რუსული ბიზნესი საქართველოში

საქართველოში 32 ათასზე მეტი კომპანიაა რუსეთის მოქალაქეების ან კომპანიების მფლობელობაში. აქედან, დაახლოებით 26 ათასი ბოლო ორ წელიწადში ანუ უკრაინა-რუსეთის ომის დაწყების შემდეგ დარეგისტრირდა.

2022 წლამდე რუსული კომპანიები საქართველოში ძირითადად მსხვილი ბიზნესით ინტერესებოდნენ, ხოლო რუსეთის მოქალაქეების მიერ საქართველოში დაარსებული მცირე და საშუალო ზომის კომპანიების უმეტესობა, რეალურად რუსეთის მოქალაქეობის მქონე ეთნიკურად ქართველების იყო.

თუმცა, 2022 წლის მარტიდან სიტუაცია რადიკალურად შეიცვალა.

უკრაინაში ომის დაწყების პირველივე დღეებიდან ათასობით რუსეთის მოქალაქე შემოვიდა საქართველოში საცხოვრებლად. ბევრმა ამავე დროს ბიზნეს საქმიანობაც დაიწყო.

თუკი 2022 წლამდე, რუსეთის მოქალაქეები საქართველოში წლის განმავლობაში, ჯამურად რამოდენიმე ასეულ კომპანიას არეგისტრირებდნენ, 2022 წლის მარტიდან ათასზე მეტი რუსული კომპანია მხოლოდ ერთ თვეში რეგისტრირდებოდა.

გრაფიკი: რუსეთის მოქალაქეების მიერ საქართველოში რეგისტრირებული კომპანიების რაოდენობა. ინფორმაციის წყარო: საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველო, მეწარმეთა რეესტრი

2022 წლის მარტიდან საქართველოში რეგისტრირებული რუსული ბიზნესის 96 პროცენტი ინდივიდუალური საწარმოა, ანუ მცირე ბიზნესია ან ინდმეწარმის სტატუსით თანამშრომლობენ სხვადასხვა კომპანიებთან.

საქართველოში კომპანიის რეგისტრაციისას საქმიანობის სფეროს მითითება საჭირო არ არის, რაც ართულებს სტატისტიკის წარმოებას. თუმცა, გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ, როდესაც კომპანია საქმიანობას იწყებს, მისი საქმიანობის სფერო საქსტატისთვის ცნობილი ხდება.

ამგვარად, ცნობილია 2022 წლიდან დარეგისტრირებული ორი ათასზე მეტი კომპანიის საქმიანობის სფერო და როგორც „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველოს“ კვლევა აჩვენებს, ამ კომპანიების 80 პროცენტი საინფორმაციო ტექნოლოგიების (IT) სფეროში საქმიანობს.

საინფორმაციო ტექნოლოგიების სპეციალისტები არჩევენ ინდმეწარმეებად დარეგისტრიდნენ და დამსაქმებლებთან პარტნიორობის კონტრაქტები გააფორმონ. ეს მათ საგადასახადო შეღავათებით სარგებლობის შესაძლებლობას აძლევს.

შემდეგ მოდის დიზაინერული და სარეკლამო საქმიანობა, რომელიც  ახალრეგისტრირებული კომპაიების 5.3 პროცენტს მოიცავს. 4.7 პროცენტი განათლების, ხელოვნების და გართობის სფეროშია, 3.5 პროცენტი კი ვაჭრობის, რესტორნების და სასტუმროების სფეროში.

რუსული მსხვილი ბიზნესი საქართველოში

2022 წლამდე რუსული კომპანიები საქართველოში ძირითადად მსხვილი ბიზნესით ინტერესდებოდნენ. შესაბამისად, რუსული მსხვილი კომპანიები დღემდე წარმოდგენილი არიან საქართველოს ეკონომიკის თითქმის ყველა სექტორში, მათ შორის, ენერგეტიკაში, მძიმე და მსუბუქ მრეწვლობაში, სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაში, საფინანსო სექტორში, სათამაშო ბიზნესში, ვაჭრობასა თუ რესტორნებში და ა.შ.

JAMnews-მა მოიძია ინფორმაცია საქართველოს ეკონომიკის სხვადასხვა დარგში მომუშავე 21 მსხვილ რუსულ კომპანიაზე, რომლებსაც სრულად ან უმეტესი წილით რუსეთის მოქალაქეები ან რუსული კომპანიები ფლობენ.

საერთო, რაც მათ ჰქონდათ ის არის, რომ არც ერთი არ არის დარეგისტრირებული ბოლო 10 წლის განმავლობაში – უმეტესობა ქართულ ბაზარზე უფრო ადრე შემოვიდა.

როგორც ექსპერტები ამბობენ, გასათვლისწინებელია ისიც, რომ რუსეთის მოქალაქეები საქართველოში ბიზნესს ხშირად ოფშორებში რეგისტრირებული კომპანიების მეშვეობით იწყებენ, რაც მათ აღმოჩენას და რეალური მფლობელის გაგებას ართულებს.

ენერგეტიკა

ისეთ სტრატეგიულად მნიშვნელოვან სფეროში, როგორიც არის ენერგეტიკა, ინვესტიციების დიდი წილი რუსულ კომპანიებზე მოდის. 2024 წლის იანვრის მდგომარეობით, კომპანია ჰესებს “ხრამჰესი 1”, “ხრამჰესი 2”. „ინტერ რაოს“ მართვაში აქვს გადაცემული ყველაზე მძლავრი ჰიდროელექტროსადგური “ენგურჰესი”. რუსეთის მოქალაქე ფლობს შპს “ენერგიასაც”, რომელსაც ეკუთვნის დარიალი ჰესი, ლარსი ჰესი, შილდა ჰესი. რუსეთის მოქალაქეების საკუთრებაშია ავანიჰესი, ალგეთი ჰესი, სკურდიდი ჰესი. ქართული და რუსული მხარე ერთობლივად ფლობენ “საქრუსენერგოსაც”, რომელიც ქვეყანაში ელექტროენერგიის გადამცემ სისტემას განკარგავს.

• სს „თელასი“,
• სს „ხრამჰესი I“,
• სს „ხრამჰესი II“,
• თბოსადგური “მტკვარი ენერგეტიკა”
• „ლარსი ჰესი“,
• „შილდა ჰესი“,
• სს „გაერთიანებული ენერგეტიკული სისტემა საქრუსენერგო“,

სააქციო საზოგადოება (სს) „თელასი” არის კომპანია, რომელიც თბილისში ელექტროენერგიის მიწოდების და განაწილების ექსკლუზიურ უფლებას ფლობს და რომელიც ასე ვთქვათ, საქართველოს დედაქალაქს ანათებს. ამ კომპანიის 75.5 პროცენტს დღემდე რუსული კომპანია “ინტერ რაო” ფლობს.

“თელასის”რუსული ისტორია საქართველოში 2003 წელს იწყება. სწორედ ამ წლის აგვისტოში შეიძინა თელასი ფინურმა კომპანიამ „RAO Nordic Oy“-მ იყიდა, რომლის მფლობელი თავის მხრივ რუსული კომპანია „ინტერ რაო“ იყო. დღეს თელასის 75.5 პროცენტს რუსული კომპანია ფლობს, დანარჩენი 24.5 პროცენტი კი შპს „ენერჯი კომპანის“ საკუთრებაა. ამ კომპანიას ქართველი ბიზნესმენები ხვიჩა მაქაცარია და მამუკა ტოგონიძე ფლობენ.

2003 წელს საქართველოს ბაზარზე შემოსულმა რუსულმა კომპანიამ „ინტერ რაომ“ „თელასთან“ ერთად კიდევ ორი მნიშვნელოვანი ენერგეტიკული ობიექტი შეიძინა საქართველოში. ეს არის „ხრამჰესი I“ და „ხრამჰესი II“.

„ხრამჰესი I“ და „ხრამჰესი II“ არის ორი მარეგულირებელი ჰიდროელექტროსადგური აღმოსავლეთ საქართველოში, მდინარე ხრამზე. ეს უძველესი ჰესებია საქართველოში, რომელთა მშენებლობა 1947 წელს დაწყებულა.

2022 წელს „ხრამჰესი I“-მა და „ხრამჰესი II“-მა 551 მლნ კვტ საათი ელექტროენერგია გამოიმუშავა, რაც 2022 წელს საქართველოში გამომუშავებული ელექტროენერგიის ოთხი პროცენტია.

დღემდე ორივე ობიექტი „ინტერ რაოს“ მფლობელობაშია.

რუსეთის მოქალაქის მევლუდი ბლიაძის კუთვნილი კომპანია შპს „ენერგია“ ფლობს ასევე მცირე ჰიდროელექტროსადგურებს „ლარსი ჰესს“ და „შილდა ჰესის”70 პროცენტსაც (30 პროცენტი ქართული კომპანია შპს „ფერს“ ეკუთვნის).

2022 წელს „ლარსი ჰესმა“ და შილდა ჰესმა 94 მლნ კვტ საათი ელექტროენეგია გამოიმუშავეს, რაც 2022 წელს საქართველოში გამომუშავებული ელექტროენერგიის ერთ პროცენტამდეა.

სს „გაერთიანებული ენერგეტიკული სისტემა – საქრუსენერგო” კიდევ ერთი მსხვილი ენერგეტიკული კომპანიაა, რომლის 50 პროცენტს რუსული სახელმწიფო კომპანია – სს „ერთიანი ენერგო სისტემის ფედერალური ქსელური კომპანია” (ПАО «ФСК ЕЭС») ფლობს.

50 პროცენტს კი საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო.

“საქრუსენერგო“ 1996 წელს დაფუძნებული კომპანიაა საქართველოს მთავრობასა და სააქციო საზოგადოება „რუსეთის ერთიანი ენერგეტიკული სისტემის“ (РАО «ЕЭС Россия»-ს) შორის ენერგეტიკის დარგში თანამშრომლობის შესახებ დადებული შეთანხმების საფუძველზე.

ამ კომპანიის ძირითადი საქმიანობაა საკუთარი მაღალძაბვიანი ელექტროგადამცემი ხაზების გამოყენებით ელექტროენერგიის გადაცემის უზრუნველყოფა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე და ასევე მეზობელ ქვეყნებში: რუსეთში, თურქეთში, აზერბაიჯანსა და სომხეთში. კომპანიის ელექტროენერგიის გადამცემი ხაზების ნაწილი რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე მდებარეობს.

ბუნებრივი რესურსები

• სს „არემჯი კოპერი“,
• შპს „არემჯი გოლდი“

სს „არემჯი კოპერს“ და შპს „არემჯი გოლდს“ შპს „მაინინგ ინვესთმენთს“ ფლობს, რომლის საბოლოო მფლობელი რუსეთის მოქალაქე დიმიტრი ტროიცკია. აღნიშნული კომპანიების ძირითადი საქმიანობა სპილენძისა და ოქროს შემცველი მადნის მოპოვება და დამუშავებაა. მათ შორის, „არემჯი გოლდი“ ფლობს საყდრისის საბადოზე მინერალური რესურსების მოპოვებისა და დამუშავების ლიცენზიას.

მადნის მოპოვების მიზნით საყდრისის აფეთქებას საქართველოში დიდი წინააღმდეგბა შეხვდა საზოგადოებისგან, რაგან საყდრისს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი ჰქონდა.

მრეწველობა

• შპს „აიდიეს ბორჯომი“
• შპს „ვიმ-ბილ-დან საქართველო“
• შპს „ტიფლისსკი ვინნი პოგრებ“

შპს „აიდიეს ბორჯომი ბევერიჯიზ კომპანის“ ფილიალი საქართველოში 1997 წელს დარეგისტრირდა. ფილიალს ბორჯომის ხეობის და საქართველოს წყლის სხვა წყაროების გამოყენების ლიცენზია აქვს. „აიდიეს ბორჯომი“ მინერალური და ნატურალური წყლების „ბორჯომის“, „ლიკანის“ და „ბაკურიანის“ მწარმოებელი კომპანიაა. „აიდიეს ბორჯომი ბევერიჯიზ კომპანი“ ოფშორში, ნიდერლანდების ანტილის კუნძულებზე არის რეგისტრირებული, რაც მის მესაკუთრეებზე ინფორმაციის მოპოვებას ართულებს. თუმცა, ცნობილია, რომ კომპანიაში ყველაზე მაღალი წილი რუს მილიარდერს მიხაილ ფრიდმანს ეკუთვნის. უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ, 2022 წელს მიხაილ ფრიდმანი დასავლეთის ქვეყნებმა დაასანქცირა, რის გამოც „აიდიეს ბორჯომის“ ფუნქციონირებას საფრთხე შეექმნა. ამავე წლის ივნისში ფრიდმანმა აქციების 7.73% საქართველოს მთავრობას გადასცა, რის შედეგადაც კომპანიაზე კონტროლი დაკარგა, თუმცა კომპანიის ერთ-ერთ მესაკუთრედ დღემდე რჩება.

შპს „ვიმ-ბილ-დან საქართველოს“ 100%-ს რუსეთში რეგისტრირებული სააქციო საზოგადოება „ვიმ-ბილ-დან“ ფლობს. „ვიმ-ბილ-დან საქართველოს“ ძირითადი საქმიანობის სფერო რძის პროდუქტების წარმოება და იმპორტირებული რძის და სასმელების დისტრიბუციაა. საქართველოში წარმოებული პროდუქტებიდან კომპანია ბაზარზე „სოფლის ნობათის“ ბრენდით არის ცნობილი. ასევე ეს კომპანია არის ისეთი ბრენდების იმპორტიორი, როგორებიცაა: „სანდორა“, „სადაჩოკ“, „ლიპტონის ცივი ჩაი“, „ლეისი“ და „დორიტოსი“.

შპს „ტიფლისსკი ვინნი პოგრების“ 100%-ის მფლობელი რუსეთში რეგისტრირებული შპს „დკ-სერვისია“. „ტიფლისსკი ვინნი პოგრების“ ძირითადი საქმიანობა ღვინის და სპირტიანი სასმელების წარმოება და რეალიზაციაა.

სათამაშო ბიზნესი

• შპს „ალიუდ იუნიტას ჯორჯია“,
• შპს „ქართული კაპიტალ ჯგუფი“,
• შპს „როიალ გემბლინგ“

შპს „ალიუდ იუნიტას ჯორჯიას“ 70 პროცენტს კვიპროსზე რეგისტრირებული კომპანია „Peftersona Limited“ ფლობს, ხოლო 30 პროცენტს – რუსეთის მოქალაქე ილია ბულიჩევი. კვიპროსზე რეგისტრირებული კომპანია „Peftersona Limited“-ის საბოლოო მფლობელი უცნობია. კომპანიის ძირითად საქმიანობას სამორინე და სათამაშო ბიზნესი წარმოადგენს. მას ეკუთვნის ბათუმში მდებარე გასართობი ცენტრი „ECLIPSE”.

შპს „ქართული კაპიტალ ჯგუფის“  რუსეთის მოქალაქეები ალექსანდრ დოროგოვი, ეკატერინა ოგოროდნიკოვა და ოლეგ ანდრეევი ფლობენ. კომპანიის 60 პროცენტი ნიდერლანდებში რეგისტრირებულ „შტორმ ბრეინ ინთერნეიშენალს“ ეკუთვნის, რომლის საბოლოო მფლობელიც უცნობია. „ქართული კაპიტალ ჯგუფის“  საქმიანობის ძირითადი სფერო სამორინე „შანგრი ლას“ მართვაა.

შპს „როიალ გემბლინგს“ რუსეთის მოქალაქე ომარ ალიევი ფლობს. კომპანიის ძირითადი საქმიანობა სათამაშო ბიზნესია.

მომსახურების სექტორი

• სს „ვითიბი ბანკი ჯორჯია“,
• შპს „კადევე საქართველო“,
• შპს „ინეო“

სს „ვითიბი ბანკი ჯორჯია“ რუსული „ვითიბი ბანკის“ შვილობილი კომპანიაა. „ვითიბი ბანკის“ აქციების 61 პროცენტს კი რუსეთის ფედერაციის მთავრობა ფლობს. უკრაინაში ომის დაწყებიდან რამოდენიმე დღეში აშშ-მა და ევროკავშრმა „ვითიბი ბანკი“ დაასანქცირა. ამის გამო, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა „ვითიბი ბანკი ჯორჯიას“ საქმიანობა შეუზღუდა. 2022 წლამდე „ვითიბი ბანკი ჯორჯია“ საქართველოში სიდიდით მე-4 ბანკი იყო.

შპს „კადევე საქართველოს“ 100 პროცენტს რუსული კომპანია „კადევე“ ფლობს. კომპანიის საქმიანობის სფერო სხვადასხვა საკვები პროდუქტების იმპორტი და დისტრიბუციაა. მას საქართველოში 700-მდე დასახელების საკვები პროდუქტი შემოაქვს.

შპს „ინეოს“ (ყოფილი „მეტრა დეველოპმენტი“) 99 პროცენტს რუსეთის მოქალაქეები ალექსეი ვოლჩკოვი და ალექსეი სონკი ფლობენ. კომპანიის ძირითად საქმიანობა საცხოვრებელი კომპლექსების მშენებლობა და რეალიზაციაა.

სხვა სექტორები

• შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალი“
• შპს „ლუკოილ-ჯორჯია“
• „იანდექს ტაქსი“
• შპს „ჯეთთიქლაუდი“

შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალის“ 50 პროცენტს ბრიტანეთის ვირჯინიის კუნძულებზე რეგისტრირებული კომპანია „თაუერ ქეფითელ თრეიდინგ“ ფლობს, ხოლო 42 პროცენტს – შპს „აგრიკომი“. „აგრიკომის“ 100 პროცენტიანი წილის მფლობელი რუსეთის მოქალაქე კონსტანტინე ოსიპოვია, „თაუერ ქეფითელ თრეიდინგის“ მფლობელები ასევე რუსეთის მოქალაქეები ალექსეი ჩემერიჩკო და მარატ შაიდაევი არიან. „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალის“ ძირითადი საქმიანობა მარცვლეულის შენახვა, ჩატვირთვა-გადმოტვირთვა და საბითუმო ვაჭრობაა.

შპს „ლუკოილ-ჯორჯია“ 2002 წელს დარეგისტრირდა. კომპანიის 100 პროცენტის მფლობელი შვეიცარიაში რეგისტრირებული სს „ლიტასკოა“. „ლიტასკოს“ საბოლოო ბენეფიციარი კი რუსული კოპანია „ლუკოილია“. კომპანიის ძირითად საქმიანობა საქართველოს მასშტაბით ნავთობით და ნავთობქიმიკატებით საბითუმო და საცალო ვაჭრობაა.

ტაქსის ონლაინ გამოძახების რუსული კომპანია „იანდექს ტაქსი“ საქართველოში 2016 წელს შემოვიდა და მოკლე დროში ბაზრის ერთ-ერთი ლიდერი გახდა. „იანდექს ტაქსი“ რუსულ ინტერნეტ კომპანია „Yandex“-ის შვილობილ კომპანია „Yandex.Go“-ს ეკუთვნის.

შპს „ჯეთთიქლაუდი“ 2022 წლის მარტში დარეგისტრირდა და მისი მფლობელი რუსეთის მოქალაქე დავიდ სლონიმსკია. კომპანიამ 2022 წელს 150 მლნ ლარის შემოსავალი მიიღო. მისი საქმიანობის სფერო საინფორმაციო ტექნოლოგიებია (IT).