სამშვიდობო ხელშეკრულების ხუთი პრინციპიდან სამი შეთანხმებულია. რაც შეეხება დანარჩენს? მოსაზრება ბაქოდან

სამშვიდობო ხელშეკრულების პრინციპები

აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის მშვიდობისა და ურთიერთობების ნორმალიზაციის სამი ძირითადი პრინციპი შეთანხმდა. ამის შესახებ ნიკოლ ფაშინიანმა განაცხადა. იმავდროულად, 2021 წლის თებერვალში აზერბაიჯანმა შესთავაზა სომხეთს სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერა ხუთ პრინციპზე დაყრდნობით.

ამ ხუთი პრინციპიდან რომელი არ არის შეთანხმებული?

JAMnews-ს ამ საკითხთან დაკავშირებით ექსპერტი ჰაჯი ნამაზოვი ესაუბრება. პოლიტიკური დამკვირვებლის თქმით, „დანარჩენი ორი პრინციპი ავსებს შეთანხმებულ სამს, მაგრამ არ ცვლის მათ.“

_______

პარლამენტში გამოსვლისას სომხეთის პრემიერმინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა 30 ოქტომბერს განაცხადა, რომ აზერბაიჯანთან მშვიდობისა და ურთიერთობების ნორმალიზაციის სამი ძირითადი პრინციპი შეთანხმებულია:

● სომხეთის რესპუბლიკა და აზერბაიჯანის აღიარებენ ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას: სომხეთის რესპუბლიკას აქვს 29,8 ათასი კვ. კმ; აზერბაიჯანს კი 86600 კვ. კმ.

● მხარეები თანხმდებიან განახორციელონ დელიმიტაცია ალმა-ატის დეკლარაციის საფუძველზე.

● რეგიონული კომუნიკაციები იხსნება მხარეთა სუვერენული იურისდიქციის საფუძველზე, ხოლო რეგიონული კომუნიკაციები მოქმედებს თანასწორობის საფუძველზე.

“ამ სამ პრინციპს პლუს, რა თქმა უნდა, კიდევ ერთი ფუნდამენტური გარემოება, რომ ამ ურთიერთობების დროს მხარეები უარს ამბობენ ძალის გამოყენებაზე ან ძალის მუქარაზე“, – განაცხადა სომხეთის პრემიერმა.

რომელ ხუთ პრინციპზეა საუბარი?

2021 წლის თებერვალში, ყარაბაღის მეორე ომის დასრულებიდან სამი თვის შემდეგ, ოფიციალურმა ბაქომ მიიწვია ერევანი სამშვიდობო მოლაპარაკებებზე ხუთი პრინციპის საფუძველზე, რომლებიც მომზადებული იყო საერთაშორისო სამართლისა და გაეროს წესდების შესაბამისად:

• სახელმწიფოთა მიერ სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობის, სახელმწიფო საზღვრების ხელშეუხებლობისა და ერთმანეთის პოლიტიკური დამოუკიდებლობის ურთიერთ აღიარება;
• სახელმწიფოების მიერ ერთმანეთის მიმართ ტერიტორიული პრეტენზიების არარსებობის ურთიერთდადასტურება და მათი სამართლებრივი ვალდებულების აღება; მათ არ უნდა წამოაყენონ ასეთი პრეტენზიები მომავალში;
• თავი შეიკავონ ერთმანეთის უსაფრთხოების მუქარისგან, პოლიტიკური დამოუკიდებლობისა და ტერიტორიული მთლიანობის წინააღმდეგ მუქარისა და ძალის გამოყენებისგან, ასევე სხვა გარემოებებისგან, რომლებიც არ შეესაბამება გაეროს წესდების მიზნებს;
• სახელმწიფო საზღვრის დელიმიტაცია და დემარკაცია, დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარება;
• სატრანსპორტო კავშირებისა და კომუნიკაციების გახსნა, სხვა შესაბამისი კომუნიკაციების დამყარება და თანამშრომლობა ორმხრივი ინტერესის სხვა სფეროებში.

ექსპერტის კომენტარი

ფაშინიანის გამოსვლაში ნახსენები სამი პრინციპი იმეორებს აზერბაიჯანის მიერ შემოთავაზებული ხუთი პრინციპიდან სამს, ამბობს პოლიტიკური დამკვირვებელი ჰაჯი ნამაზოვი:

„შეთანხმებული პრინციპების სომხური ვერსია არ შეიცავს აზერბაიჯანის მიერ შემოთავაზებულ ორ პრინციპს.

ეს არის ორმხრივი დადასტურება სახელმწიფოების მიერ ერთმანეთის მიმართ ტერიტორიული პრეტენზიების არარსებობისა და მათი მიღების სამართლებრივი ვალდებულების არარსებობის შესახებ მომავალში. ასევე, პირობა, რომ თავი შეიკავონ ერთმანეთის უსაფრთხოების მუქარისგან და ძალის გამოყენებისგან პოლიტიკური დამოუკიდებლობისა და ტერიტორიული მთლიანობის წინააღმდეგ, ისევე როგორც სხვა გარემოებები, რომლებიც არ შეესაბამება გაეროს წესდების მიზნებს.

ფაქტობრივად, დეტალებში ჩაღრმავების გარეშე, ეს ორი პირობაა, რომელიც ფაშინიანმა არ მიუთითა, მაგრამ არის ბაქოს წინადადებებში და ეფუძნება ქვეყნების ერთმანეთის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარების პრინციპს. მაგრამ მნიშვნელოვანია ხაზი გავუსვა, რომ ეს ორი პრინციპი ავსებს შეთანხმებულ სამს, მაგრამ არ ცვლის მათ.”

ნამაზოვმა აღნიშნა, რომ ტერიტორიული მთლიანობის აღიარება არ ნიშნავს მომავალში პრეტენზიების გამორიცხვას.

„რა არის საკითხის არსი? სომხეთის კონსტიტუციაში აღნიშნულია, რომ ამ ქვეყანას აქვს პრეტენზია აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. მასში ნათლად წერია, რომ სომხეთი ცნობს „მთიანი ყარაბაღის დამოუკიდებლობის გამოცხადებას“. ანუ, სანამ სამშვიდობო მოლაპარაკებების მაგიდასთან დაჯდება, სომხეთი ვალდებულია გამორიცხოს ეს პუნქტი თავისი ძირითადი კანონიდან. წინააღმდეგ შემთხვევაში, აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარება ფარისევლობის მეტს არაფერს ჰგავს.

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმომწერმა ქვეყნებმა საფრთხე არ შეუქმნან ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობასა და სუვერენიტეტს საერთაშორისო ურთიერთობების ფარგლებში. ცოტა ხნის წინ, კერძოდ მას შემდეგ, რაც ყარაბაღის სომეხმა მცხოვრებლებმა ნებაყოფლობით დატოვეს აზერბაიჯანის ტერიტორია, სომეხი ოფიციალური პირები თითქმის ყველა საერთაშორისო ტრიბუნაზე საუბრობენ ყარაბაღზე, როგორც სავარაუდო სადავო ტერიტორიებზე. აღარ ვსაუბრობ მათი უცხოელი ოპონენტების სასაცილო განცხადებებზე აზერბაიჯანის წინააღმდეგ სანქციების დაწესების შესახებ – ქვეყანაზე, რომელმაც ჩაატარა კონტრტერორისტული ოპერაცია მის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში.

აზერბაიჯანის მიერ შემოთავაზებული ხუთივე ძირითადი პრინციპის მიღების გარეშე, არ შეიძლება საუბარი რაიმე სამშვიდობო ხელშეკრულებაზე“.

“აზერბაიჯანი დაჟინებით მოითხოვს სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერას”

სომხეთთან სამშვიდობო მოლაპარაკებების თემაზე დღეს მნიშვნელოვანი განცხადებები გააკეთა აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილემ ელნურ მამედოვმა.

„აზერბაიჯანის სახელმწიფო ერთგულია სამშვიდობო დღის წესრიგის. პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი ყოველთვის ამაზე საუბრობს. ამრიგად, 2021 წლის თებერვალში აზერბაიჯანმა სომხეთს გაუგზავნა ოფიციალური წინადადება ყოვლისმომცველი სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერის შესახებ.

სამწუხაროდ, სომხურმა მხარემ ამ წინადადებას დაახლოებით ერთი წლის განმავლობაში არ უპასუხა. გარდა ამისა, აზერბაიჯანმა სომხურ მხარეს გაუგზავნა წინადადება სამშვიდობო შეთანხმების ხუთი ძირითადი პრინციპის შესახებ, რომლებიც პირველად 2022 წლის თებერვალში იყო ნახსენები. ამის შესახებ ასევე ინფორმირებული იყო საერთაშორისო საზოგადოება, მესამე ქვეყნები და მხარეები, რომლებიც ამ პროცესში დახმარებას უწევდნენ“, – იხსენებს მინისტრის მოადგილე AzərTAc-თან ინტერვიუში.

მან ასევე დასძინა, რომ სომხეთმა გადაწყვიტა აზერბაიჯანულ მხარესთან მომავალი სამშვიდობო შეთანხმების პირობების განხილვა მხოლოდ 2022 წლის აგვისტოში გამართული მორიგი შეხვედრის შემდეგ დაეწყო:

„შეიძლება ითქვას, რომ თითქმის წელიწად-ნახევრის განმავლობაში სომხეთი ამ წინადადებაზე საერთოდ არ რეაგირებდა. თუ გასულ წელს გადავხედავთ, სამშვიდობო მოლაპარაკებები გაიმართა რამდენიმე პლატფორმაზე, სადაც მეორე მხარეს წარედგინა კონკრეტული და დეტალური წინადადებები მომავალი სამშვიდობო შეთანხმების პირობებთან დაკავშირებით. სომხეთმა თავისი კომენტარები და პოზიცია აზერბაიჯანსაც წარუდგინა.”

საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილემ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ აზერბაიჯანი დაჟინებით მოითხოვს სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერას.

„აზერბაიჯანის წინადადება სამშვიდობო შეთანხმების შესახებ დღესაც ძალაში რჩება. ამიტომ სომხეთმა შემდეგი ნაბიჯები უნდა გადადგას. სამშვიდობო შეთანხმების პუნქტების უმეტესობა შეთანხმებულია მხარეების მიერ. მიგვაჩნია, რომ მას შემდეგ, რაც აზერბაიჯანის სახელმწიფომ სრულად აღადგინა სუვერენიტეტი ყარაბაღში მის საერთაშორისოდ აღიარებულ ტერიტორიებზე, სამშვიდობო შეთანხმების მიღწევის პროცესი გამარტივდა და მისი ხელმოწერის ალბათობა მაღალია.“ – ამბობს მამედოვი.