სომხეთსა და თურქეთს შორის ურთიერთობების ნორმალიზებისთვის სპეციალური წარმომადგენლები რუბენ რუბინიანი და სერდარ კილიჩი ორი ქვეყნის საზღვარზე, მარგარა-ალიჯანის სასაზღვრო გამშვებ პუნქტზე შეხვდნენ. სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალური განცხადებით, მხარეებმა წინა შეხვედრებზე მიღწეული შეთანხმებები დაადასტურეს. თუმცა, მათი განხორციელების ვადების შესახებ არაფერი გამოცხადებულა. საუბარია, კერძოდ, მესამე ქვეყნების მოქალაქეებისთვის საზღვრის გახსნაზე.
რუბინიანისა და კილიჩის ეს უკვე მეხუთე შეხვედრაა. წინა შედგა 2022 წლის ივლისში ვენაში. ორწლიანი შესვენების შემდეგ, მხარეები შეთანხმდნენ, რომ შეაფასონ ტექნიკური საჭიროებები რეგიონული მოვლენების შესაბამისად, რათა უზრუნველყონ აჰურიკის/აკიაკას სარკინიგზო სასაზღვრო გადასასვლელის ფუნქციონირება, აგრეთვე დიპლომატიური/სამსახურებრივი პასპორტების მფლობელებისთვის სავიზო პროცედურების ურთიერთგამარტივება.
პოლიტოლოგი რობერტ გევონდიანი სომხურ-თურქული მოლაპარაკებების განახლებას, პირველ რიგში, თურქულ-აზერბაიჯანულ ტანდემში არსებულ უთანხმოებას უკავშირებს. მისი აზრით, უკმაყოფილების მიზეზი ის არის, რომ ანკარამ არ მიიღო ის, რასაც ელოდა 2020 წლის ყარაბაღის ომის შემდეგ. რაც შეეხება რუბინიან-კილიჩის შეთანხმებებს, ის აღნიშნავს, რომ მხარეებმა სარკინიგზო კომუნიკაციების აღდგენის შესაძლებლობის განხილვაც დაიწყეს. დარწმუნებული ვარ, თუ პროგრესი იქნება ამ ან სხვა მიმართულებით, ნორმალიზაციის პროცესი დაჩქარდება, „გაგრძელება იქნება ძალიან სწრაფი“.
თურქეთმა ოფიციალურად აღიარა სომხეთის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა 1991 წლის 24 დეკემბერს. თუმცა, ქვეყნებს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები ჯერ არ დამყარებულა. თურქეთმა ცალმხრივად დაკეტა ქვეყნებს შორის სახმელეთო საზღვარი 1993 წლიდან. ის რამდენიმე საათის განმავლობაში გაიხსნა 2023 წლის თებერვალში სომხური სატვირთო მანქანებისთვის, რომლებიც ჰუმანიტარულ დახმარებას ატარებდნენ თურქეთში მიწისძვრის ზონაში.
სომხეთ-თურქეთის ურთიერთობების ნორმალიზებაზე საუბარი 2020 წლის ყარაბაღის ომის შემდეგ გააქტიურდა. ნორმალიზაციის პროცესი ორმხრივ ფორმატში მიმდინარეობს, თუმცა თურქული მხარე მუდმივად ხაზს უსვამს, რომ ბაქოსთან კოორდინაციას უწევს ერევანთან მოლაპარაკებების დღის წესრიგს.
კომენტარი
პოლიტოლოგი რობერტ გევონდიანი ამბობს, რომ სომხეთ-თურქეთის ურთიერთობების ნორმალიზაციის პროცესი გაცილებით ნელა მიმდინარეობს, ვიდრე ჩვენ გვსურს, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ ის პროგრესირებს.
„თუკი შეთანხმებების განხორციელება დაიწყება, ამას შემდეგ თოვლის გუნდის ეფექტი ექნება. პროცესი ინტენსიურად მიმდინარეობს და შემდგომი რეგულაციები ძალიან სწრაფად იქნება მიღებული“, – განუცხადა მან JAMnews-ს.
ამასთან, პოლიტოლოგი ვარაუდობს, რომ აშშ-ში ნოემბრის არჩევნებამდე მნიშვნელოვანი არაფერი მოხდება. გევონდიანის თქმით, მხოლოდ მათ შემდეგ „ყველა მოლაპარაკება შინაარსს მიიღებს“.
ეს არ გამორიცხავს, რომ სავიზო პროცედურების გამარტივების შემდეგ, საზღვარი გაიხსნას მესამე ქვეყნის მოქალაქეებისთვის და დიპლომატიური პასპორტების მფლობელებისთვის. და ამას შეიძლება მოჰყვეს საქონლის სახმელეთო ტრანსპორტირების ნებართვა. სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ გამოქვეყნებული განცხადებიდან პოლიტოლოგი მიდის დასკვნამდე, რომ მომლაპარაკებლებმა ასევე განიხილეს სარკინიგზო კომუნიკაციის აღდგენის შესაძლებლობა.
„რკინიგზა არსებობდა სსრკ-ს დროიდან. ბევრად უფრო ადვილი და იაფია მისი ამუშავება, ვიდრე ახალი რკინიგზის აშენება“.
„სომხურ-თურქეთის ურთიერთობების დათბობა დაკავშირებულია გარკვეულ პრობლემებთან თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის ურთიერთობებში. და ისინი ალბათ იმით აიხსნება, რომ ანკარამ ვერ მიიღო ის, რაც სურდა. ანუ რასაც ვიმედოვნებდი 2020 წელს, 44-დღიანი ომის შედეგად მივიღებდი“.
პოლიტოლოგი შემთხვევით არ მიიჩნევს ერდოღანის განცხადებას, რომ თურქეთი მთიან ყარაბაღში „შევიდა“. მისი თქმით, მიზეზი იმაში მდგომარეობს, რომ თურქეთს, რომელიც რეალურად იყო „კონფლიქტური და გამარჯვებული მხარე, დედამიწაზე მიღწევები არ აქვს“.
გევონდიანი ჩამოთვლის: აზერბაიჯანთან ეკონომიკური ურთიერთობები ისეთივეა, როგორიც ადრე იყო, ქვეყნის ტერიტორიაზე თურქული სამხედრო ბაზები არ არის, ნახიჩევანთან ურთიერთობის იგივე დონეა შენარჩუნებული.
„თურქეთს ომის შემდეგ რეალურად არ მიუღწევია რაიმე მნიშვნელოვანი მიღწევა. ომის შემდეგ ის რეგიონშიც არ დარჩენილა. თურქები მხოლოდ აღდამში იყვნენ [აქ განთავსებული იყო რუსულ-თურქული მონიტორინგის ცენტრი]. მაგრამ ახლა ისინიც არ არიან, ცენტრი დაიშალა“, – განმარტა მან.
„ჩვენ უნდა ვიყოთ ძლიერები. როგორც ჩვენ შევედით ყარაბაღში, შევედით ლიბიაში, ისევე მოვიქცევით მათთან [ისრაელთან]. ჩვენთვის შეუძლებელი არაფერია“, – განაცხადა თურქეთის პრეზიდენტმა. საპასუხოდ, აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ თურქეთმა და პაკისტანმა აზერბაიჯანს პოლიტიკური მხარდაჭერა გაუწიეს, რისთვისაც ილჰამ ალიევმა მათ არაერთხელ გადაუხადა მადლობა, მაგრამ „სხვა სახელმწიფოების შეიარაღებული ძალები არ მონაწილეობდნენ ბრძოლებში“.
და ამ სიტუაციაშიც, გევონდიანის თქმით, ბაქოს აქვს ბერკეტები ანკარაზე:
„ერთადერთი პრობლემა ის არის, რომ ეს ინსტრუმენტები აღარ იქნება ისეთი ეფექტური, როგორც ადრე. თუ, რა თქმა უნდა, აზერბაიჯანი რადიკალურად არ შეცვლის პოლიტიკას, არ წავა რუსეთის ნებას გარკვეულ საკითხებში და არ მიიღებს თურქეთის წინადადებას.
ანალიტიკოსი მიდრეკილია იფიქროს, რომ აზერბაიჯანი, დიდი ალბათობით, მოსკოვის ზეწოლის ქვეშ, უარს ამბობს ნახიჩევანთან დამაკავშირებელ გზაზე, რომელსაც სომხეთი გააკონტროლებს და ითხოვს „დერეფანს“, ანუ ექსტრატერიტორიულ მარშრუტს. ვინაიდან, მისი აზრით, ეს ვარიანტი თურქეთისთვის იქნება შესაფერისი:
„სომხეთი, ირანი და დასავლეთი არ ეთანხმებიან იმ ვერსიას, რომელსაც აზერბაიჯანი ითხოვს. მაგრამ ბაქო არ ეთანხმება ვარიანტს, რომელიც მისაღები იქნება თურქეთისთვის და უფრო რბილს სომხეთისთვის“.
