მოსაზრება: რატომ სჭირდებათ ერთმანეთი საქართველოს და სომხეთს
“სტაბილურობა რეგიონში, მათ შორის საქართველოში, პირდაპირ კავშირშია სომხეთის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სტაბილურობასთან”, – განაცხადა საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა თბილისში, სომეხ კოლეგასთან ნიკოლ ფაშინიანთან ერთობლივ პრესკონფერენციაზე 8 სექტემბერს.
რეგიონულ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული თემები ყველა განცხადების ლაიტმოტივი გახდა საქართველოში სომხეთის პრემიერ-მინისტრის ორდღიანი ვიზიტის განმავლობაში (2021 წლის 8-9 სექტემბერს). საქართველოში ბევრი პოლიტოლოგი მომავალი უსაფრთხოების საკითხებს მთავარ საკითხებად მიიჩნევს:
”თუკი სომხები ჭკუას არ ისწავლიან, მაშინ აზერბაიჯანი საქმეს ბოლომდე მიიყვანს. ასეთ ვითარებაში მედასავლეთედ ცნობილ ფაშინიანსაც კი ისღა რჩება, რუსებს შეევედროს სომხეთში კიდევ ერთი სამხედრო ბაზა გახსნან… სომხეთის შემდგომი დასუსტება საქართველოს არანაირად არ აწყობს.”(სრული კომენტარი ქვემოთ ტექსტში).
ჟურნალისტებისთვის გაკეთებულ განცხადებებში ორივე პრემიერ-მინისტრი დიდწილად ყარაბაღის მეორე ომის შედეგებზე (2020 წლის 27 სექტემბერი-10 ნოემბერი ) საუბრობდა.
საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, რომ “ეს ომი გახდა დიდი გამოწვევა მთელი რეგიონისთვის, მაგრამ ახლა, როდესაც მე ვიცი პრემიერ-მინისტრის ახალი ხედვა, მე მჯერა, რომ ეს გამოწვევა გარდაიქმნება ახალ შესაძლებლობად, რომელიც სომხებს ხალხს კეთილდღეობას მოუტანს.”
ღარიბაშვილმა “წარმატებული პრეცედენტი” უწოდა 2021 წლის ივნისის დასაწყისის მოვლენებს, როდესაც საქართველოს უშუალო შუამავლობით აზერბაიჯანმა 15 ტყვე – კონფლიქტის დროს დაკავებული სომხეთის მოქალაქეები, გაათავისუფლა. გაცვლის მიზნით, ერევანმა ბაქოს საქართველოს პრემიერ-მინისტრის შუამავლობით ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების ზონაში დანაღმული ველების რუკები გადასცა.
“ნდობა უნდა აღდგეს, ეს არის ჩვენი მომავალი რეგიონული თანამშრომლობის საფუძვლები”, – განაცხადა ღარიბაშვილმა.
სომხეთის პრემიერ-მინისტრს საქართველოში ვიზიტის დროს მაღალი რანგის თანამდებობის პირები ახლდა, მათ შორის საგარეო საქმეთა მინისტრი არარატ მირზოიანი, რომელიც მოლაპარაკებებს აწარმოებდა თავის ქართველ კოლეგას დავით ზალკალიანთან.
ფაშინიანმა პირველი შეხვედრა ღარიბაშვილთან გამართა, იგი ასევე შეხვდა საქართველოს პრეზიდენტს სალომე ზურაბიშვილს.
კომენტარი
თორნიკე შარაშენიძე, საერთაშორისო ურთიერთობათა დოქტორი, GIPA- პროფესორი
ნიკოლ ფაშინიანის საქართველოში ბოლო ვიზიტმა პირველ რიგში ალბათ ის დაადასტურა რომ სომხეთი, როგორც ომში დამარცხებული ქვეყანა, კვლავაც საკმაოდ რთულ მდგომარეობაში იმყოფება და მას შეძლებისდაგვარად ყველა მეზობელთან ურთიერთობების დალაგება და გაუმჯობესება ესაჭიროება.
ყარაბაღის მეორე ომის დასრულების შემდეგ ლამის საზეიმოდ გაცხადდა რომ იხსნებოდა ახალი კორიდორები – მათგან ერთი სომხეთს რუსეთთან დააკავშირებდა, მეორე კი აზერბაიჯანს თურქეთთან. მაგრამ ჯერჯერობით ამ კორიდორებს არანაირი საამქვეყნო პირი არ უჩანს. უფრო მეტიც, ომის შემდეგ ჩამოყალიბებულ ახალ გამყოფ ხაზებზე მდგომარეობა კვლავაც დაძაბულია და სროლებიც ხშირად გაისმის. ასეთ ვითარებაში კორიდორების გახსნაზე კი არა, ორმხრივი ურთიერთობების რაიმე ნორმალიზაციაზეც კი რაიმე საუბარიც ნაადრევია.
შესაბამისად, სომხეთი კვლავაც საქართველოზე დამოკიდებული რჩება, ოღონდ ეს დამოკიდებულება მხოლოდ სატრანსპორტო-სატრანზიტო ხასიათის არაა. წაგებული ომის შემდეგ, სომხეთი (სურს მას ეს თუ არა), უსაფრთხოების თვალსაზრისით კიდევ უფრო მეტად ჩამოეკიდა რუსეთს: ყარაბაღის დარჩენილ ნაწილსა და აზერბაიჯანს შორის რუსი სამშვიდობოები დგანან, აზერბაიჯანი თურქეთს (სომხეთის ყველაზე პრობლემატურ მეზობელს) კიდევ უფრო მეტად დაუახლოვდა, ბაქოდან საკმაოდ ხშირად გაისმის მუქარა რომ თუკი სომხები ჭკუას არ ისწავლიან, მაშინ აზერბაიჯანი საქმეს ბოლომდე მიიყვანს. ასეთ ვითარებაში მედასავლეთედ ცნობილ ფაშინიანსაც კი ისღა რჩება რუსებს შეევედროს სომხეთში კიდევ ერთი სამხედრო ბაზა გახსნან.
მოსკოვზე დამოკიდებულის ასეთი ზრდა სომხებს ნამდვილად არ აწყობთ. ეს იძულებითი ნაბიჯია. თავის დროზე ერევანმა თბილისზე არანაკლები სამუშაო გასწია იმისათვის რათა ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებაზე მოეწერა ხელი, მაგრამ ბოლო, კრიტიკულ მომენტში, პუტინმა სომხეთის მთავრობას ამის უფლება არ მისცა (დააშანტაჟა ისინი პირდაპირ რომ რუსეთი ერევანში ბაქოსთან ერთი-ერთზე დატოვებდა). ამ ვითარებაში ელემენტარული გეოგრაფიიდან გამომდინარე რუსეთის დასაბალანსებლად ერევანს მხოლოდ საქართველო რჩება რომლის უკანაც სომხები დასავლეთს ხედავენ. ცხადია, ერევანს უშუალოდაც გააჩნია დასავლეთთან კავშირები (იგივე სომხური დიასპორის წყალობით), მაგრამ გეოგრაფიულად დასავლეთი შორსაა, რეგიონში კი ყველაზე მეტად იგი საქართველოშია წარმოდგენილი.
თუმცა, ისეც არ უნდა გავიგოთ რომ სომხურ-ქართულ ურთიერთობებში სომხეთს ცალსახად საქართველო უფრო მეტად სჭირდება. საქართველო ასევე ომში დამარცხებული ქვეყანაა და 2008 წლის შემდგომ პერიოდში მისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი იყო ერევნის მხარდაჭერა თუნდაც აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის არაღიარების საკითხში. იმხანად ბევრი შიშობდა რომ სომხეთი მოსკოვის ზეწოლას ვერ გაუძლებდა და აღიარებაზე წავიდოდა, მაგრამ სომხეთის მთავრობამ არა მხოლოდ ზეწოლას გაუძლო, არამედ რუსეთის მისამართით დემონსტრაციული ჟესტიც გააკეთა – ერევანში ჩასული სააკაშვილი (პუტინისათვის მაშინ პირველი პერსონა ნონ გრატა) დააჯილდოვა. კეთილმეზობლური ურთიერთობების მოშლის გარდა ერევნისათვის ოკუპირებული ტერიტორიების აღიარება საქართველოს უკიდურეს დასუსტებას მოიტანდა. ეს კი ნიშნავდა რომ სომხეთი კიდევ უფრო მეტად ჩამოეკიდებოდა რუსეთს, და ჩამოეკიდებოდა არა მხოლოდ უსაფრთხოების კუთხით.
სწორედ იგივე ლოგიკით საქართველოს არანაირად არ აწყობს სომხეთის შემდგომი დასუსტება. ეს რეგიონში ბალანსს კიდევ უფრო მეტად დაარღვევს. ყარაბაღის მეორე ომის დროს საქართველო გადარჩა ყველაზე ცუდ სცენარს – რუსეთის ომში ჩართვას და მის მიერ საქართველოს ტერიტორიის ტრანზიტად გამოყენების მცდელობას. მაგრამ ცხადია უკვალოდ ამ კონფლიქტს არ ჩაუვლია: მოიშალა ძველი ბალანსი (რომელსაც ეფუძნებოდა ქართველ უსაფრთხოების ანალიტიკოსთა გათვლები) რომლის მიხედვითაც ბაქო და ერევანი ერთმანეთს ანეიტრალებდნენ. გარდა ამისა, გაჩნდა სომხეთში პოლიტიკური დესტაბილიზაციის საფრთხე. ამ საფრთხის პიკმა სომხეთში არჩევნების ჩატარების შემდეგ ალბათ გადაიარა, მაგრამ იგი ბოლომდე ნამდვილად არ გამქრალა. ამიტომაც ფაშინიანს ახლა ყველანაირად ხელშეწყობა სჭირდება, მათ შორის თბილისიდანაც.
ომში დამარცხებულ ორ პატარა მეზობელს ცხადია ბევრი რამ აქვს საერთო. თითოეული მათგანი დიდ მეზობელს უფრთხის. თუმცა, განსხვავებებიც საკმაოდ ბევრია: სომხეთი თურქეთს უფრთხის, საქართველო კი რუსეთს რომელიც თურქეთზე უფრო ძლიერია. მაგრამ ამაზე დროს თურქეთის გვერდით აზერბაიჯანი დგას. სომხეთს აზერბაიჯანთანაც და თურქეთთანაც თითქმის ყველანაირი კავშირი გაწყვეტილი აქვს, საქართველოს კი რუსეთთან ჰუმანიტარულ-სავაჭრო კონტაქტები ბოლომდე ყველაზე კრიტიკულ პერიოდებშიც არ გაუწყვეტია. მაგრამ საბოლოო ჯამში, განსხვავებების მიუხედავად ერთი რამ ცხადია: წაგებულებს ერთმანეთი სჭირდებათ.
