხვევაშია. Ჩინეთის პოლიტიკას ეძახიან პანდას დიპლომატიას, იმიტომ რომ შეფარული და უჩუმარია, როგორც პანდა,” – ამბობს სინოლოგი თეონა გელაშვილი.

თეონამ Ჩინური ენა და ლიტერატურა  თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში შეისწავლა. Სწავლის პერიოდში ჩინეთის მთავრობის სტიპენდია მოიპოვა და ენის, კულტურის და ლიტერატურის სიღრმისეულად შესასწავლად ჩინეთში გაემგზავრა. პროგრამის დასრულების შემდეგ გადაწყვიტა სწავლა პეკინის საერთაშორისო უნივერსიტეტში, სინოლოგიის ფაკულტეტზე გაეგრძელებინა. 

 “ეს იყო საერთაშორისო ურთიერთობები აზიურ ჭრილში. Მასწავლიდნენ როგორც ჩინელი, ასევე ევროპელი ლექტორები. იქ გავიგე, რაში მდგომარეობდა ჩინური ნარატივი და სპეციფიკა, თუ როგორ უყურებდნენ ჩინელები თავიანთ ქვეყანას და მსოფლიოს პოლიტიკურ რაკურსში.” 

იქვე გაიგო, თუ რას გზას გადიოდნენ მოქალაქეები საბჭოთა კავშირში, როცა სადიპლომო ნაშრომის შეთანხმება ე.წ. Ცენზურის დეპარტამენტთან მოუწია. 

თეონა მიიჩნევს, რომ ჩინეთთან სტრატეგიული ურთიერთობის დამყარება მოითხოვს ქვეყნის პოლიტიკის და კულტურის ნიუანსურ გაგებას. Ჩინელ ხალხთან და კომპანიებთან ურთიერთობამ დაარწმუნა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია მათთან ურთიერთობებში პრინციპული პოზიციის შენარჩუნება.

“Ჩინელები ყიდულობენ ყველაფერს, ხარჯავენ ბევრ ფულს და ამ ცდუნებას ვერავინ უძლებს, Ჩინეთის ბაზარს ყველა სათავისოდ იყენებს. თუმცა, საჭიროა ვიფიქროთ იმაზეც, რომ Როცა ქვეყანა შენით ინტერესდება და დიდ რესურსს დებს, ცხადია, რომ არსებობს შეფარული ინტერესი, პოლიტიკური გავლენის მოპოვების სურვილი. ეს ძალიან კარგად ჩანს აფრიკის კონტინენტზე ჩინეთის გაფართოებაში.”

თეონა მიიჩნევს, რომ მნიშვნელოვანია, თუ რა პოზიციას დაიჭერს ხელისუფლება. “Ჩვენ უნდა ვიყოთ პრინციპულები. Ჩინელებთან ურთიერთობაში უნდა იყო პრინციპული. თუ რაღაც სისუსტეს გამოავლენ, სავარაუდოდ, ისინი ამით ისარგებლებენ და შენს წინააღმდეგ გამოიყენებენ. ეს ვისწავლე ჩინელებთან, ჩინურ კომპანიებთან ურთიერთობაში. Საჭიროა მყარი პოზიციების ქონა.” 

კონტრარგუმენტები: 

ამ ეტაპზე Საქართველო-ჩინეთს შორის ეკონომიკური ურთიერთობების ინტენსიფიცირებაში რისკებს ვერ ხედავს თორნიკე შარაშენიძე.“Ჩინეთი შორსაა და არ მოვა, მას გრძელვადიანი გეგმები და 5 000 წლიანი სახელმწიფო ისტორია აქვს.  არა მგონია გეგმაში ჩვენი პოლიტიკური ან სამხედრო ექსპანსია ჰქონდეს. Მთავარი რისკი მოდის ჩრდილოეთიდან, ახლა ნებისმიერ სხვა რისკებზე საუბარი შორეული და ყურით მოთრეულია”- ამბობს იგი.

“Საქართველო გაჭირვებული ქვეყანაა და ჩინური ინვესტიციები სჭირდება”, – ამბობს საერთაშორისო ურთიერთობების ექსპერტი, თორნიკე შარაშენიძე. “თუ ვინმეს მიაჩნია, რომ არ უნდა გვქონდეს ეკონომიკური ინტერესები, ეს ჩვეულებრივი სიბეცეა. Ნებისმიერი ქვეყანა ცდილობს, ყველგან ჰყავდეს მოკავშირეები და პარტნიორები. Რაც უფრო მეტი მოკავშირე გყავს, უკეთესია შენთვის – ასეა ცხოვრებაშიც”. 

შარაშენიძე მიიჩნევს, რომ ევროკავშირისგან განსხვავებით, საქართველოს არ აქვს ფუფუნება ჩინურ ინვესტიციებზე უარი თქვას. იგი მიესალმება ჩინეთის მიერ ანაკლიის პორტში ფულის ჩადებას, თუ საკონტროლო პაკეტს სახელმწიფო შეინარჩუნებს. 

“Ნებისმიერი პატარა ქვეყანა იძულებულია ანგარიში გაუწიოს საერთაშორისო სისტემის კონტექსტს. Როცა 90-იან და 2000-იან წლებში მსოფლიო უნიპოლარული იყო, ამერიკა იყო უძლიერესი სახელმწიფო, საქართველო აშშ-ს ბოლომდე მიჰყვებოდა. ახლა გამოჩნდა მეორე უძლიერესი მოთამაშე ჩინეთის სახით და საქართველო რაღაც დონეზე ითვალისწინებს ამ რეალობას. Მითუმეტეს, რომ Რუსეთს არ შეუძლია ღია ბრძოლა ჩინეთის წინააღმდეგ. Ჩინეთი კი შეგვიძლია  ჩვენს სასარგებლოდ რეგიონში რუსეთის გავლენის დამბალანსებლად განვიხილოთ”, – აცხადებს იგი. 

საქართველო-ჩინეთის ურთიერთობები დღეს:

უახლესი მონაცემებით, ჩინეთი საქართველოს მეოთხე უდიდესი სავაჭრო პარტნიორია. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში, ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ბრუნვა სამჯერ გაიზარდა. ძირითადი სექტორები, სადაც საქართველო და ჩინეთი თანამშრომლობენ არის ტრანსპორტი, ენერგეტიკა და ტურიზმი.

კერძოდ, ვაჭრობის მოცულობა გასულ წელს 2 მილიარდ დოლარს მიუახლოვდა, რაც მნიშვნელოვანი ზრდაა 2019 წელის მონაცემთან შედარებით. ( $1,1 მილიარდი).  2023 წლის პირველ კვარტალში საქართველომ თითქმის 20 მილიონი დოლარის ჩინური ინვესტიცია მიიღო, რითაც მერვე ადგილი დაიკავა კონტრიბუტორი ქვეყნების სიაში. 

Სტრატეგიული პარტნიორების გაფორმებამდე, საქართველო 2017 წელს პირველი ქვეყანა გახდა რეგიონში, რომელმაც ჩინეთთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებას ხელი მოაწერა. 

ჩინეთის მოქალაქეებისთვის საქართველომ უვიზო რეჟიმი 2023 წლის სექტემბერში დააწესა. Მიმდინარე წლის 26 თებერვალს კი ცნობილი გახდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის გადაწყვეტილება საქართველოს მოქალაქეებისთვის სავიზო რეჟიმის გაუქმების შესახებ. 10 აპრილს საგარეო საქმეთა სამინისტროში ოფიციალურად გაფორმდა ჩინეთთან უვიზო მიმოსვლის შეთანხმება.

Საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის მტკიცებით, “ჩინეთთან სტრატეგიული პარტნიორობა არ გულისხმობს ქვეყნის საგარეო კურსის ცვლილებას”. ქვეყნებს შორის გაფორმებული დოკუმენტი Პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, საერთაშორისო და ხალხთაშორის-კულტურულ განზომილებებს მოიცავს. მხარეები თანხმდებიან, რომ ვაჭრობის ინტენსიფიკაციის  პარალელურად, ორმხრივი ურთიერთობების გაღრმავებას საგარეო ურთიერთობების პრიორიტეტად მიიჩნევენ.

აანონსებენ პოლიტიკური კონსულტაციების გაძლიერებას საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ორგანოებსა და პოლიტიკურ პარტიებს შორის.  საქართველო მიესალმება ჩინეთის მიერ შემოთავაზებული „სარტყლისა და გზის”, გლობალური განვითარების, ცივილიზაციის და უსაფრთხოების ინიციატივებს და დარწმუნებულია, რომ “ჩინეთი კაცობრიობას მოდერნიზაციის მისაღწევად ახალ გზას და არჩევანს სთავაზობს.”

სტატია მომზადებულია n-ost-თან პარტნიორობით პროექტის “გავლენის სფეროების განსაზღვრის” ფარგლებში.