როგორ ცხოვრობენ სომხეთის სოფლებში მთიანი ყარაბაღიდან დევნილები. ისტორიები
მთიანი ყარაბაღიდან დევნილები
2020 წლის 44-დღიანი ომის შედეგად მთიან ყარაბაღში საცხოვრებელი ათასობით ადამიანმა დაკარგა. ოფიციალური მონაცემებით, მიმდინარე წლის 1 იანვრის მდგომარეობით სომხეთში 5400 დევნილი ოჯახი ცხოვრობს. 21 ათასი ადამიანი. უმეტესობა რეგიონებში დასახლდა.
როგორ ეგუებიან ახალ ცხოვრებას მთიანი ყარაბაღიდან დევნილები – ისტორიები.
- ანკლავები – სომხეთ-აზერბაიჯანის დაპირისპირების კუნძულები
- სხვა მიწა: მთიანი ყარაბაღი ომიდან ერთი წლის შემდეგ
“უმცროსი ქალიშვილი დევნილობაში დაიბადა”
ნარინე და ვაჰან კოსტანიანების რვა შვილიდან შვიდი მთიან ყარაბაღში დაიბადა. ქაშათაღის რაიონის სოფელ გაკში. უმცროსი ქალიშვილი ლილიტი კი მაშინ გაჩნდა, როცა ოჯახი სომხეთში, ქალაქ გორისში გადავიდა.
„როდესაც სახლი დავტოვეთ, ორსულად ვიყავი. ნოემბრის ბოლოს წამოვედით [საომარი მოქმედებები 2020 წლის 10 ნოემბერს დასრულდა. სომხეთის, აზერბაიჯანისა და რუსეთის ხელმძღვანელების მიერ ხელმოწერილი სამმხრივი დოკუმენტის მიხედვით, ამ ტერიტორიის მცხოვრებლებს სახლების დასატოვებლად დრო 1-ელ დეკემბრამდე ჰქონდათ_ JAMnews] .
ლილიტი გადასახლებიდან რამდენიმე დღეში – 8 დეკემბერს გაჩნდა. გაკში, ჩვენს ახალ სახლში, სულ რამდენიმე თვე ვიცხოვრეთ. როგორც მრავალშვილიან ოჯახს, ის სახლი სახელმწიფომ მოგვცა. ვინ წარმოიდგენდა, რომ ყველაფერი ასე მოხდებოდა”, – გვიყვება 30 წლის ნარინე კოსტანიანი.
ბავშვები სახლში მდგომი ერთადერთი სასადილო მაგიდის გარშემო არიან შეკრებილი. უფროსი 14 წლისაა, უმცროსი ერთი წლის და ორი თვის. ოთახის კუთხეში, შეშის ღუმელზე, ქვაბებში სადილი თუხთუხებს.
დიდ, მაგრამ, როგორც ნარინე ამბობს, ძალიან არაკომფორტულ სახლს, გაჭირვებით, მაგრამ შეეჩვივნენ – სხვა საცხოვრებლის იმედი არ ჰქონდათ.
მათი სოფელი, ბაღი და ახალი სახლი, რომლის დატოვებაც იძულებით მოუხდათ, ყველას ენატრება.
ნარინეს ქმარი ჰყვება, რომ გაკიდან მხოლოდ ცხოველების გადმოყვანა, ასევე, ტანისამოსისა და შეშის წამოღება მოახერხეს. თავიდანვე გადაწყვიტეს სომხეთის სამხრეთით, სიუნიქის მხარის სოფელ იშხანასარში გადასულიყვნენ. მათი სახლის პირდაპირ, მთა იშხანასარის უკან მათი სოფელი გაკი და მათი დაკარგული სახლია.
„აქ ჩვენ უფრო ახლოს ვართ ჩვენს სოფელთან, ჩვენს სახლთან. თუ იშხანასარში საბინაო საკითხი მოგვარდება და სახელმწიფო ჭერს მოგვცემს, აქ დავრჩებით“, – ამბობს ვაჰანი.
იშხანასარის ადმინისტრაციამ ოჯახს დროებითი საცხოვრებელი გამოუყო. პერიოდულად, რომელიმე არასამთავრობო ორგანიზაციას დახმარება მიაქვს – საკვები, შეშა და ტანსაცმელი.
კოსტანიანების გარდა, ამავე სოფელში მთიანი ყარაბაღიდან წამოსული კიდევ ოთხი ოჯახი ცხოვრობს. ჯამში 29 ადამიანი.
“ჩემი ქმარი ამბობდა, რომ ამას ვერ გადაიტანდა”
ბუნიათიანების ოჯახი სიუნიქის რაიონის სოფელ ხნაწახში დასახლდა. ისინი სომხეთში ქაშათაღის რაიონის სოფელ მელიკაშენიდან გადმოვიდნენ.
„ორი დღე მოგვცეს ჩალაგებისთვის. მხოლოდ ჩემი სამი შვილის ტანსაცმლის შეგროვება მოვახერხე. ყველაფერი იქ დავტოვეთ“, – ამბობს 40 წლის ვოსკეჰატ ბუნიათიანი.
გვიყვება, რომ რომ წელიწადზე მეტია, მთელი ოჯახი ცდილობს ახალ ადგილს, ახალ საცხოვრებელს მოერგოს:
„ხნაწახში გადმოსვლის შემდეგ, ჩემი ქმარი ამბობდა, რომ ამას ვერ გადაიტანდა. ასეც მოხდა. ორი თვის წინ ინსულტით გარდაიცვალა“.
მელიკაშენში ვოსკეჰატს მეცხოველეობის პატარა ფერმა და ბოსტანი ჰქონდა, ხნაწახში კი არაფერი აქვს. ცდილობს სამუშაო იპოვოს, რომ ოჯახი არჩინოს.
„სახლს, სადაც ახლა ვცხოვრობთ, არ აქვს ნაკვეთი, რომ რამე მოვიყვანო. თუ მოგვცემენ სახლს, მაშინ აქ დავრჩები. თუ არადა, ისევ არცახში დაბრუნებაზე ვიფიქრებ. დავსახლდებით ერთ-ერთ სოფელში, სადაც ხელისუფლება საცხოვრებელს მოგვცემს. მით უმეტეს, რომ ორ წელიწადში ჩემს შვილს ჯარი უწევს. მინდა მისი საბუთები სომხეთში გადავიტანო, მაგრამ უფლებას არ მაძლევს. ამბობს, არცახში დავიბადე, ჩემი მიწა იქ არის და იქ უნდა ვიმსახუროო. თუ ჯარში ყარაბაღში წავა , მაშინ ჩვენ აუცილებლად დავბრუნდებით“, – ამბობს ვოსკეჰატი.
ხნაწახი ერევნიდან 250 კმ-ში მდებარეობს. ყარაბაღის 44-დღიანი ომის შემდეგ სომხური სოფელი აზერბაიჯანის მოსაზღვრე აღმოჩნდა. აქ, ვოსკეჰატის გარდა, მთიანი ყარაბაღიდან დევნილები, კიდევ ოცი ოჯახია.
“წყალი ვედრებით მიგვქონდა სახლში, მაგრამ ბედნიერები ვიყავით”
მანუშაკ ჰაკობიანი თავის სახლს, ქაშათაღის რაიონის სოფელ ციცვერნავანკში, სინანულითა და ტკივილით იხსენებს. მანუშაკი ოჯახთან ერთად ხნაწახში გადავიდა საცხოვრებლად და ადგილობრივ სკოლაში დაიწყო მუშაობა.
„2020 წლის 29 ნოემბერს დავტოვეთ ციცერნავანკი, ბოლომდე დავრჩით, ბოლო დღეს წამოვედით. მახსოვს ჩვენი სახლი, ხეობა, მეზობლები… არ ვიცი, იქნებ დრო დამეხმაროს.. სოფელში დიდი სკოლა იყო, 15 წელი ვიმუშავე. მშვიდად ვცხოვრობდით. მართალია, წყალი ვედრებით მიგვქონდა სახლში, მაგრამ ბედნიერები ვიყავით. ახლა კი, გადავედით და სახლი არ გვაქვს“, – ამბობს მანუშაკი.
სამი შვილის დედა ამბობს, რომ ერთ წელიწადში სამჯერ მოუხდათ საცხოვრებლის შეცვლა, – ხან მფლობელებმა გაყიდეს სახლები, ხან სხვა მიზეზი გაჩნდა:
„ასე ცხოვრება ადვილი არ არის. ჩვენი სახლიდან მხოლოდ თუნუქის სახურავი წამოვიღეთ, ცხოველები გავყიდეთ. ჩემი ქმარი აქ მეცხოველეობას მიჰყვება, 4-5 ძროხა გვყავს. მაგრამ, უბედურება ის არის, რომ აქ საძოვრები არ არის. ერთი ძროხა გავყიდეთ, რომ დანარჩენების გამოსაკვებად თივა გვეყიდა. ხნაწახის საძოვრები აზერბაიჯანის კონტროლის ქვეშ მოექცა“.
“არ ვიხედები იმ მიმართულებით, სადაც ჩვენი მთებია”
ციცერნავანკიდან ხნაწახში გადავიდა ართავაზდ აბრამიანის ოჯახიც.
„ჩვენი სოფელი პატარა იყო და ერთი ოჯახივით ვცხოვრობდით, სიხარულსა და მწუხარებას ვუზიარებდით ერთმანეთს . 2020 წლის 27 სექტემბრამდე [ამ დღეს დაიწყო ომი]. იმ დღის შემდეგ ჩვენი ცხოვრება შეიცვალა. თავიდან გვეგონა, რომ ეს ყველაფერი მალე დამთავრდებოდა, ისე როგორც ოთხდღიანი ომის დროს, ვიდრე საქმე ყველაზე უარესამდე არ მივიდა, რაც შეიძლება მომხდარიყო [იგულისხმება ომში დამარცხება]. როდესაც 9 ნოემბერს, ამ დოკუმენტს მოაწერეს ხელი [საომარი მოქმედებების დასრულების შესახებ], ყველანი შოკში ვიყავით.
თითქოს სოფელი მაშინვე “გაქრა”, ფიზიკურად ცოცხლები ვიყავით, მაგრამ მოვკვდით. აქ გადმოვედით, ჩვენი შვილი აქ დაიბადა. ბევრი ჩვენი თანასოფლელი გადავიდა სომხეთის სხვადასხვა რაიონში, დასახლდნენ, როგორც შეძლეს. ყველასთან გვაქვს კონტაქტი. ამას წინათ ერთ-ერთის ქორწილი იყო ჰრაზდანში, აქედან წავედი. ჯერ ისევ თბილი ურთიერთობები გვაკავშირებს ერთამანეთთამ“, – ამბობს ართავაზდი.
ართავაზდმა უკვე გამოიჩინა თავი ხნაწახში. რამდენიმე თვის წინ ის სკოლის დირექტორად დანიშნეს.
ხნაწახიდან მის სოფელ ციცერნავანკამდე მხოლოდ ხუთი კილომეტრია.
„ხნაწახში არის ერთი გზაა, რომლის გასწვრივ თითქოს საუკუნე მივდივარ, რადგან იქიდან ჩვენი სოფლის მთები ჩანს… და აზერბაიჯანის დროშები. ჩემთვის ეს გზა აუტანლად რთულია. მართალი გითხრათ, არც კი ვიხედები იმ მიმართულებით, ვცდილობ არც ვიარო იმ გზაზე. მძიმეა, – ამბობს ართავაზდი.
