"მთავარია, არ დაგვბომბონ" - როგორ ცხოვრობენ უკრაინელი ლტოლვილები სხვადასხვა ქვეყნებში

უკრაინელი ლტოლვილები საქართველოსა და ევროპაში

ერთ წელზე მეტია, რაც უკრაინაში ომია. 2022 წლის 24 თებერვლიდან რუსული აგრესიისგან ყოველდღე იღუპება მშვიდობიანი მოსახლეობა, ნადგურდება ქალაქები, ოჯახები. მილიონობით უკრაინელი იძულებული გახდა დაეტოვებინა სახლი, ქვეყანა. ამ ხნის განმავლობაში ზოგი უკან დაბრუნდა, ზოგი ომის დასრულებას ელოდება, ზოგს კი უბრალოდ სახლი აღარ დარჩა.

გაეროს მონაცემებით, 2023 წლის მარტის დასაწყისისთვის ევროპაში 8 მილიონზე მეტი უკრაინელი ლტოლვილია.

როგორ ცხოვრობენ ისინი სამშობლოსგან შორს, რა კრიტერიუმებით აირჩიეს თავშესაფრის ქვეყანა და როგორ მიიღეს ისინი იქ?

საქართველო: დროებითი ქვეყანა

ერთი წლის განმავლობაში საქართველოში 160 000 უკრაინელი შემოვიდა. მათი უმრავლესობა აღმოსავლეთ უკრაინიდან, რუსეთის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიიდანაა. ამ ადამიანებს ომისა და ოკუპაციისგან გაქცევა მოუწიათ რუსეთის გავლით, ფილტრაციის ბანაკების გვერდის ავლით.

მარიუპოლელმა ეკატერინა ტალალაიმ ოჯახთან ერთად ქალაქის დატოვება 19 მარტს მოახერხა. გაიარა “ფილტრაცია” ნოვოაზოვსკში. მისი თქმით, იქ არც ისე ცუდად მოექცნენ – მხოლოდ საბუთებს ათვალიერებდნენ, მაგრამ რუსეთის საზღვარზე უფრო სერიოზული შემოწმება მოუწიათ.

„კაცები სათითაოდ გამოიყვანეს, ამოწმებდნენ იარაღი თუ ჰქონდათ, ასევე ამოწმებდნენ ტატუებს, ტელეფონს, კომპიუტერს და უამრავ კითხვას უსვამდნენ, ძირითადად პროვოკაციულს: იბრძოდნენ თუ არა, რას ფიქრობთ ომზე და ა.შ. მერე სხვა ადამიანი მოდიოდა და იგივე კითხვებს სვამდა – იქნებ ვინმე დაიბნეს, სხვა პასუხი გასცეს”, – ამბობს ეკატერინა.

საქართველოში ჩამოსულ უკრაინელებს პირველ თვეებში სასტუმროებში ათავსებდნენ, რომლის თანხას სახელმწიფო იხდიდა. ზოგს კერძო პირი და კერძო სასტუმრო ეხმარებოდა. ლტოლვილთა მცირე ნაწილი მეგობრებთან ან ნათესავებთან გაჩერდა.

2022 წლის აგვისტოში საქართველოს მთავრობამ უკრაინელი ლტოლვილების საცხოვრებლით და კვებით უზრუნველყოფის პროგრამა დახურა.

15 ივლისიდან ამოქმედდა ახალი პროგრამა, რომელიც საქართველოში მცხოვრები უკრაინის მოქალაქეების სოციალურ და ეკონომიკური მხარდაჭერას ითვალისწინებს.

პროგრამა გამოყოფს 300 ლარს [დაახლოებით $105] ერთ ოჯახზე და 45 ლარს [დაახლოებით $16] ერთ ადამიანზე თვეში. მაგრამ ამ ფულით ბინის დაქირავება საქართველოში შეუძლებელია.

საქართველოში უკრაინელი ლტოლვილებისთვის სპეციალური სტატუსი არ არსებობს. უკრაინელებს შეუძლიათ გააკეთონ განაცხადი ლტოლვილის სტატუსის მისაღებად, მაგრამ ამას დიდი აზრი არ აქვს. ყოველ შემთხვევაში მათთვის, ვინც აქ წლების განმავლობაში არ აპირებს ცხოვრებას.

აქედან გამომდინარე, ძალიან ცოტა უკრაინელი რჩება საქართველოში დიდი ხნით, უმეტესობა სხვა ქვეყნებში მიდის.

ეკატერინა და მისი მეუღლე კანადაში მიემგზავრებიან. ქმარი უკვე იქ მუშაობს.

“ფანჯრებს ამონტაჟებს კანადაში. მეც ვიპოვი რამეს. ჩემი შვილი მოგვიანებით ჩამოვა ჩვენს მეზობლებთან ერთად. აქ ერთად ვიყავით, იქაც ერთად ვიქნებით. რამეს ვიზამთ,” – ამბობს ეკატერინა.

ვრცლად საქართველოში უკრაინელი ლტოლვილების ისტორიები წაიკითხეთ JAMnews-ის სტატიაში.

• ერთი წელი უკრაინაში ომის დაწყებიდან. მნიშვნელოვანი მოვლენების ქრონოლოგია
  
• „შეშინებული ვიყავი, გვესროდნენ. მანქანა დაიწვა” – როგორ დახოცეს უკრაინელები სევეროდონეცკში

მოლდოვა: მოხალისეები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ

ომის დაწყების დღიდან მოლდოვაში უკრაინის 600 ათასზე მეტი მოქალაქე ჩავიდა. ეს მიღებულ ლტოლვილთა ყველაზე მაღალი პროცენტია ერთ სულ მოსახლეზე. მათგან მოლდოვაში დაახლოებით 100 ათასი ლტოლვილი დარჩა.

უკრაინელებისთვის მოლდოვის უპირატესობებს შორის, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში არის გეოგრაფიული სიახლოვე. განსაკუთრებით ოდესის რეგიონის მაცხოვრებლებისთვის. ასევე, უპირატესობაა ენა და რაც მთავარია, მოლდოველების სურვილი, დაეხმარონ ლტოლვილებს მეზობელი ქვეყნიდან.

„გვსურს მადლობა გადავუხადოთ მოლდოველებს ასეთი თბილი დახვედრისთვის. მათ მიგვიღეს სახლებში, გვაჭმევდნენ,მოგვცეს კომფორტი და თავზე ჭერი. საზღვარზე ხალხი გვიახლოვდებოდა, მანქანის შუშაზე აკაკუნებდნენ და გვეკითხებოდნენ, ჩაი, ყავა ხომ არ გვინდა, ხომ არ გვშია. ეს იყო ძალიან გულისამაჩუყებელი. ცრემლებამდე. ყველა, ვისაც შევხვდით, გვეკითხებოდა, როგორ დაგვეხმარებოდა“, – ამბობს ალექსეი ოდესიდან.

ომისგან გაქცეული უკრაინელების დაახლოებით 80 პროცენტი მოლდოველმა ოჯახებმა დაასახლეს სახლში. ბევრმა პირდაპირ საზღვრიდან წაიყვანა ლტოლვილი.

კიდევ რამდენიმე ათასი ადამიანი ლტოლვილთა განსახლების ცენტრებში გადაანაწილეს. “მოლდოვა არ იყო მზად ლტოლვილთა ასეთი ნაკადისთვის, მაგრამ მოხალისეების წყალობით წარმატებით გაართვა თავი კრიზისს”, – თქვა დიმიტრი ლეკარცევმა, უკრაინელების ეროვნული კონგრესის თავმჯდომარემ მოლდოვაში.

მოლდოვაში უკრაინელი ლტოლვილებისთვის შეიქმნა გრძელვადიანი დახმარების მექანიზმები – შემოიღეს შეღავათები, უფასო სამედიცინო მომსახურების უფლება რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სფეროში, დასაქმების გამარტივებული პროცედურა. ახლა ქვეყანა დროებითი დაცვის სტატუსის შემოღების პროცესშია.

როგორ ცხოვრობენ უკრაინიდან ლტოლვილები მოლდოვაში, წაიკითხეთ მასალაში Ziarul de Gardă

• დნესტრისპირეთის დაბრუნება. როგორ გავაერთიანოთ მოლდოვა, სანამ რუსეთი უკრაინას ებრძვის
• ევროპაში რუსული პროპაგანდა აკრძალულია, მაგრამ ასობით კლონი წარმატებით აგრძელებს მუშაობას

პოლონეთი: ლიდერი უკრაინელი ლტოლვილების რაოდენობით

2022 წლის 24 თებერვლიდან პოლონეთში 9,9 მილიონი ადამიანი შევიდა. აქედან 7,9 მილიონზე მეტი ადამიანი უკრაინაში დაბრუნდა. რამდენიმე ათასი კი, პოლონეთიდან სხვა ქვეყნებში წავიდა.

პოლონეთი უკრაინელი ლტოლვილებისთვის მთავარი ლოკაციაა არა მხოლოდ გეოგრაფიული სიახლოვით, არამედ ლტოლვილთა დახმარების სისტემითაც. აქ მოქმედებს დროებითი დაცვის სტატუსი, შემწეობა 40 ზლოტი (დაახლოებით 8 ევრო) დღეში, არის მუშაობის დაწყების შესაძლებლობა.

„პოლონეთში სამუშაო ადგილები არის. ვისაც სურვილი აქვს, შეუძლია სამუშაო დაიწყოს,” – ამბობს ევგენია დნეპრიდან.

ახლა ის ეძებს სამსახურს, რომელიც საცხოვრებლით იქნება უზრუნველყოფილი, რადგან ბინის დასაქირავებლად ფული არ აქვს. ამჟამად ევგენია ცხოვრობს ევროპის უდიდეს ლტოლვილთა განსახლების ცენტრში – PTAK EXPO საგამოფენო კომპლექსში.

ცენტრის ექვსი უზარმაზარი პავილიონი შეიქმნა იმისთვის, რომ აქ კონფერენციები, ბაზრობები, მოდის ჩვენებები გამართულიყო. როდესაც ომი დაიწყო, PTAK EXPO-მ სასწრაფოდ გადააქცია თავისი შენობა უკრაინელი ლტოლვილების ბანაკად.

პიკური სიტუაციის დროს აქ რვა ათასი ადამიანი ცხოვრობდა. ახლა – 10-ჯერ ნაკლები.

ბანაკის საცხოვრებელ კვარტალში ერთმანეთისგან ერთნახევარი მეტრის დაშორებით გასაშლელი საწოლები დგაც. ზოგს პირადი სივრცე თაროთი აქვს გამოყოფილი, სადაც საკუთარ ნივთებს ინახავს. ბანაკში ყოველდღე შეგიძლიათ მიირთვათ უფასო საუზმე, სადილი და ვახშამი.

„დასავლეთ უკრაინიდან წამოსულებისთვის აქ საშინელი პირობებია. თუმცა, ვინც იმ რეგიონებიდან ჩამოვიდა, რომლებიც ინტენსიურად იბომბება, და ბავშვთან ერთად სარდაფში გაატარა დღეები და თვეები, აქაურობა ნამდვილი სამოთხეა. აქ ბომბები არ ცვივა, თბილა, საჭმელია, წყალია, შეგიძლია ტანსაცმელი გარეცხო და იბანაო,” – ამბობს ანა, რომელიც იზუმიდან ჩამოვიდა.

თუმცა, ბოლო პერიოდში პოლონეთი იძულებული გახდა უკრაინელი ლტოლვილებისთვის გამოყოფილი უფასო დახმარების ნაწილი შეემცირებინა.

მარტიდან ძალაში შევიდა ცვლილება, რომლის მიხედვითაც მსგავს საცხოვრებელ კვარტლებში განთავსების და კვების საფასურის ნაწილი უკვე უკრაინელებმაც უნდა გადაიხადონ.

წაიკითხეთ ევრორადიოს რეპორტაჟი ლტოლვილთა ყველაზე დიდი მიმღები ცენტრიდან ევროპაში.

• ვინ და როგორ ეხმარება რუსეთს ევროპარლამენტში – “ნოვაია გაზეტას” კვლევა
• სამხრეთ ოსეთი რუსეთის შემადგენლობაში: ისევ აქტუალურია ეს თემა?
• “პედოფილი, განავლის მწმენდავი, ჩაძაღლდეს” – რუსეთში მიიღეს სიტყვების სია, რომელთა გამოყენება აკრძალულია პუტინთან მიმართებით
• ლიეტუვაში აუქმებენ ჯაშუშის მიერ დაარსებული ორგანიზაციას, რომელიც რუსეთთან მეგობრობის მომხრეა

ლიეტუვა: არჩევანი მათ, ვისაც ქვეყანაში ნაცნობები ჰყავს

ომის წლის განმავლობაში ლიეტუვამ მიიღო 74 ათასზე მეტი უკრაინელი ლტოლვილი. პიკი იყო გასული წლის მარტი, როდესაც ქვეყანაში საშუალოდ დღეში ორი ათასამდე ადამიანი შემოდიოდა.

ლიეტუვა არ არის ლტოლვილთა მიღების თვალსაზრისით მოწინავე ქვეყნების სიაში. მოლდოვასა და პოლონეთისგან განსხვავებით, ლიეტუვაში, როგორც წესი, ჩამოდიან ის უკრაინელები, რომლებსაც ამ ქვეყანაში სამუშაო ან პირადი კავშირები აქვთ.

ოდესელი ალენა პოდოლინნაია ლიეტუვაში სამი წლის ქალიშვილთან და 75 წლის დედასთან ერთად 5 მარტს ჩავიდა. ალენა 9 წლის განმავლობაში მუშაობდა კომპანიაში, რომელსაც აქვს ოფისი რიგაში. ეს კომპანია დაკავებული იყო საქონლის ტრანსპორტირებით სამხრეთ უკრაინის პორტებიდან. კომპანიამ თანამშრომლის უკრაინიდან გადმოყვანა უზრუნველყო. “ლიეტუველი უფროსი საზღვარზე დამხვდა, დამეხმარა ქალიშვილისთვის საცხოვრებელი და საბავშვო ბაღის მოძიებაში,” – ამბობს ალენა.

ომის დროს ყველა პორტი დაიხურა, ამიტომ ალენას ომამდელი კარიერა უნდა დაეტოვებინა. მან ვილნიუსში სუშის რესტორანნი “7 Seas Sushi” გახსნა.

“იყო სურვილიც და მოთხოვნილებაც”, – ამბობს ალენა.

ვილნიუსში ჩემი ბიზნესის გახსნას მხოლოდ ორთვენახევარი დასჭირდა და არანაირი პრობლემა არ შექმნია. უკრაინელებისთვის დროებითი დაცვის სტატუსი უზრუნველყოფს უამრავ უფლებებსა და შესაძლებლობებს, დაწყებული სამუშაოს უფლებით, სამედიცინო მომსახურებით, თვითდასაქმებით და ბიზნესის დაარსებითაც კი.

წაიკითხეთ ორი უკრაინელი ქალის ისტორია, რომლებიც ლიეტუვაში გაიქცნენ რუსული სრულმასშტაბიანი აგრესიისგან ერთი წლის წინ Novaya Gazeta Baltiya-ში.

ავტორები: სვეტლანა კოზლოვა, ოლგა ბულატი, ანდრეი ვოიტოვიჩი, ნინო ნარიმანიშვილი, მარადია ცაავა, ნინო მემანიშვილი, Euroradio და Meydan TV

საერთაშორისო მედია ქსელის მხარდაჭერით