ექსპერტები: "მაუწყებლის შესახებ კანონში" ახალი ცვლილებები, შესაძლოა, კრიტიკული მედიის დასჯის მექანიზმად იქცეს

მაუწყებლის შესახებ კანონი

“ქართული ოცნების” ინიციატივით, ცვლილებები შევიდა “მაუწყებლობის შესახებ კანონში”. მთავარი, რაც შეიცვალა – გაფართოვდა კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის უფლებამოსილება “სიძულვილის ენის” რეგულირების კუთხით.

თუკი აქამდე მედია თავისი მედიაპროდუქტის ან რეკლამის გავრცელების დროს დაარღვევდა კანონის 55(2) მუხლს, ანუ სიძულვილის ენისა და ტერორიზმისკენ მოწოდების შემცველ კონტენტს გაავრცელებდა, ამაზე რეაგირება მხოლოდ თვითრეგულირების მექანიზმის ფარგლებში ხდებოდა. ანუ ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას ან მედიის სტრუქტურებში არსებულ დამოუკიდებელი ორგანო (მაგალითად, ბორდს) უნდა ემსჯელა დაირღვა თუ არა ნორმა და სტანდარტი. თვითრეგულირების მექანიზმების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების სასამართლოში, კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში ან სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოში გასაჩივრება დაუშვებელი იყო.

ახალი რედაქციით, ეს პროცესი თვითრეგულირების მექანიზმით არ შემოიფარგლება: დაინტერესებულ პირს შეუძლია თვითრეგულირების მექანიზმის ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილება კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში.

აქამდე კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას მაუწყებლების პროგრამების შინაარსის შეზღუდვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეეძლო, თუკი საქმე “მავნე ზეგავლენისგან არასრულწლოვნების დაცვას” ეხებოდა. ახლა კი, მარეგულირებელს კონტროლის კიდევ ერთი ბერკეტი დაემატა – სიძულვილის ენისა და ტერორიზმის შესახებ მუხლი.

სახელმწიფო მარეგულირებლის უფლებამოსილებების გაზრდას კრიტიკოსები პოტენციურად გამოხატვის თავისუფლების შემზღუდავად მიიჩნევენ.

თუმცა, როგორც ექსპერტები აღნიშნავენ, ახალ ცვლილებებს, სხვა პრობლემებიც აქვს.

როგორც “საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივის” თავმჯდომარე, ედუარდ მარიკაშვილი აღნიშნავს, ცვლილებების პაკეტი ინიციირების ეტაპზევე იყო სადაო, თუმცა პირველი მოსმენით მიღებული ვარიანტი კიდევ უფრო საგანგაშოა:

“სიძულვილის ენის სახელმწიფო რეგულირებას, უცებ უხამსობის რეგულირება დაამატეს და პირველი მოსმენით ესე მიიღეს ცვლილებები “მაუწყებლობის შესახებ კანონში”. უხამსობის რეგულირების საკითხი ინიცირებულ ვერსიაში არ იყო, პირველი მოსმენით მიღების წინ ჩაემატა. დიდი საფრთხეა ეს მედიის თავისუფლებისთვის!” – აღნიშნავს მარიკაშვილი.

ცვლილებების განმარტებით ბარათში ნათქვამია, რომ „კანონპროექტი მიზნად ისახავს „მაუწყებლობის შესახებ” საქართველოს კანონის დახვეწას ევროკომისიის რეკომენდაციის შესაბამისად და ტერორიზმისკენ მოწოდებისა და სიძულვილის ენის შემცველი პროგრამისა და რეკლამის გავრცელების აღსაკვეთად, ეფექტური მექანიზმის შექმნას“.

ჩანაწერი, რომელზეც მარიკაშვილი მიუთითებს, ასეთია:

“იკრძალება პორნოგრაფიის, აგრეთვე ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას” – წერია  კანონპროექტში.

“ქართული ოცნების” წევრები ამ კრიტიკას იმით პასუხობენ, რომ ტერმინი “უხამსობა” მაუწყებლის შესახებ კანონის ძველ, მოქმედ ვერსიაშიც არსებობდა.

მსგავსი ჩანაწერი, ბუნდოვანი, დაუკონკრეტებელი ტერმინით “უხამსობა” მართლაც არსებობდა მაუწყებელთა შესახებ ძველ კანონპროექტში. თუმცა, ეს ჩანაწერი აქამდე ნაკლებ პრობლემას ქმნიდა, რადგან მისი დარღვევის შემთხვევაში, რეაგირება მხოლოდ თვითრეგულირების ორგანოებს ევალებოდათ, ახალი კანონით კი, საქმეში სახელმწიფო უწყება – მარეგულირებელი კომისიაა ჩართული. ანუ “ქართულმა ოცნებამ” უხამსობაზე ძველი ჩანაწერი კი დატოვა, მაგრამ მისი რეგულისრების მექანიზმი გაამკაცრა.

მედიაქესპერტების აზრი:

“ქართული ოცნება” აღნიშნულ ინიციატივას იმით ხსნის, რომ კანონის მიღების შედეგად შესრულდება “ევროკომისიის რეკომენდაცია, რომლის მიხედვითაც შეიქმნება ტერორიზმისაკენ მოწოდებისა და სიძულვილის ენის გავრცელების აღსაკვეთად ეფექტური მექანიზმი საკანონმდებლო დონეზე”.

თუმცა, სახემწიფო სტრუქტურის ხელში აღმოჩენილი მნიშვნელოვანი ბერკეტი, შესაძლოა, კრიტიკული მედიის დასჯის მექანიზმად იქცეს, მიიჩნევენ ექსპერტები, რომლებიც კანონპროექტს უარყოფითად აფასებენ.

„რეგიონულ მაუწყებელთა ალიანსის“ დირექტორის, ნათია კუპრაშვილის თქმით, დაგეგმილი ცვლილებები ბუნდოვანია. როგორც მან “რადიო თავისუფლებას” უთხრა, თუკი საკანონმდებლო ცვლილები იძლევა ინტერპრეტირების საშუალებას და მარეგულირებელს შეუძლია თავისი ხედვით დაიწყოს წარმოება მაუწყებლის წინააღმდეგ და განსაკუთრებულ შემთხვევებში სანქციებსაც მიმართოს, რაც კრიტიკული მედიის დასჯის მექანიზმად შეიძლება იქცეს.

● იოგას ხალიჩები და კოკა-კოლა – როგორ ჩაშალეს ძალადობრივმა ჯგუფებმა თბილისი პრაიდის ფესტივალი
● იმედის ჟურნალისტმა კრიტიკული კომენტარების გამო მოქალაქეებს დაურეკა, რასაც პერსონალური დაცვის მხრიდან “საკითხის შესწავლა” მოჰყვა
● “შეხსნილი პიჯაკი რატომ გაცვიაო” – თბილისში ჰომოფობიურ ნიადაგზე არასრულწლოვანს თავს დაესხნენ

კანონპროექტს 17 ოქტომბერს გამოეხმაურა “მედიის ადვოკატირების კოალიციაც”. ორგანიზაციის მიერ გაავრცელებულ განცხადებაში აღნიშნულია, რომ მარეგულირებლის ხელში დამატებითი ძალაუფლების კონცენტრაცია ზრდის მისი ბოროტად გამოყენების რისკს. ორგანიზაციაში აცხადებენ, რომ წარსული პრაქტიკის გათვალისწინებით შეშფოთების სრულიად ლეგიტიმური საფუძველი აქვთ.

კოალიცია კიდევ ერთხელ მოუწოდებს საპარლამენტო უმრავლესობას, რომ მედიასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ცვლილებები არ მიიღოს მაუწყებლებთან კონსულტაციისა და ფართო კონსენსუსის გარეშე.

“მსგავს მოდელზე საუბრობდნენ ევროპის საბჭოს დამოუკიდებელი ექსპერტებიც, რომლებიც ქვეყანაში არსებული კონტექსტის გამო ეფექტიანი თანარეგულაციის შემოღების მომხრენი იყვნენ. მიმდინარე წლის ზაფხულში, მმართველი გუნდის მიერ პარლამენტში წარდგენილი ცვლილებები კოალიციამ დადებითად შეაფასა, თუმცა არასაკმარისად მიიჩნია მეორე ეტაპის, თანარეგულირების ეფექტიანი მექანიზმის გარეშე.” – აღნიშნულია მათ განცხადებაში.