როგორ ეხმარება Facebook-ი პუტინს და სხვა ავტორიტარ ლიდერებს საინფორმაციო ომში

Facebook-ი დამოუკიდებელ მედიას ბლოკავს

მასალის სრული ვერსია Coda-ს ვებსაიტზე

ფეისბუქი აცხადებს, რომ ებრძვის დეზინფორმაციას უკრაინის ომის გარშემო და ბლოკავს რუსულ პროპაგანდას. მაგრამ პრაქტიკაში ყველაფერი ასე არ არის. დამოუკიდებელი გამოცემები აღმოსავლეთ უკრაინასა და საქართველოში იმის შესახებ, თუ როგორ ზღუდავს პლატფორმის ახალი წესები მათ მუშაობას.

ვალერი გარმაში 42 წლისა. იგი პროგრამისტი და მეწარმეა სლოვიანსკიდან, აღმოსავლეთ უკრაინის ქალაქიდან. 2014 წელს რუსი ჯარისკაცები პირველად შეიჭრნენ მის ქვეყანაში. მას დღემდე ახსოვს მშობლიური ქალაქი ოკუპანტების წასვლის შემდეგ, დამწვარი მანქანებით და დამტვრეული ფანჯრებით სავსე ქუჩები, სატელევიზიო ანძა, რომელიც საბოლოოდ გაანადგურეს რუსმა ჯარისკაცებმა.

მაშინ უკრაინულმა არმიამ რუსული ჯარი სლოვიანსკიდან განდევნა და გარმაშმა, მოხალისეთა ჯგუფთან ერთად დაიწყო მისი აღდგენა. რამდენიმე კვირის შემდეგ გარმაშმა ახალი ონლაინ რესურსი შექმნა და სლოვიანსკის სატელეფონო კოდის მიხედვით 6262.com.ua დაარქვა:

„ხალხს ძალიან სჭირდებოდა ადგილობრივი ამბები. და ყველაფერი, რაც მჭირდებოდა მისაწოდებლად, იყო ინტერნეტი და სოციალური ქსელები”.

იმ დროისთვის, როდესაც რუსული არმია უკრაინაში მეორედ შეიჭრა, 2022 წლის 24 თებერვალს, 6262.com.ua ქალაქში ყველაზე პოპულარული და სანდო საინფორმაციო საიტი გახდა. მაგრამ ვიდრე რუსული ტანკები კიევისკენ მიემართებოდნენ, დასავლეთი კი რუსეთის წინააღმდეგ სანქციების პაკეტებს აწესებდა, სლოვიანსკში რეგიონულ ჟურნალისტიკას საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდა. და ამაში დამნაშავე არა რუსული არმია, არამედ “Meta” იყო. კომპანია, რომელიც Facebook-სა და Instagram-ს ფლობს. ამ სოციალურმა ქსელებმა შეწყვიტეს თავიანთ ახალი ამბების არხებშუ გარმაშის გამოცემის მიერ მომზადებული ამბების ჩვენება.

“ჩვენ არ შეგვიძლია ხმის მიწვდენა”

უკრაინაში ომის დაწყებისთანავე Meta-მ განსაკუთრებული ძალისხმევა გაიღო: კომპანიამ შექმნა სპეციალური სიტუაციური ცენტრი ექსპერტებით, დაამატა მომხმარებლებისთვის უსაფრთხოების ახალი ფუნქციები და გადადგა „აქტიური ნაბიჯები დეზინფორმაციის გავრცელების წინააღმდეგ საბრძოლველად“.

რამდენიმე კვირის წინ Meta-ს თანამშრომლებისგან ასეთი შეტყობინება მივიღეთ:

„ჩვენ გავაფართოვეთ მესამე მხარისთვის ფაქტების შემოწმების შესაძლებლობა რუსულ და უკრაინულ ენებზე, რათა კიდევ უფრო მეტი ყალბი ამბავი აღმოვფხვრათ. როდესაც რაღაც შეფასდება როგორც „მცდარი“, ჩვენ ეს მასალა ახალი ამების ველში ქვემოთ ჩაგვაქვს, რომ რაც შეიძლება ნაკლებმა ადამიანმა ნახოს. და ასევე, ვამაგრებთ სპეციალურ იარლიყს. გვყავს გუნდები, რომლებიც 24 საათის განმავლობაში მუშაობენ იმ კონტენტის წასაშლელად, რომელიც ა არღვევს ჩვენს წესებს. მათ შორის არიან უკრაინული ენის მცოდნეები, რომლებიც გვეხმარებიან კონტენტის უკრაინულ ენაზე შემოწმებაში.

ევროკავშირში ჩვენ შევზღუდეთ წვდომა [რუსულ პროპაგანდისტულ საშუალებებზე] Russia Today-სა და Sputnik-ზე. მთელს მსოფლიოში, რუსული სახელმწიფო მედიის მიერ კონტენტს ყველაზე ქვემოთ ვაჩვენებთ და ვამატებთ ტეგებს Facebook-ის ნებისმიერ პოსტზე, რომელიც შეიცავს ბმულებს მათ საიტებზე, რათა ადამიანებმა იქამდე გაიგონ, სანამ დააწკაპებენ ან გააზიარებენ მათ”

ანდრეი ბობორიკინისთვის, ცნობილი მედია მენეჯერისა და უკრაინული ერთ-ერთი უმსხვილესი გამოცემის, “Украинской правды”-ს აღმასრულებელი დირექტორისთვის Meta-ს ეს განცხადება სასაცილოდ ჩანს. ევროკავშირში Russia Today-სა და Sputnik-ის გვერდების დაბლოკვით Facebook-მა ნამდვილად შეზღუდა რუსულ პროპაგანდისტულ არხებზე წვდომა დასავლეთში, მაგრამ უკრაინელი გამომცემლებისთვის ეს ცოტა რამეს თუ ცვლის.

უკრაინული ახალი ამბების გამოცემები მუდმივად იღებენ შოკისმომგვრელ ფოტოებს ომის ხაზიდან. ეს მასალები – აქტუალური, ზოგჯერ სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე მკითხველისთვის – საზოგადოების ინტერესს იწვევს.

მაგრამ რედაქტორებმა ჯერ კიდევ არ იციან, რისი გამოქვეყნება შეუძლიათ და რა არ შეუძლიათ Facebook-სა და Instagram-ზე, რადგან Meta-ს, ბობორიკინის თქმით, „არასოდეს უცდია მთავარი საკამათო თემების იდენტიფიცირება და გამომცემლებისთვის დამატებითი მითითებების მიცემა ამ პლატფორმაზე ამ თემებზე მუშაობის შესახებ”

იმ იშვიათ შემთხვევებში, როდესაც წესები არსებობს, მათში გარკვევა ძალიან რთულია. აი, მაგალითად, ერთი მაგალითი: უკრაინის ომის გაშუქება “აზოვის” ბატალიონის ხსენების გარეშე შეუძლებელია. მაგრამ მხოლოდ “აზოვის” ბატალიონის ხსენებაც კი შეიძლება პლატფორმის საზოგადოების სტანდარტების დარღვევად ჩაითვალოს. ასეთი დარღვევისთვის ჯარიმა არის „გაფრთხილება“, მრავალჯერადმა გაფრთხილებამ კი შეიძლება გამოიწვიოს ანგარიშის დაბლოკვა ან გაუქმება. როდესაც Украинской правда-მ გამოაქვეყნა ისტორიები “აზოვის” ბატალიონის სიხარულის შესახებ მარიუპოლში მტრის სამიზნეებზე დარტყმის შემდეგ, მისმა გვერდებმა Facebook-ისგან “გაფრთხილება” მიიღო.

შედეგად, ბობორიკინის თქმით, 31 რედაქციას, მათ შორის 6262.com.ua-ს მნიშვნელოვნად შეუმცირდა აუდიტორია და რეკლამა Facebook-ზე.

”ჩვენ ვერ ვახერხებთ გვერდების პოპულარიზაციას, ჩვენ არ შეგვიძლია ხმის მიწვდენა” ათი ხმის გაგონება,” – ამბობს ბობორიკინი. „ეს სიგიჟეა, რადგან [ადგილობრივი გამომცემლები] მოწყვეტილნი არიან თავიანთი თემებიდან”.

და ბევრი მათგანი უკვე ფიზიკურადაც მოწყვეტილია, რადგან გაქცევა მოუხდათ. ისინი ცეცხლის ქვეშ მუშაობდნენ. სიგიჟეა, რომ ამ ყველაფრის გარდა, დამატებით მათ Facebook-ის მიერ დაწესებულ ტექნიკურ შეზღუდვებში უწევთ გარკვევა“, – ამბობს ის.

Meta-ში სდუმან

6262.com.ua-ის აუდიტორია Facebook-ზე, ომის დაწყების შემდეგ, 80 პროცენტით შემცირდა, რაც აშკარად უკრაინის მიმართ Meta-ს ახალი პოლიტიკის შედეგია.

Instagram-შიც მსგავსი მაჩვენებლებია.

Coda-მ ჰკითხა Meta-ს თანამშრომლებს, იცოდნენ თუ არა იმ ზიანის შესახებ, რაც მათი კომპანიის პოლიტიკამ მიაყენა მცირე დამოუკიდებელ გამოცემებს უკრაინაში.

”ჩვენ ვერ ვუპასუხებთ კონკრეტულ პრეტენზიებს, რომელზეც Coda Story საუბრობს, რადგან ეს დეტალები გამოქვეყნებამდე არ მოგვაწოდეს”.

ბოლო ორი თვის განმავლობაში 6262.com.ua-ს თანამშრომლები Meta-ს 40-ჯერ მაინც დაუკავშირდნენ. მაგრამ პასუხი ჯერაც არ მიუღიათ.

ანალოგიური სიტუაციაა საქართველოშიც

„ჩვენი წვდომა ორი მილიონი ადამიანიდან 200 000-მდე შემცირდა“, – თქვა სალომე უგულავამ, Formula TV-ის მთავარმა ციფრულმა რედაქტორმა აპრილის დასაწყისში.

ეს მას შემდეგ მოხდა, რაც გუნდმა Facebook-ისგან გაფრთხილება მიიღო – პლატფორმის ალგორითმმა უკრაინის პრეზიდენტის ვოლოდიმერ ზელენსკის ციტატას “სიძულვილის გაღვივებას” მონიშნა. პოსტი ზელენსკის განცხადების პირდაპირი თარგმანი იყო ქართულ ენაზე.

ინციდენტის გამო არხმა აუდიტორიის 90 პროცენტი და ასევე ფული დაკარგა: „მონეტიზაცია შეჩერდა. ეს მკაცრი სასჯელია“, – განაცხადა უგულავამ.

ანალოგიური შემთხვევა მოხდა ოპოზიციურ ტელეკომპანია “მთავართან” დაკავშირებით. მათ “აზოვის” ბატალიონის შესახებ გამოაქვეყნეს მასალა და მაშინვე იგრძნეს, როგორ დაიწყო აუდიტორიაზე წვდომის შემცირება:

„ჩვენ ისედაც გამუდმებით გვესხმოდა თავს საქართველოს მთავრობის „ტროლების ქარხანა“. ომის დაწყების შემდეგ, ჩვენს წინააღმდეგ გასაჩივრება რუსეთის მიერ მხარდაჭერილმა ორგანიზაციებმაც დაიწყეს. “აზოვის” ინციდენტი იყო ერთ-ერთი იმ მრავალთაგანი“, – განაცხადა არხის აღმასრულებელმა დირექტორმა ნიკა გვარამიამ.

მისი თქმით, მისი არხის ნახვების მაჩვენებელი თვის განმავლობაში 22-დან ექვს მილიონამდე დაეცა.

“ცუკერბერგმა ფეისბუქი იმისთვის შექმნა, რომ ხალხს ჯგუფები, გაერთიანებები შეექმნა”

Coda story-ის მასალის გამოქვეყნების შემდეგ, Facebook-ის წარმომადგენელმა გამოცემას სთხოვა იმ ჟურნალისტების კონტაქტები მიეცა, რომელთაც პრობლემები შეექმნათ და პირობა დადო, რომ მათ საქმეებს პირადად გამოიკვლევდა. ჟურნალისტები პირდაპირ Facebook-ს დაუკავშირდნენ. ორი კვირა გავიდა და არცერთ გამოცემას კომპანიისგან მკაფიო პასუხი არ მიუღია.

„რას ეტყოდი მარკ ცუკერბერგს, თუ შეხვდებოდი?“ – ვკითხე ვალერი გარმაშს, ვიდრე ტელეფონი გავთიშე.

„ვეტყოდი, რომ უკრაინაში ის თავისი მისიის საწინააღმდეგოდ მოქმედებს“, – ამბობს გარმაში. “მან შექმნა ფეისბუქი, რათა ხალხს საზოგადოებები, გაერთიანებები შეექმნა, ახლა კი საკუთარი ხელით ანადგურებს”.

Facebook-ი დამოუკიდებელ მედიას ბლოკავს