ფაშინიან-ალიევის ისტორიული შეხვედრა - ხედვა თბილისიდან

ქართველი ექსპერტები ალიევი-ფაშინიანის შეხვედრაზე

ვაშინგტონში, აშშ-ის ყოფილი პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის შუამავლობით, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი და აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი შეთანხმდნენ სამშვიდობო ხელშეკრულების ძირითად პარამეტრებზე. ეს შეხვედრა, რომელსაც მრავალი ანალიტიკოსი “ისტორიულს” უწოდებს, არა მხოლოდ ყარაბაღის კონფლიქტის დასრულების შანსია, არამედ მთლიანად ცვლის ძალთა განლაგებას სამხრეთ კავკასიაში.

ეს პროცესი ნიშნავს რეგიონული ერთობის შესაძლებლობას და ახალ ინტერესს სამხრეთ კავკასიის მიმართ, როგორც ერთიანი, სტაბილური სივრცის.

თუმცა, სად არის ამ პროცესში საქართველო? რას ნიშნავს საქართველოსთვის ეს ისტორიული შეთანხმება?

ეკონომიკური დარტყმა

ვაშინგტონის შეხვედრის ერთ-ერთი მთავარი ელემენტია ზანგეზურის დერეფანი, რომელიც სომხეთსა და აზერბაიჯანს დააკავშირებს და უკვე ტრამპის სახელობის მარშრუტით გახდა ცნობილი. ეს გზა საქართველოს გვერდს აუვლის და ქართველი ექსპერტი აღნიშნავენ, რომ ეს მართლაც არის საქართველოს მტკივნეული დანაკარგი.

საქართველოს ელჩი დიდ ბრიტანეთში, გიორგი ბადრიძე იუთუბ არხ, “მისმინეზე” გამართულ დისკუსიაში ამბობს, რომ საქართველო კარგავს სტატუსს, რომელიც მას 90-იანებიდან მოყოლებული იცავდა რეგიონული კონფლიქტებისგან და აძლევდა სტრატეგიულ მნიშვნელობას დასავლეთისთვის.

“ახალი გზა იკვალება და ეს გზა საქართველოზე აღარ გადის… დღეს საქართველოს აღარ აქვს ის მონოპოლია, რაც ოდესღაც აზერბაიჯანისა და სომხეთის, და აქედან გამომდინარე ცენტრალური აზიის, დასავლურ ბაზრებთან დაკავშირებაში ჰქონდა,” – ამბობს ბადრიძე.

ამ მოსაზრებას ეთანხმება პოლიტოლოგი გია ნოდია, თუმცა ასევე დასძენს, რომ მიუხედავად ეკონომიკური ზარალისა, საქართველო ამ შეთანხმებით მაინც მოგებული რჩება:

“არის გამოკვეთილი მინუსი: ვკარგავთ ექსკლუზივს კავკასიაზე გამავალ სატრანზიტო მარშრუტებზე. ეს მართალია, რადგან ეს ჩვენი ექსკლუზივი ხომ გარკვეულად ამ გადაუწყვეტელ კონფლიქტს ემყარებოდა.მაგრამ თუ ამ ლოგიკით ვიხელმძღვანელებთ, მაშინ გამოდის, რომ უნდა ვოცნებობდეთ, სომხეთი და აზერბაიჯანი სულ ერთმანეთთან ომში იყვნენ. ეს ძალიან ვიწრო და არაპერსპექტიული ხედვაა. ასე რომ, კი წმინდა ეკონომიკური თვალსაზრისით შეიძლება რაღაც ნაკადები სხვაგან წავიდეს და რაღაც შემოსავალი დაგვკარგოთ, მაგრამ საბოლოო ჯამში ეს ჩვენთვის უკეთესია იმიტომ, რომ ეს არის რუსეთის მარცხი”.

რუსეთის გავლენის შემცირება და აშშ-ის დაბრუნება რეგიონში

ქართველი ექსპერტების შეფასებით, ამ შეთანხმების მთავარი და ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი არის ის, რომ რუსეთმა დაკარგა რეგიონზე ზემოქმედების ერთ-ერთ მთავარი მექანიზმი – ყარაბაღის კონფლიქტი.

“რუსეთის გავლენა სამხრეთ კავკასიაში სტრატეგიულად ემყარებოდა პირველ რიგში ყარაბაღის კონფლიქტს. მისი გადაუწყვეტლობა იყო კრემლის მთავარი ბერკეტი,” – ამბობს გია ნოდია.

მისივე თქმით, ამერიკის ჩართვა და შეთანხმების გაფორმება ნიშნავს, რომ “მითი რუსეთის ძლევამოსილებაზე” კიდევ ერთხელ დაიმსხვრა. ეს, გრძელვადიან პერსპექტივაში, ზრდის რეგიონში დასავლეთის როლის განმტკიცების შანსს.

“უფრო ფართო და სტრატეგიული ხედვაა, რომ სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტის ვაშინგტონში და არა მოსკოვში დამთავრება. ეს ამ ეტაპზე მაინც, რადიკალურად ცვლის რეგიონის გეოპოლიტიკურ განლაგებას. მოსკოვმა დაკარგა მთავარი კოზირი, რაც რეგიონში ჰქონდა, ამერიკა საკვანძო მოთამაშე გახდა”, – მიიჩნევს ქართველი ექსპერტი.

ნოდიას თქმით, თავიდან, ეს ვითარება შესაძლებელი გახადა იმან, რომ თურქეთი გაძლიერდა და რუსეთი იძულებული გახდა ეს აეტანა, რადგან თურქეთი სხვა ფრონტზე სჭირდებოდა.

“თურქეთის ზურგი რომ არა, არ ვიცით შეძლებდა თუ არა აზერბაიჯანი სამხედრო გზით თავისი ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას, რაც გახდა საბოლოოდ სამშვიდობო შეთანხმების საწინდარი,” – ამბობს ნოდია.

უსაფრთხოების პერსპექტივა: პლუსები და მინუსები

მიუხედავად ეკონომიკური ზარალისა, კონფლიქტის დასრულებამ შეიძლება შეამციროს უსაფრთხოების პირდაპირი რისკები საქართველოსთვის, მიიჩნევენ ექსპერტები. როგორც საგარეო ურთიერთობების სპეციალისტი, სანდრო შარაშენიძე აღნიშნავს:

“თუ ორ ქვეყანას შენ გვერდზე ომი აქვს, ყოველთვის არსებობს შანსი, რომ კონფლიქტი გადმოიღვაროს შენს ტერიტორიაზე. ახლა ეს რისკი, დიდი ალბათობით, ამოიწურება.”

ამას ეთანხმება გია ნოდიაც. მისი თქმით, საქართველოსთვის უკეთესია, იყოს რეგიონში, სადაც არის მშვიდობა და სადაც რეგიონის ქვეყნები არიან პროდასავლურები:

“ნუ სტრატეგიულად, გრძელვადიანი პერსპექტივისთვის, ჩვენთვის უკეთესია ვიცხოვროთ იმ რეგიონში, სადაც სამიდან ორი ქვეყანა არ არის ერთმანეთთან ომის მდგომარეობაში და სადაც და არცერთი არ არის პრორუსული იმიტომ, რომ მათ პრორუსულობას დიდწილად სწორედ ეს კონფლიქტი განაპირობებდა,” – ამბობს ნოდია.

რუსეთის “დაუმარცხებლობის” მითი და ახალი რეალობა საქართველოსთვის

მთელი ეს პროცესი საქართველოსთვის ორმაგი ხასიათისაა – ერთი მხრივ, რეგიონული სტაბილურობა და რუსეთის შესუსტება სტრატეგიულად დადებითია; მეორე მხრივ, მოქმედი ხელისუფლების პირობებში, ქვეყანას არ აქვს რესურსი, რომ ეს ახალი რეალობა საკუთარ სასარგებლოდ გამოიყენოს.

“თუ მომავალში საქართველო შეძლებს დასავლეთთან ურთიერთობის აღდგენას, ეს ახალი ძალთა ბალანსი შეიძლება ჩვენს სასარგებლოდ აღმოჩნდეს. მაგრამ დღეს, ამ ხელისუფლების ხელში, ამ შესაძლებლობას ვერ გამოვიყენებთ,” – ასკვნის შარაშენიძე.

ამავე დროს, ექსპერტები ხაზს უსვამენ, რომ “ქართული ოცნების” ხელისუფლების პირობებში ეკონომიკურად და გეოპოლიტიკურად ეს ცვლილება საქართველოს იზოლაციის საფრთხესაც უქმნის:

“დღეს სამხრეთ კავკასიაში რუსეთის მოკავშირედ აღიქმება მხოლოდ საქართველო. ეს იზოლაცია ზრდის ცდუნებას, რომ რუსეთმა საქართველო გამოიყენოს სომხეთისა და აზერბაიჯანის წინააღმდეგ,” – ამბობს გიორგი ბადრიძე.

ანალიტიკოსების თქმით, წლების განმავლობაში თბილისმა საკუთარი სატრანზიტო მნიშვნელობა პოლიტიკური ვაჭრობის ინსტრუმენტად აქცია – რაც ამ ხელშეკრულების პირობებში ფაქტობრივად ქრება.

გია ნოდიას აზრით, თეთრ სახლში ხელმოწერილმა შეთანხმებამ კიდევ ერთხელ გახადა ცხადი, რომ “საქართველოს სტრატეგიული მარცხია ის, რომ გვყავს ბიძინა ივანიშვილის მთავრობა”.

“თუ ვფიქრობთ, რომ სულ ამ მთავრობის ხელში ვიქნებით, მაშინ რაც არ უნდა მოხდეს რეგიონში და მსოფლიოში, ყველაფერი ჩვენი მარცხი იქნება,” – აღნიშნავს ექსპერტი.

მისი აზრით, ვაშინგტონის შეთანხმევა, ირიბად ბიძინა ივანიშვილის რეჟიმსაც ასუსტებს.

“ის [ივანიშვილი], სხვა ყველაფერთან ერთად, ეყრდნობოდა საზოგადოების ნაწილში პრაგმატიკოსი პოლიტიკოსის იმიჯს: რუსეთი შეიძლება მტერი იყოს, მაგრამ როცა ის ძლიერია, ხოლო დასავლეთს რეგიონი არ აინტერესებს, ჯობია, ისევ რუსეთთან „დალაგდე“, იმიტომ რომ იმის იქით გზა არა გაქვს”.

ქართველი ექსპერტების შეფასებით, ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარება აშშ-ის შუამავლობით კიდევ ერთხელ ამსხვრევს მითს რუსეთის დაუმარცხებლობაზე:

“რუსეთი ძლიერია მხოლოდ მაშინ, როცა მისი ოპონენტები სუსტები არიან. სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მშვიდობა ავტომატურად ნიშნავს რუსეთის ბერკეტის დაკარგვას, ” – ამბობს ნოდია.

მისი თქმით, ამ რეალობაში “ქართულ ოცნების” პროპაგანდას გაცილებით უფრო გაუჭირდება რაციონალური ადამიანის თვალში პრორუსული კურსის „პრაგმატული“ გამართლება.

“მტკივნეულია იმის აღიარება, რომ რეგიონში რუსეთის ბოლო დასაყრდენი დავრჩით. მაგრამ ეს ტრამპის ბრალი არ არის. ვიმეორებ: ამ რეჟიმის ხელში ჩვენთვის მომგებიანი ვერაფერი მოხდება. ეს შეთანხმება ეწინააღმდეგება რუსეთის და მისი ქართველი პარტნიორების ინტერესებს, მაგრამ ობიექტურად კარგია საქართველოსთვის,” – მიიჩნევს ნოდია.

ტრამპის როლი: პოლიტიკური იმიჯის აღდგენის მცდელობა

ექსპერტები თანხმდებიან, რომ ტრამპი ამ პროცესში საკუთარ პოლიტიკურ ინტერესსაც ხედავს.
“რუსეთ–უკრაინის ომის დასრულება ვერ შეძლო, მაგრამ 35-წლიანი კონფლიქტის მოგვარების შემთხვევაში, მას ექნება შანსი, რომ თავი “მშვიდობის პრეზიდენტად” წარადგინოს,” – ამბობს ნოდია.

ანალიტიკოსები ამატებენ, რომ ტრამპის მიზანი შეიძლება ემთხვეოდეს საქართველოს ინტერესებსაც – ანუ რეგიონში ამერიკის გავლენის გაძლიერებას და რუსეთის შესუსტებას.