რა არის მიზეზი იმისა, რაც აზერბაიჯან-სომხეთის საზღვარზე ხდება. კომენტარი ბაქოდან
ბოლო დღეების განმავლობაში, აზერბაიჯან-სომხეთის საზღვარზე დაძაბულობა გაიზარდა. მხარეები ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დარღვევაში ერთმანეთს ადანაშაულებენ. სროლების შედეგად არიან დაღუპულები და დაჭრილები. რა არის დაძაბულობის მიზეზი? რა მიზნები და ინტერესები აქვთ მხარეებს ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დარღვევაში?
JAMnews-ის ამ და სხვა კითხვებს აზერბაიჯანელმა პოლიტიკურმა მიმომხილველმა, აგშინ ქერიმოვმა უპასუხა.
„აზერბაიჯანი პრევენციულ ღონისძიებებს ახორციელებს“
პოლიტიკური მიმომხილველის აზრით, ყარაბაღის მეორე ომში გამარჯვების შემდეგ, აზერბაიჯანმა ახალი პრიორიტეტი შეიტანა სამხედრო დღის წესრიგში, და ახალი სამხედრო სტრატეგია პოსტკონფლიქტურ პერიოდში მნიშვნელოვანია საბოლოო (აბსოლუტური) მშვიდობის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით:
„საუბარია დელიმიტაციისა და დემარკაციის პროცესის დაწყებაზე ყარაბაღის ზონაში, აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის სახელმწიფო საზღვრის ფორმირების ზოლზე. რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?
პირველ რიგში, აზერბაიჯანი საზღვრის უსაფრთხოების გაძლიერებასთან ერთად, სომხეთის მხრიდან შესაძლო რისკების წინააღმდეგ პრევენციულ ზომებს იღებს.
მეორეც, სახელმწიფო საზღვრების განსაზღვრა აძლიერებს აზერბაიჯანის პოზიციებს ზანგეზურის დერეფნის პროექტის რეალიზაციის პროცესში, რომელიც უზრუნველყოფს აზერბაიჯანის სტრატეგიულ უპირატესობას.
ამ პროცესების მიმდინარეობისას, თავს იჩენს ასევე ელემენტები, რომელიც გლობალური დაპირისპირების გამოხატულებას წარმოადგენს. გარკვეული დროის წინ, აზერბაიჯანმა „პასი გააკეთა“ დასავლეთის მისამართით „ისკანდერ-ემ“-ის რაკეტების შესახებ განცხადებით. იმ დღეებში, აზერბაიჯანი რუსეთის მხრიდან ზეწოლის შესამცირებლად, პროდასავლურ პოლიტიკას ატარებდა, მაგრამ ამავდროულად განცხადება გააკეთა მოსკოვთან კავშირის სტრატეგიულ მნიშვნელობაზე. საფრანგეთის გარდა, დასავლეთის დამოკიდებულების თვალსაზრისით პოსტკონფლიქტური პერიოდი თავიდან ადეკვატური იყო, რასაც არ შეიძლება მოსკოვის ეჭვიანობა არ გამოეწვია“.
„ერდოღანი შუშაში ჩავიდა ნატოს სამიტის დასრულებისთანავე“
„დასავლეთის მხრიდან ინტერესს აძლიერებს რეგიონში ნატოს მონაწილეობის თუნდაც ირიბი ალბათობა. შუშის დეკლარაცია, რომელსაც ხელი მოაწერეს აზერბაიჯანისა და თურქეთის ლიდერებმა, ასევე მნიშვნელოვანია რეგიონში დასავლეთის ინტერესის შემოსვლის თვალსაზრისით“, – აგრძელებს საკუთარ აზრს აგშინ ქერიმოვი.
„თუკი მიაქციეთ ყურადღება, თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი შუშაში ნატოს სამიტის დასრულებისთანავე ჩამოვიდა, რაც ნიშნავს დეკლარაციის გარკვეული დეტალების შეთანხმებას დასავლეთთან. მაგრამ ბაქომ და ანკარამ დოკუმენტში ასევე გაითვალისწინეს მოსკოვის ინტერესები და ამ მიზეზით, დეკლარაციაში გამოხატულება ჰპოვა რუსულ-თურქული ერთობლივი მონიტორინგის ცენტრის საქმიანობამ.
მოდი, შევხედოთ პროცესებს, რომლებიც შემდეგ განვითარდა. დასავლეთი თბილ გრძნობებს ამჟღავნებს, მაგრამ ჩრდილოელი მეზობლისგან ცივმა ქარმა დაბერა“, – ხაზს უსვამს პოლიტიკური მიმომხილველი და იხსენებს, რომ შუშის დეკლარაციის ხელმოწერის წინა დღეს, დასავლეთმა უზრუნველყო აზერბაიჯანისთვის აღდამის რაიონში დანაღმული მინდვრების რუკების გადაცემა, „ეს კი ირიბად რუსული ინიციატივების შეზღუდვას ნიშნავდა“.
„დასავლეთი და მოსკოვი მეტოქეობას ახალ სიბრტყეში ზრდიან“
ქერიმოვი ამბობს, რომ გარკვეული დროის შემდეგ, მოსკოვმა ანალოგიური ინიციატივით „დასავლეთი გაანეიტრალა“: ამჯერად კრემლის შუამავლობით აზერბაიჯანს გადაეცა ფუზულისა და ზანგილანის რაიონის ტერიტორიებზე დანაღმული მინდვრების რუკები:
„ყურადღება მიაქციეთ, რომ ამ მოვლენის შემდეგ დასავლეთმა კორექტივები შეიტანა თავის რიტორიკაში და კვლავ გაისმა განცხადებები სტატუსზე, მოსკოვმა კი მიუთითა სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ ყარაბაღში, ქალაქ შუშის მიმართულებით სროლის შემდეგ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, დასავლეთი და მოსკოვი ზრდიან მეტოქეობას ახალ სიბრტყეში და ორივე მხარე რთავს ბაქოზე ზემოქმედების საკუთარ ბერკეტებს.
და რა გააკეთა ბაქომ? ერევანში, ევროპის კავშირის პრეზიდენტის შარლ მიშელის მხრიდან „სტატუსის“ ხსენების კვალდაკვალ, მოსკოვს შეახსენა მისი ამოცანები, რომლებიც გამომდინარეობდა 2020 წლის 10 ნოემბერსა და 2021 წლის 11 იანვარს ხელმოწერილი განცხადებებიდან, და მიაღწია თამაშის წესების შეცვლას. ამის შემდეგ მოსკოვმა უფრო კონსტრუქციული პოზიციის დემონსტრირება დაიწყო“.
„საზღვრების განსაზღვრა – ზანგეზურის დერეფნის გახსნის გასაღები“
„საზღვარზე შეტაკებები ახალ გეოგრაფიაში ორი დიდი ძალის დიდი ინტერესების ფონზე ხდება, მაგრამ საქმე ისაა, რომ არც დასავლეთი და არც მოსკოვი არ ეწინააღმდეგებიან საზღვრების გარკვევას. უბრალოდ ორივე საერთაშორისო ძალა ცდილობს ამ საკითხში არ იყვნენ თანაბარი უფლებების მქონე მხარეები, არამედ მიდრეკილნი არიან „მონოპოლიისკენ“.
ზანგეზურის დერეფნის გახსნისგან მიღებული ეკონომიკური სარგებელი, რომელიც საზღვრის გარკვევის შემდეგ მოხდება, დასავლეთის, რუსეთისა და ირანის ინტერესებშიცაა. მაგრამ სად არის ბოლო ხაზი, როგორ მოხდება ეს – რთული სათქმელია. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ აზერბაიჯანი ერთადერთი მოთამაშე არ არის ამ საკითხში, დასავლეთის კიდევ ერთი შეშფოთება დაკავშირებულია ანკარის ფაქტორთან. იმიტომ რომ, დერეფნის პარალელურად, ძლიერდება ახალ გეოგრაფიაში ანკარის სამხედრო მონაწილეობის შესაძლებლობები. ამიტომ, მოსკოვი ცდილობს, საკუთარი ინტერესები ანკარასა და ბაქოსთან შეათანხმოს, რითაც დასავლეთის შეშფოთებას იწვევს.
ეს არის ეკონომიკური ინტერესებისა და პოლიტიკური პოლუსების შეჯახების მაჩვენებელი საზღვრების დელიმიტაციისა და დემარკაციის დროს. საზღვრების განსაზღვრა ზანგეზურის დერეფნის გახსნის გასაღებია, ამ დერეფანს კი გლობალური დაპირისპირება ახალ სიბრტყეში გადაჰყავს. დერეფნის გახსნით დაინტერესებულია ჩინეთიც, აშშ-ს კი სურს ხელი შეუშალოს ამ ქვეყანას, ისევე, როგორც რუსეთს“, – აგრძელებს საუბარს ქერიმოვი.
მიაწოდა თუ არა კრემლმა კარტოგრაფიული მონაცემები?
JAMnews-ის კითხვაზე: „არსებული არაოფიციალური ინფორმაციით, რუსეთმა ორივე მხარეს მიაწოდა საზღვრის განსაზღვრისთვის კარტოგრაფიული მონაცემები. თქვენი აზრით, რისკენ არის მიმართული ამის შემდეგ ბრძოლის განახლება?, პოლიტიკურმა მიმომხილველმა განაცხადა:
„რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა დაახლოებით ასეთი აზრი გააჟღერა, რომ მისი ქვეყანა არის საზღვრის დელიმიტაციის იდეის ავტორი. კარტოგრაფიულ მონაცემებთან დაკავშირებით მან მოსკოვის თეზისების ზოგადი სულისკვეთება აღნიშნა და ხაზი გაუსვა, რომ კრემლი მზად არის ასეთი მონაცემები მიაწოდოს მხარეებს.
მაგრამ მიაწოდა თუ არა მოსკოვმა ასეთი რუკები? რთულია ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, მაგრამ ძლიერდება ვერსია, რომ რუსეთმა ეს მაინც გააკეთა.
ყურადღება მიაქციეთ, რომ რამდენიმე დღის წინ, რუს კოლეგასთან, ვლადიმირ პუტინთან შეხვედრისას პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განაცხადა, რომ ბაქოსა და მოსკოვს შორის სადავო საკითხები აღარ დარჩა. როგორც უკვე აღვნიშნე, ეს ბაქოს მხრიდან თამაშის წესების ცვლილების შედეგია. როგორც ჩანს, ბაქომ შეიტანა სტრატეგიული აზრი მესიჯებში, რომელიც ამ შეხვედრის წინ მოსკოვის მისამართით გაუშვა. ბაქოსთვის სარგებელი გლობალურ დაპირისპირებაში გადაზღვევა იყო და ჯერჯერობით ამ პერიოდში, პროცესები აზერბაიჯანის ნების საწინააღმდეგოდ არ მიმდინარეობს.
ამავდროულად, ილჰამ ალიევმა სომხეთი გააფრთხილა ზანგეზურის დერეფნის გახსნის მნიშვნელობის შესახებ და ესეც იქცევს ყურადღებას მოსკოვის შეხვედრის შემდეგ. იმიტომ რომ, მისი თქმით, მოსკოვთან სადავო საკითხები აღარ დარჩა.
ეს ასევე არის რუსეთის მხრიდან მორიგი შეხსენება სომხეთის მისამართით, რადგან, არჩევნების შემდეგ, ნიკოლ ფაშინიანმა კიდევ ერთხელ აჩვენა ერთდროული რევერანსების მაგალითი, როგორც ერთი, ისე მეორე მიმართულებით, რითაც ბალანსი დაარღვია. გლობალური დაპირისპირების პლატფორმების გაფართოებამ, რომელზეც უკვე ვსაუბრობდი, საკუთარი თავი სომხეთთან დაკავშირებითაც წარმოაჩინა. ევროკავშირმა ამ ქვეყანას 2.6 მილიარდი ევრო გამოუყო და ეს მოცულობა იმაზე მეტყველებს, რომ დასავლეთი ყველანაირად ცდილობს ერევნის მოსკოვისგან მოწყვეტას.
ამიტომ, გაბრაზებული რუსეთი „ფსონს“ კვლავ ბაქოზე აკეთებს და აზერბაიჯანს უჭერს მხარეს საზღვრის საკითხში.
როგორც შედეგი, შემიძლია აღვნიშნო, რომ ბაქო ითვალისწინებს დიდი სახელმწიფოების ინტერესებს, მაგრამ ასევე დგამს ნაბიჯებს, რათა დაბლოკოს ამ ინტერესების ფართომასშტაბიან ამბიციებში გადასვლა“.
რამდენად არის რუსეთი დაინტერესებული იმით, რაც ხდება?
რაც შეეხება რუსეთის დაინტერესების ხარისხს აზერბაიჯან-სომხეთის საზღვარზე დაძაბულობის ზრდის მიმართ, აგშინ ქერიმოვი ფიქრობს, რომ ჩრდილოელი მეზობელი ყოველთვის დაინტერესებულია ამით, „იმიტომ რომ, ეს ჩარევის საფუძველს აძლევს. ამავდროულად, რუსეთი არის იარაღის გამყიდველი, როგორც აზერბაიჯანზე, ისე სომხეთზე და იარაღის გაყიდვისგან მიღებული შემოსავალი მოსკოვისთვის ყველაზე უმნიშვნელო რამ არ არის“.
„მაგრამ მოსკოვი არანაირად არ არის დაინტერესებული ფართომასშტაბიანი პროვოკაციებით. ეს მის არცთუ ისე მაღალ ავტორიტეტსაც დაარტყამდა. დღეისათვის მოსკოვს ახალი ეკონომიკური პლატფორმები აინტერესებს, რათა მცირედით შეაჩეროს სოციალურ-ეკონომიკური კრიზისის შედეგები თავისთან. ამიტომ, ანკარასთან სავაჭრო ბრუნვის პერსპექტიული მოცულობა, დაახლოებით, 100 მილიარდ დოლარად არის შეფასებული. და ამ მიზნის მიღწევის თვალსაზრისით, ზანგეზურის დერეფანი, შეიძლება მოსახერხებელი სავაჭრო მარშრუტი გამხდარიყო“, – აგრძელებს საუბარს ჩვენი რესპონდენტი.
გაგრძელდება თუ არა საზღვარზე ესკალაცია?
პოლიტიკური მიმომხილველის აზრით, ესკალაცია გაგრძელდება, მაგრამ მისი მხრიდან ფართო მასშტაბების მიღება და ახალ ომში გადაზრდა არარეალურია:
„დაძაბულობა დელიმიტაციის მტკივნეული პროცესის შედეგია. მაგრამ ბაქო მოითხოვს საზღვრის საკითხის გარკვევას და ეს, როგორც ჩანს, ხდება ასევე ნახიჩევანშიც. ერთი სიტყვით რომ ვთქვა, ბაქო თავისი ახალი პოზიციის დემონსტრირებას ახდენს ქალბაჯარისა და ლაჩინის, ასევე, ნახიჩევანის მიმართულებით. ეს, ასევე სამხედრო მიზნის დემონსტრაციაცაა.
და ამაში ყველაზე ნიშანდობლივი ის არის, რომ პროცესები ზანგეზურის, გოიჩასა და ირევანის ისტორიულ აზერბაიჯანულ ტერიტორიებად გამოცხადების ფონზე მიმდინარეობს, ეს კი ნიშნავს, რომ ბაქო ამ ტერიტორიებთან მიმართებითაც სამართლიანობის განმტკიცების საფუძველს ახმოვანებს.
სად დაისმება წერტილი? წერტილი დაისმება სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელმოწერით, სწორედ ამ მიზეზით ხარჯავს ბაქო თავის რესურსებს სომხეთის წინააღმდეგ, ამ მოლაპარაკებებზე ძლიერი პოზიციის მისაღწევად, როგორც განცხადებებით, რომელიც სომხურ საზოგადოებაში ისტერიკას იწვევს, ისე ბრძოლის ველზე ძალის დემონსტრირებით“.
