ვინ და როგორ მოამზადებს ხალხს მშვიდობისთვის სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზღვარზე ესკალაციის ფონზე?
საერთაშორისო კრიზისული ჯგუფის კონსულტანტი, ზაურ შირიევი JAMnews-სთან საუბრობს იმის შესახებ, თუ როგორ ავიცილოთ თავიდან მოსავლის აღების სეზონის დაწყებისას სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე სისხლისღვრა და ასევე, 2020 წლის 12-16 ივლისის ესკალაციაზე.
საერთაშორისო კრიზისული ჯგუფის ცოტა ხნის წინანდელ ანგარიშში, რომელიც ივლისის ესკალაციას შეეხებოდა, აქცენტი გაკეთებული იყო სიტუაციაზე, რომელშიც მშვიდობიანი მოსახლეობა აღმოჩნდა. რა განსხვავებაა შარშანდელსა და ახლანდელ ვითარებას შორის?
ამ კვლევის ძირითადი ნაწილი 2019 წელს მოვამზადეთ და მაშინ სხვა რეალობა იყო. 2019 წლის მარტში, ორი ქვეყნის ლიდერების შეხვედრა გაიმართა. მიღწეულ იქნა შეთანხმება, სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე, თესვისა და მოსავლის აღების პერიოდში, ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის მკაცრად დაცვაზე.
მოსაზრება: ივლისის ომი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის – რა მოხდა სინამდვილეში და როგორია შედეგები?
იმის შესახებ, თუ რატომ აძლევენ სინამდვილეში ჟურნალისტებს ბინებს აზერბაიჯანში
„ჩვენით არავინ ინტერესდება“. კორონავირუსით ინფიცირებული ადამიანის ისტორია აზერბაიჯანიდან
ასევე, პოლიტიკური ნებაც იყო ამ შეთანხმების მხარდასაჭერად. პოზიტიური ატმოსფერო იყო.
ჩვენ, საზღვრის ორივე მხარეს, ადამიანების ცხოვრებაში საერთო პრობლემებს ვეძებდით და ვთავაზობდით, როგორი შეიძლება ყოფილიყო მათი გადაჭრის საერთო გზები.
ზოგიერთი პრობლემა კონფლიქტის შედეგად არ ჩამოყალიბებულა, მაგრამ კონფლიქტმა ის გააღრმავა და მათი გადაწყვეტა მხოლოდ ორი ქვეყნის თანამშრომლობით შეიძლება.
ასეთ ნაბიჯებს უდავოდ შეუძლია გააძლიეროს ადამიანებში მშვიდობისადმი ნდობა.
კვლევის გამოქვეყნებას 20 ივლისს ვგეგმავდით, მაგრამ 12 ივლისს საზღვარზე შეტაკებები დაიწყო, რამაც ატმოსფერო და კონტექსტი შეცვალა.
შევეცადეთ მოგვეთხრო უკანასკნელი მოვლენების შესახებაც. მაგრამ, მთლიანობაში, ჩვენი რეკომენდაციები არ შეცვლილა.
ანგარიშში აღნიშნულია ბაქოსა და ერევანს შორის პირდაპირი კომუნიკაციის დამყარების მნიშვნელობა – რათა ფრონტისპირა სოფლებში მცხოვრებმა ბავშვებმა მშვიდად შეძლონ სკოლაში სიარული, ფერმერებმა კი საკუთარ მინდვრებში იმუშაონ. ეს კომუნიკაცია არსებობდა 2018 და 2019 წლებში. ახლა რა იქნება?
2018 წლის სექტემბერში, დუშანბეში და 2019 წლის მარტში, ვენაში, მხარების წარმომადგენლების შეხვედრის შემდეგ, არა მხოლოდ შეიქმნა საკომუნიკაციო არხი, არამედ განვითარდა კიდეც.
მისი არსი, ძირითადად მდგომარეობდა იმაში, რომ ბაქო და ერევანი ერთმანეთის ინფორმირებას ახდენდნენ მას შემდეგ, რაც ესა თუ ის მოვლენა უკვე მოხდა.
მაგრამ, ჩვენ ანგარიშში ვაჩვენეთ, რომ წინსწრებით მუშაობას, ბევრ საკითხში შეუძლია დახმარება.
საინჟინრო ქვედანაყოფების ან საპატრულო ჯგუფების მოქმედებები ორი მხარის მიერ სხვადასხვანაირად შეიძლება იყოს აღქმული, გაუგებრობის წარმოქმნის ალბათობა მაღალია. ამის თავიდან ასარიდებლად – მხარეებმა ერთმანეთის ინფორმირება უნდა მოახდინონ.
პრობლემაა ასევე ის, რომ დედაქალაქებს შორის კომუნიკაცია ხალხამდე არ ჩადის… ბოლო მოვლენებმა ძალიან დაარტყა მოსახლეობას სოციალური და ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით. მათი დარწმუნება რთული იქნება და ეს დიდ დროს წაიღებს.
ვისთვის შეიძლება ყოფილიყო მომგებიანი კონფლიქტის საზღვარზე გადანაცვლება?
მიჭირს იმის თქმა, არის თუ არა ამაში სომხეთის ან აზერბაიჯანის რაიმე ინტერესი.
შეტაკებები ჯარების შეხების ხაზზე რომ მომხდარიყო, შეიძლება გვევარაუდა, რომ აზერბაიჯანის ხელისუფლება დაინტერესებულია მიწის ნაწილობრივი დაბრუნებით, როგორც, მაგალითად, ეს მოხდა 2016 წლის აპრილის ესკალაციის დროს.
მაგრამ საზღვართან არ არის დაკავშირებული არანაირი სამხედრო და პოლიტიკური მოლოდინები.
აზერბაიჯანში, ზოგიერთები ამბობენ, რომ სომხეთი აპირებდა, რომელიღაც სამხედრო პოსტის ხელში ჩაგდებას. ნუთუ ეს საკმარისი არგუმენტია იმისათვის, რომ გასული ორი წლის განმავლობაში მიღწეული ყველა შედეგი გააუფასურო?
ის, რაც მოხდა – ორივე მხარისთვის დიდი დანაკარგია.
რატომ მოხდა ეს სწორედ იქ? უკანასკნელი 6-7 თვის განმავლობაში, იმ სასაზღვრო ზონაში შეტაკებები გახშირდა. შეიცვალა პოლიტიკური რიტორიკა, ბრალდებებსა და უკმაყოფილებას შეეძლო დაძაბულობა გაეძლიერებინა.
ამავდროულად, სომხეთმა გაახმაურა თავისი ოფიციალური ვერსია, აზერბაიჯანი კი არანაირ კომენტარს არ იძლეოდა.
აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ მხოლოდ ის განაცხადა, რომ სომხეთის ვერსია სიმართლეს არ შეესაბამებოდა, რუსეთში ჩვენმა ელჩმა კი თქვა, რომ УАЗ-ი – ტანკი არ არის.
აზერბაიჯანის ოფიციალურმა პირებმა საერთაშორისო კრიზისულ ჯგუფს აცნობეს, რომ იმ ტერიტორიაზე, ჩვენ პოსტებს შორის პატრულირებას ავტომობილი УАЗ-ი ახორციელებს. რომ ერთი დღით ადრე, მოწინააღმდეგე მხარემ პროვოკაცია მოაწყო და ამ УАЗ-ს შეუტია, შემდეგ კი, როდესაც ავტომობილში მყოფი სამხედროები საკუთარი პოსტისკენ გაემართნენ, მათ საარტილერიო ცეცხლი გაუხსნეს.
თუ მესამე ძალაზე ვსაუბრობთ, მაშინ, ზოგი ამას განმარტავს, როგორც აზერბაიჯანის ენერგეტიკულ პროექტებზე თავდასხმას, მაგრამ მე ასე არ ვფიქრობ.
იმ მიმართულებით გადის არა მხოლოდ გაზსადენი, არამედ რკინიგზაც. თუკი ვინმეს აინტერესებდა ეს – ამის მოწყობა გაზსადენის მშენებლობის დროს შეეძლო.
თუ ვილაპარაკებთ რუსეთზე, ამ მომენტისთვის, აზერბაიჯანი რუსეთის კონკურენტი ბუნებრივი აირის ბაზარზე არ არის.
თქვენი აზრით, მინსკის ჯგუფი (ყარაბაღის კონფლიქტის მოლაპარაკებების პროცესის ფასილიტატორი) – კვლავინდებურად საუკეთესო ფორმატია?
აზერბაიჯანში სჯერათ, რომ თუ მინსკის ჯგუფი მოინდომებს, შესაძლებელი იქნება „სამშვიდობო შეთანხმების“ ხელმოწერა.
მაგრამ ხშირად ეს მოლოდინები მაღალია და ამიტომ შედეგები იმედგაცრუებას იწვევს.
იმედგაცრუებას წარმოშობს ის, რომ მინსკის ჯგუფს ჩვენ ხანდახან აღვიქვამთ არა როგორც შუამავალს, არამედ, როგორც არბიტრს.
მინსკის ჯგუფი აქტიური იყო მოლაპარაკებების პროცესში, ხელმძღვანელის როლში, ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ლიდერის ფუნქციებს ასრულებდა. 2001 წელს, კი-ვესტის მოლაპარაკებებზე, ლიდერი აშშ იყო, 2006 წელს, რამბუიეში – საფრანგეთი, 2008-2011 წლებში – რუსეთი.
მაგრამ შუამავლების ამოცანაა – გეგმების შეთავაზება და მხარეებს შორის კომპრომისის მოძებნა.
მე დიდწილად ვეთანხმები მათი მისამართით კრიტიკას, მაგრამ მინსკის ჯგუფზე უარის თქმა ან ფორმატის ცვლილება, არარეალურია.
გაკეთდა მოწოდება, რომ „მოემზადებინათ ხალხები მშვიდობისთვის“, მაგრამ ერთ წელზე ცოტა მეტი ხნის შემდეგ, ეს ხალხი უცხო ქვეყნებში ხელჩართულნი იბრძვიან.
სამწუხაროდ, მას შემდეგ, რაც 2019 წლის იანვარში გაკეთდა განცხადება ხალხების მშვიდობისთვის მომზადების შესახებ, ეს განცხადება შინაარსით არ შევსებულა.
ვერც საკუთარ თავს, ვერც საზოგადოებას, ვერც ექსპერტებს და ვერც ჟურნალისტებს ვერ აუხსნეს, რას ნიშნავდა ეს.
ხალხის მშვიდობისთვის მომზადება სომხეთსა და აზერბაიჯანში, სხვადასხვანაირად უნდა მომხდარიყო.
მაგრამ მთელი ამ დროის განმავლობაში, ორგანიზება გაუკეთეს მხოლოდ ჟურნალისტების გაცვლით მოგზაურობას და მათაც ვერაფერი აცნობეს თავის ხალხებს.
1990-იან წლებში, აზერბაიჯანელი ჟურნალისტები ახდენდნენ საკუთარ საზოგადოებაში აზრის ფორმირებას. დღეს კი, დამოუკიდებელი მედიის გაჩუმებას ცდილობენ.
მათთვის ხელის შეშლა არ შეიძლება, პირიქით, საჭიროა მათთვის პირობების შექმნა, რომ საკუთარი ხმა საზოგადოებამდე მიიტანონ. სამშვიდობო პროცესში, ყველაზე კრიტიკულ მომენტში, გადამწყვეტი ხდება ხალხის ხმა და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომელი მიმართულებით იქნება მიმართული საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება.
ის, რაც დღეს ხდება, სინანულს იწვევს. მოვლენების ეპიცენტრმა სომხეთიდან და აზერბაიჯანიდან საზღვარგარეთ გადაინაცვლა.
მაშფოთებს, რომ ეს სიტუაციის კიდევ უფრო გამწვავების საფრთხეს ქმნის, ცეცხლზე ნავთს ასხამს.
მე ასევე მაღელვებს ის, რომ ჩვენთან უფასურდება ტერმინები. ბოლო დღეებში, მათ, ვინც შეტაკებების შეწყვეტის მოწოდებებით გამოდის, „პაციფისტებს“ უწოდებენ. ანუ, ფაქტობრივად ამ სიტყვას დამამცირებელ, შეურაცხმყოფელ მნიშვნელობას აძლევენ და მას „მშიშარას“, „გამყიდველს“, „დამარცხებულს“ უთანაბრებენ.
და ეს აჩვენებს, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილს არ ესმის ისეთი ტერმინების მნიშვნელობა, როგორიც არის „ლიბერალი“, „ნაციონალისტი“, „პაციფისტი“, ვერ ერკვევა იდეოლოგიის ტიპებში. და ზოგიერთი ადამიანი იმიტომ, რომ „პაციფისტებს“ არ მიათვალონ, არჩევენ ჩუმად ჯდომასა და საკუთარი აზრის საჯაროდ არ დაფიქსირებას.
საზოგადოებისთვის უნდა დადგეს გამჭვირვალობის პერიოდი კონფლიქტის კონტექსტში, მათ უნდა იცოდნენ, რა შედეგები მოიტანა ან არ მოიტანა მოლაპარაკებებმა, რა არის კომპრომისი.
თუკი ადამიანები საერთო სურათს ვერ ხედავენ, არ იციან, რა გზა იქნა გავლილი, რა არის კომპრომისი და როგორ მიაღწიეს მას – მოლოდინები გაიზრდება. და კონფლიქტის მოგვარების პროცესში ცვლილებების არარსებობის შემთხვევაში, ამას თან ახლავს იმედგაცრუება.
ძირითადი როლი მთელ ამ პროცესში, რა თქმა უნდა, თავისუფალ მედიასა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს ეკისრებათ.
