"მაშინ ხალხი მიხვდა, რომ არამხოლოდ საკუთარი თავი, ერთმანეთიც უნდა გადაერჩინათ". 90-იანი წლების ენერგოკრიზისი საქართველოში
90-იანი წლების ენერგოკრიზისი საქართველოში
რვა თვეა უკრაინა რუსეთის სასტიკ თავდასხმებს იგერიებს, რუსეთი კი დასავლეთის მძიმე სანქციების ქვეშაა. ევროპამ ნაწილობრივ უარი თქვა რუსულ ენერგომატარებლებზე. აგრესორი ქვეყანა იმუქრება, რომ დასავლეთს სრულად შეუწყვეტს დენისა და გაზის მიწოდებას. რუსული პროპაგანდისტული მედია ხატავს აპოკალიპტურ სურათს, როგორი მძიმე ზამთარი ელის ევროპას.
საქართველოში კარგად იციან რას ნიშნავს ცხოვრება დენისა და გაზის გარეშე. 90-იან წლებში, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ქვეყანაში წლების განმავლობაში გაგრძელდა უმძიმესი ენერგოკრიზისი. არ იყო დენი, გაითიშა ბუნებრივი გაზი, ხალხი გათბობის გარეშე დარჩა, შეზღუდულად მოძრაობდა საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, არ იშოვებოდა საჭმელი.
მოგვიანებით, 2006 წელს, რუსული დივერსიის გამო, საქართველო კიდევ ერთხელ აღმოჩნდა ენერგეტიკულ კრიზისში. ამჯერად, ცოტა ხნით და უკეთ მომზადებული.
ამ მოვლენებმა საქართველოში ადამიანები აიძულა გაუსაძლის პირობებში გადარჩენის გზები ეძებნათ.
ამ სტატიაში JAMnews-ი გიყვებათ, როგორ გადაიტანა ხალხმა 90-იანი წლების ენერგოკრიზისი საქართველოში.
- უშუქობა. ამბები აფხაზეთიდან
- კრიპტოვალუტის ბუმი – ფული “ჰაერიდან” თუ მომავლის ტექნოლოგია?
- ბრძოლა და მსხვერპლშეწირვა: საქართველოს უახლესი ისტორიის ნარატივები
“მამა გვითბობდა საწოლს” – როგორ ებრძოდნენ სიცივეს
საქართველოში 90-იანი წლების ენერგოკრიზისი რომ დაიწყო, ნინო ნატროშვილი სკოლის მოსწავლე იყო. ახსოვს, ერთ დღეს როგორ ჩაქრა შუქი, გაითიშა გაზი და თბილისში, კორპუსის მეცხრე სართულზე, პატარა ბინაში, სიბნელესა და სიცივეში დარჩნენ:
„არ ვიცოდით რა უნდა გვექნა. არაფერი არ გვქონდა სახლში. ციოდა. ღამე, გაყინულ საწოლში დაწოლა ჯოჯოხეთი იყო. მახსოვს, როგორ გვითბობდა საღამოობით მამა მე და ჩემს დას საწოლს და მერე ვწვებოდით ჩვენ. ერთ დღეს კიდევ, საღამოს, ძალიან დიდხანს გვატარა თოვლში, ვიდრე კარგად არ გავხურდით და მერე პირდაპირ საწოლებში ჩაგვაწვინა“.
თბილისი რომ ჩაბნელდა, სტუდენტი მანანა იაძე სტუდქალაქში, საერთო საცხოვრებელში ცხოვრობდა.
„მეცხრე სართულზე ვცხოვრობდი, ლიფტი არ იყო, ფეხით დავდიოდით. მერე იქ გაჩერება გაუსაძლისი გახდა და ლოტკინზე (ერთ-ერთი უბანი თბილისში), დეიდაჩემთან გადავედი“.
სტუდენტებიც და ლექტორებიც, ლექციებზე ქურთუკებით და ხელთათმანებით ისხდნენ. თუ რომელიმე ლექტორს სახლში გათბობა ჰქონდა, სტუდენტებს თავისთან იბარებდა. იყო შემთხვევებიც, როცა რომელიმე სტუდენტის სახლში იკრიბებოდნენ.
„სიგუას ნამცხვარი (ვაშლის ღვეზელი მინიმალური ინგრედიენტებით, მთავრობის მაშინდელი მეთაურის თენგიზ სიგუს სახელით) იყო მაშინ ძალიან მოდაში. გამოაცხობდა ჩემი მეგობარი ამ ნამცხვარს, მოვიდოდა ჩემი ლექტორი და ასე გვიტარდებოდა ლექციები“, – იხსენებს რუსუდან კვარაცხელია.
მალე დეზერტირების ბაზარზე შეშაზე მომუშავე, ლითონის ღუმელები, თბილისში კი შეშით დატვირთული სატვირთოები გამოჩნდა.
„მახსოვს, როგორ დაიწყო ხალხმა კორპუსებში ფანჯრებიდან მინების ამოღება და „ჟეშტების“ ჩასმა, რომ ღუმელის მილი გამოეტანათ გარეთ. მთელი ქალაქი გაკვამლული და გაჭვარტლული იყო“, – იხსენებს რუსუდან კვარაცხელია.
„მაშინ რვა სული ვცხოვრობდით ერთ სახლში, მამაჩემი, დედაჩემი, ჩემი და და მე ჩემი ოჯახით, ცოლით და სამი შვილით. ეს იყო კერძო სახლი, გვქონდა ბურჟუიკა, შეშის ღუმელი. სახლში ხუთი ოთახი იყო, მაგრამ იმას რა გაათბობდა და ერთ ოთახში ვცხოვრობდით. ძალიან სასაცილო იყო, ვინ შეწვებოდა ლოგინში პირველი, იმიტომ რომ ლოგინი ცივი იყო და ვიღაცას უნდა გაეთბო“, – იხსენებს ფოტოგრაფი გურამ წიბახაშვილი, რომელიც იმ პერიოდის ფოტომემატიანეა.
ნავთის გაყიდვა თბილისის ქუჩაში. 1996 წ. ფოტო: გიორგი ცაგარელი, საქართველოს ეროვნული არქივი
მერე ნელ-ნელა ბაზრობებზე ნავთქურები, ე.წ. კერასინკები გამოჩნდა, რომელიც თურქეთიდან შემოდიოდა. თბილისის ქუჩებში კი ნავთის რიგები დადგა.
„მახსოვს, როგორ ხარშავდა დედაჩემი იმ „კერასინკებზე“ ხინკალს. ხომ წარმოგიდგენიათ რა დრო სჭირდებოდა. ნამცხვრებსაც კი გვიცხობდა. მე მგონი, მაშინ აღმოაჩინა, რომ ტორტის ბისკვიტი ნელ ცეცხლზე უკეთ ცხვებოდა. მერე, 2006 წელს, კიდევ რომ გაითიშა გაზი, დედაჩემმა ისევ გამოიტანა საიდანღაც ის წითელი კერასინკა“, – იხსენებს ნინო ნატროშვილი.
მხრჩოლავი ლამფები, სანთლები, ელექტროენერგიის “ლევი” ხაზები
„ამ ბოლოს ერთ სპექტაკლზე ვიყავი, ბავშვებიც იყვნენ, დარბაზში შუქი რომ ჩაქრა, ერთმა ბავშვმა წამოიყვირა, „დედა, რა მაგარიაო!“ ჩემი ბავშვობა გამახსენდა, მაშინ იგივე რეაქცია ჩვენ დენის მოსვლაზე გვქონდა“, – მიყვება ნინო ნატროშვილი.
ნინომ დენის მოსვლის მოლოდინში, ლამფის შუქზე გაატარა სკოლის ბოლო წლები.
„დღემდე არ მიყვარს ლამფები, სადმე, ვინტაჟურ კაფეშიც რომ ვხედავ, დეკორაციად, ისიც კი არ მსიამოვნებს. ნავთის სუნიც მახსოვს, თვალები როგორ მეწვოდა ისიც. ხანდახან ასე მგონია, მაშინ დამემართა რესპირაციული დაავადებები, რომელსაც მთელი ცხოვრებაა ვებრძვი“.
ნინოს ოჯახი პრივილეგირებული არ იყო, ამიტომ მათ სახლს ან ლამფა ანათებდა, ან სანთელი. ის, ვისაც კარგი კავშირები ჰქონდა, ან უფრო მოხერხებული იყო, დენს სახელმწიფო დაწესებულებებიდან იპარავდა.
რუსუდან კვარაცხელიას ახსოვს, რომ 90-იანი წლების ენერგოკრიზისი საქართველოში ბევრმა შუქნიშნებიდან და მეტროდანაც გაყვანილი ელექტროენერგიით გადაიტანა. „მეტროს ხაზზე ვზივარ“ მაშინ პრივილეგირებულობის მანიშნებელი გამოთქმა იყო:
„ლევი“ (მოპარული, არაკანონიერი) ხაზებით იყო დაქსელილი მთელი ქალაქი. თუ რომელიმე კორპუსიდან სინათლე გამოდიოდა, ხვდებოდი, რომ იქ ვიღაც ჩინოსანი ან გავლენიანი პირი ცხოვრობდა“.
ასეთი მოპარული შუქი ჰქონდა მანანა იაძესაც მოგვიანებით, სტუდენტობა რომ დაასრულა და სამხრეთ საქართველოში, ქალაქ ახალციხეში დაბრუნდა:
„ჩემი სახლის უკან სამხედრო შტაბი იყო. ნაცნობი მყავდა. საქმე ჩავაწყე და ერთი ხაზი გადმოვჭიმე. ბრაზილიური სერიალები გადიოდა მაშინ და საღამოობით მთელი უბანი ჩემთან იკრიბებოდა. კლუბს ჰგავდა ჩემი სახლი“.
სახელმწიფო და სტრატეგიული მნიშვნელობის დაწესებულებების უმეტესობას დენი ჰქონდა. მაგრამ, ასე არ იყო რეგიონებში და სოფლებში. იქ ხშირად დენი საავადმყოფოებშიც კი არ იყო. მათ შორის, არამხოლოდ 90-იანებში.
2006 წლის ზამთარში, როდესაც რუსეთში გაზსადენი და ორი ელექტროგადამცემი ხაზი ერთდროულად ააფეთქეს და საქართველო ისევ ელექტროენერგიის გარეშე დარჩა, 18 წლის ქეთი ზუბაშვილი პირველ შვილზე რვა თვის ორსული იყო.
იმ წელს თბილისში მკაცრი ზამთარი იყო. ქეთი ქმრის ოჯახმა ცხინვალთან ახლოს, დიდი ლიახვის ხეობაში, სოფელ აჩაბეთში წაიყვანა (ახლა ეს სოფელი აღარ არსებობს).
შეძლებულ მამამთილს სოფელში შეშაც ჰქონდა და გენერატორიც. ქეთი სოფელში დიდხანს ჩარჩა.
6 თებერვალს, გამთენიას, ქეთის სამშობიარო ტკივილები დაეწყო. მაშინ ცხინვალის გავლით თბილისში ჩამოსვლა შეუძლებელი იყო. ცხინვალსა და თბილისს შორის დაძაბულობა იყო. შემოვლითი გზა, რომლითაც ქეთი თბილისიდან სოფელში ჩავიდა, ძალიან გრძელი იყო, დიდი თოვლი იყო, მშობიარის ამ გზით წაყვანა სარისკო იყო. 18 წლის ქეთი სამშობიაროდ სოფელ ქურთის საავადმყოფოში მიიყვანეს:
„შუქი არ იყო, გენერატორი ჰქონდათ. ანესთეზიოლოგი არ ჰყავდათ ადგილზე, ცხინვალიდან უნდა გამოეძახათ, რასაც დრო სჭირდებოდა. ბუნებრივად თუ ვიმშობიარებდი, დამეხმარებოდნენ, საკეისრო კვეთა თუ დამჭირდებოდა, არავინ იღებდა პასუხისმგებლობას რა მოხდებოდა. ჩემს მშობლებს ხელი მოაწერინეს, რომ ამ პირობებზე თანახმა იყვნენ. მე უკვე სამშობიარო ტკივილები მქონდა, სხვა გზა არ იყო, ხელი მოაწერეს“.
ქეთიმ ფიზიოლოგიურად იმშობიარა.
„ერთი კვირის მერე, შეშის კვამლის სუნით გაჟღენთილები გამოგვწერეს სამშობიაროდან მე და ჩემი პირველი შვილი“, – იხსენებს ქეთი.
გვირაბში გაჭედილი მეტრო, კილომეტრები ფეხით, ტროლეიბუსზე ჩამოკიდებული ხალხი
თბილისში მანქანები კანტიკუნტად დადიოდნენ, ავტობუსების უმეტესობა ძველი იყო, ფუჭდებოდა, უშუქობის გამო მეტრო ხშირად ჩერდებოდა და გვირაბში იჭედებოდა. ყველაზე პოპულარული ტრანსპორტი ტროლეიბუსი იყო. ის ვინც შიგნით შესვლას ვერ ასწრებდა, გარედან კარებსა და სახურავზე ჩამოკიდებული მგზავრობდა.
საქართველოში 90-იანი წლების ენერგოკრიზისის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე გურამ წიბახაშვილმა შვილს დიდი ველოსიპედი უყიდა. მერე, როცა ქალაქში ყველაფერი გაჩერდა, მიხვდა, რომ ეს ველოსიპედი მისი გადაადგილების საუკეთესო საშუალება იქნებოდა.
„1992-93 წლებში ველოსიპედით დავდიოდი , მთელს ქალაქს გავდიოდი, სამსახური მქონდა ჯიქიას ქუჩაზე და სახლი კუკიაზე, ქალაქის მეორე ბოლოში. ტელეფონიც არ მუშაობდა, რომ დაგერეკა და გაგეგო სამსახურში დენი იყო თუ არა. ამიტომ, დავჯდებოდი ველოსიპედზე, გავიდოდი, თუ დენი არ იყო სამუშაოც არ იყო და ვბრუნდებოდი უკან“.
სტუდენტი რუსუდან კვარაცხელია, რომელიც მაშინ ოჯახთან ერთად წყნეთში ცხოვრობდა, თბილისში, უნივერსიტეტში, ორი წელი ავტოსტოპით დადიოდა:
„წყნეთიდან თბილისში ერთი ძველი, „მონჯღრეული“ ავტობუსი დადიოდა. წყნეთში ბევრი ხალხი ცხოვრობდა და იმ ავტობუსში ადგილი არასდროს იყო. საათობით უნდა მდგარიყავი ქუჩაში და ცხვირსაც ვერ შეყოფდი. ისეთი დღეებიც მახსოვს, თოვლი რომ მოდიოდა, მარილს არავინ ყრიდა, მანქანებიც არ დადიოდა და ფეხით ჩამოვდიოდი, ფერდობებით. მოკლე გზაზე, ზუსტად მახსოვს 2.20 საათი მჭირდებოდა უნივერსიტეტამდე“.
მანანა იაძეს, რომელიც მაშინ უკვე ასპირანტი იყო და სტუდქალაქიდან ლოტკინზე (თბილისის გარეუბანი) დეიდასთან იყო საცხოვრებლად გადასული, უნივერსიტეტამდე 2,5 საათი სჭირდებოდა:
„მივდიოდი გაყინული, გალურჯებული, დაღლილი, ლექციების მოსმენის თავიც არ მქონდა და მერე იგივე გზა უკან უნდა გამომევლო. ფეხის თითები მეყინებოდა“.
“დაბანა ფუფუნება იყო. მთელი ოჯახი ერთ დღეს ბანაობდა”
მაშინ, როცა საქართველოში 90-იანი წლების მძიმე ენერგოკრიზისი იყო, თბილისში არც სასმელი წყალი მოდიოდა.
ე.წ. იტალიურ ეზოებში ვინც ცხოვრობდა, წყალს ეზოებიდან ეზიდებოდა. კორპუსებში ყველაზე მეტად მაღალ სართულებზე მცხოვრებლებს უჭირდათ. წყალი მხოლოდ სადღაც მეორე-მესამე სართულამდე ადიოდა და ისიც განრიგით იყო.
მაშინ როცა წყლის მოსვლის საათი დგებოდა, ოჯახის ყველა წევრი, ვისაც რა ზომის ჭურჭელი ჰქონდა, მეზობლის სადარბაზოსთან, წყლის რიგში დგებოდა.
წყლის რიგი თბილისში, 1993 წ. ფოტო: ირაკლი გედენიძე, საქართველოს ეროვნული არქივი.
„ჩვენს აბაზანას ფანჯარა ჰქონდა და შეგვეძლო დღის შუქზე გვებანავა, მაგრამ ვიცი მეზობლები, ვინც დღეც კი სანთლის შუქზე ბანაობდნენ, რადგან უფანჯრო აბაზანებში ბნელოდა. ჩვენს ოჯახში ბანაობის დღეები არსებობდა, – იმ დღეს უნდა გვებანავა ოჯახის ყველა წევრს. დედა ვედროებით „კიპიტელნიკით“ (დენის სპირალიანი სპეციალური წყლის გამაცხელებელი, რომელიც წყლიან ჭურჭელში იდებოდა) აცხელებდა წყალს. მე სულ მეშინოდა ამ „კიპიტელნიკის“. დავა იყო იმაზე, ვინ შევიდოდა აბაზანაში ბოლო, რადგან ბოლოს ყველაზე თბილი ხვდებოდა აბაზანა“.
ღუმელები სადარბაზოებში და სამეზობლო სადილები
კრიზისიდან მალევე, სადილების მოსამზადებლად თბილისში დენზე მომუშავე, სპირალიანი ელექტროქურები გაჩნდა. სპირალი ხშირად იწვებოდა. ვისაც მეტ-ნაკლებად ჩხირკედელაობა უყვარდა, სპირალს ჭიმავდა და მის ორ დამწვარ ბოლოს ერთმანეთთან აერთებდა. ასე გრძელდებოდა იქამდე, ვიდრე სპირალი ისე არ დამოკლდებოდა, რომ მისი გადაბმა შეუძლებელი ხდებოდა.
ასეთი ქურები უმეტესად მისაღებ ოთახში იდგა და სადილის მომზადების გარდა, ოთახის გათბობის ფუნქციაც ჰქონდა.
მას, ვისაც არც ელექტროქურა ჰქონდა და არც შეშის ღუმელი, სადარბაზოში, საერთო ღუმელზე უწევდა საჭმლის მომზადება.
ლეილა მერებაშვილს ახსოვს, ერთ მშვენიერ დღეს როგორ იყიდა მისმა სადარბაზომ საერთო სახსრებით შავი, პატარა ფეხებზე შემდგარი შეშის ღუმელი, რომელიც საერთო სათავსოში, ე.წ. სუშილკაში დადგეს.
„განრიგი იყო, ვიცოდით, ვის როდის უნდა გაემზადებინა სადილი. იქვე ვთბებოდით ხოლმე და ცხადია, ისიც ვიცოდით, ვინ რას ჭამდა. ისეთი დღეებიც მახსოვს, ნერწყვები რომ მომდიოდა მეზობლის გემრიელ საჭმელზე. ჩვენ ოჯახში ხორცი იშვიათად გვქონდა, მაგრამ, სოფელი გვქონდა და კარტოფილი და ლობიო არ გვაკლდა“.
საერთო საკუჭნაო ნინო ნატროშვილის სადარბაზოშიც იყო. მაგრამ ნინოს ახსოვს, რომ იქ სადილებიც საერთო ხარჯით მზადდებოდა.
„ვისაც რა ჰქონდა, ის გამოჰქონდა. ეს, ცხადია, არ იყო კარაქი და ხორცი, მაგრამ, ვიღაცას მურაბა ჰქონდა, ვიღაცას კომპოტი, ვიღაცა ორცხობილას აცხობდა, ან დედები აგროვებდნენ ვისაც რა ჰქონდათ და საერთო ძალებით გვიცხობდნენ ნამცხვრებს. ჩემს ოჯახს საკვები არ უჭირდა, მაგრამ, გათბობის კი და სადაც ყველა იყო, ჩვენც იქ ვიყავით ხოლმე“.
გურამ წიბახაშვილის ფოტოარქივი ინახავს ფოტოს, როგორ იხარშება თბილისის ერთ-ერთ უბანში, ეზოში, საერთო სადილი.
რუსუდან კვარაცხელიას კი ახსოვს, როგორ ხარშავდნენ სადილებს საქართველოს პირველი არხის თანამშრომლები სამსახურში. მაშინ რუსუდანი, სწავლის პარალელურად, ტელევიზიაშიც მუშაობდა.
„აი, ტელევიზია იყო ნამდვილი სამოთხე – ელექტრო პლიტები იდგა, თბილოდა, დენი იყო. თანამშრომლები სამსახურში აკეთებდნენ სადილებს და მიჰქონდათ სახლებში“.
როგორ ერთობოდა ბნელი და გაყინული თბილისი
მიუხედავად მძიმე კრიზისისა, თბილისში ცხოვრება გრძელდებოდა.
„ადამიანს რა გააჩერებს, ქორწილებიც იყო და ქელეხებიც, მაგრამ ისინი იყო ნაკლებ ბიუჯეტიანი, ნაკლებად მხიარულიც“, – ამბობს 90-იანი წლების ფოტომემატიანე გურამ წიბახაშვილი.
განადგურებულ თბილისში ცხოვრობდნენ ახალგაზრდები, რომლებიც მუსიკით ცოცხლობდნენ. მათ შორის იყო, მუსიკოსი და მსახიობი ლადო ბურდული. მაშინ იგი საკუთარ სახლში აწყობდა კონცერტებსა და მოდის ჩვენებებს. გურამ წიბახაშვილი ამ საღამოებს იღებდა:
„ეს კონცერტები და მოდის ჩვენებები ხშირად სანთლების შუქზე იმართებოდა. დენი რომც ყოფილიყო, უცებ ქრებოდა და ყველაფერი მომარაგებული უნდა გქონოდა. ფოტოებს მაშუქით ვიღებდი და შესაძლოა, მათზე ეს ყველაფერი ისე კარგად არ ჩანს, როგორი წყვდიადი იყო სინამდვილეში“.
ნინო ნატროშვილს დაბადების დღეები ახსოვს – სანთლების შუქზე, პიანინოსა და გიტარის აკომპანემენტით.
„ძალიან ვერთობოდით, ვცეკვავდით კიდეც, მაშინ ძალიან პოპულარული იყო ყველა, ვინც პიანინოზე ან გიტარაზე იცოდა დაკვრა. მერე, მოგვიანებით ელემენტებზე მომუშავე მაგნიტოფონები შემოვიდა, ფანქრებით ვახვევდით კასეტებს, რომ ელემენტები არ დახარჯულიყო. გვქონდა ასეთი მიგნებაც, – ელემენტები რომ დაჯდებოდა, ვჩეჩქვავდით და მერე კიდევ ძლებდა ცოტახანს“.
როგორ გადარჩა თბილისი
„ადამიანი ყოველთვის ცდილობს გადარჩენას და ამან გამოიწვია, რომ ყველამ ჩვენ ერთად გავჩეხეთ ხეები, ბევრი რამ განადგურდა, ნახევარმა ქვეყანამ რაც ჰქონდა გასაყიდი ყველაფერი გაყიდა, რომ ზამთრები გადაეტანა“, – ამბობს გურამ წიბახაშვილი.
მისივე დაკვირვებით, მაშინ ადამიანებმა ერთმანეთის თანადგომა ისწავლეს:
„ადამიანები მიხვდნენ რომ არამარტო თვითონ უნდა გადარჩნენ, არამედ ერთმანეთი გადაარჩინონ. ერთი ფოტო მაქვს, თბილისში, ეზოში, ცეცხლი ანთია, სამი ქვაბი დგას და რაღაც იხარშება, იქნება ალბათ კარტოფილი, ან ლობიო. ეს იყო მაგალითი, როცა ყველა ხვდებოდა, რომ მარტო გადარჩენა არ არსებობს და შენთან ერთად შენს გვერდზე მყოფიც უნდა გადარჩეს“.
ასეთი თანადგომის მაგალითები ახსოვთ ამ სტატიის სხვა გმირებსაც. თუმცა, ყოველგვარი რომანტიკული ხიბლის გარეშე:
„არ მიყვარს, ამ ბოლოს რაღაცნაირად 90-იანების გარომანტიკულება რომ დაიწყეს. ჩემთვის ეს ძალიან მტკივნეული გამოცდილებაა. კი, გადავრჩით, თავის გატანა ვისწავლეთ, მაგრამ ეს ძალიან ტრავმული გამოცდილება იყო“, – ამბობს რუსუდან კვარაცხელია, რომელსაც ახსოვს, როგორ იტირა 2004 წელს, როდესაც რუსეთიდან დაბრუნებულმა თბილისში, წინასაახალწლოდ, რუსთაველზე სამი მორთული ხე დაინახა:
„1997-ში, ჩემი ქმარი, რომელიც მაშინ Associated Press -ში მუშობდა, რუსეთში გადაიყვანეს. მეც გავყევი. როდესაც რუსეთში ჩავედი, პირველი შოკი ქუჩების თვალისმომჭრელი განათებები იყო. მახსოვს ვიტირე. და მერეც, მეორედ ვიტირე შუქის გამო, როცა 2004 წელს, საქართველოში დავბრუნდი და რუსთაველზე ოთხ ხეზე შემოხვეული განათებები დავინახე. ისე მიხაროდა, რომ ქუჩაში შუქი იყო“.
მედიაქსელის” მხარდაჭერით
