კვლევა: როგორ ცხოვრობენ საქართველოში მოხუცები
2014 წლის მოსახლეობის აღწერის თანახმად, საქართველოს მოსახლეობის 14,3 პროცენტი პენსიონერია.
ეს ნიშნავს იმას, რომ საქართველო დაბერებად ერებს მიეკუთვნება (ქვეყანა, დაბერების რისკის ქვეშ ითვლება, თუ მოსახლეობის 7% 65 წელზე უფროსია).
თუმცა, საქართველოს დაბერების მიზეზი განსხვავდება ევროპული დაბერებისგან. საქართველო არ ბერდება იმის გამო, რომ ადამიანები აქ კეთილდღეობაში ცხოვრობენ და ღრმა სიბერემდე აღწევენ ხარისხიანი და ხელმისაწვდომი ჯანდაცვისა და სხვა სერვისების გამო, როგორც ეს ევროპაში ხდება.
საქართველოში ერის დაბერება დაბალი შობადობისა და მიგრაციის მაღალი დონის ხარჯზე ხდება და არა სიცოცხლის ხანგრძლივობის ხარჯზე.
სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, საქართველო მსოფლიოში 95-ე ადგილზეა, აქ სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 74 წელია მაშინ როცა ევროპის უმეტეს ქვეყანაში ეს ციფრი 80-ს ასცდა.
გასული წლის ბოლოს, კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრის (CTC) და ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში არსებული შშმ პირთა საკითხების კვლევის ცენტრის მიერ ჩატარდა კვლევა, რომლის მიზანი იყო იმის გარკვევა, თუ როგორ ცხოვრობენ საქართველოში ხანდაზმულები – რა საჭიროებები აქვთ მათ და რამდენად ხელმისაწვდომია მათთვის სახელმწიფო სერვისები.
მკვლევარებმა 2019 წლის ივლისი-აგვისტოში 120 ხანდაზმული გამოკითხეს ოთ ქალაქში – ოზურგეთში, ლანჩხუთში, ზუგდიდსა და თბილისში.
შედეგებმა კიდევ ერთხელ გამოკვეთა მთავარი პრობლემები – ეკონომიკური სიდუხჭირე და სუსტი ჯანდაცვის სერვისები.
ხანდაზმულების უმრავლესობას საქართველოში ეკონომიკურად უჭირს – ისინი ვერ იკვებებიან სათანადოდ, არა აქვთ ხარისხიანი მკურნალობა, ვერ ყიდულობენ საჭირო წამლებს. მათი უმრავლესობა ცხოვრობს პენსიაზე და ასევე ოჯახის წევრების დახმარებაზე.
ქართველი მოხუცები თითქმის არასოდეს დადიან, მაგალითად, სამოგზაუროდ, ან თეატრსა თუ კაფეში.
მიუხედავად იმისა, რომ პენსიონერები საქართველოში მოსახლეობის 14 პროცენტზე მეტს შეადგენენ, ისინი არ არიან აქტიური სოციალური ფენა.
მათ იშვიათად ნახავთ საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებსა და რაიმე ღონისძიებებზე. საქართველოში ხანდაზმულების სოციალური კონტაქტები შემოიფარგლება ოჯახთან, ნათესავებთან და მეზობლებთან ურთიერთობით.
საქართველოში რამდენიმე დოკუმენტი არსებობს, რომელიც დაბერების საკითხებზე სახელმწიფო პოლიტიკას ეხება.
დოკუმენტის მიზანია ხელი შეუწყოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ხანდაზმულთა ინტეგრირებასა და ჩართულობას.
მათ შორისაა მოსახლეობის დაბერების საკითხის მეინსტრიმინგის გზამკვლევი, რომელიც 2014 წელს გაეროს და ევროპის ეკონომიკური კომისიის დახმარებით და მადრიდის 2002 წლის საერთაშორისო გეგმის გათვალისწინებით. მომზადდა.
ეს დოკუმენტები ფაქტობრივად წარმოადგენენ სახელმწიფოს ხედვას, თუ რა პოლიტიკას გაატარებს ქვეყანა ხანდაზმულთა მიმართ – რა კონკრეტულ ნაბიჯებს გადადგამენ უწყებები ადამიანებისთვის ღირსეული დაბერების უზრუნველსაყოფად.
თუმცა, ის რაც ამ დოკუმენტებში წერია, რეალურ ცხოვრებაში არ ხორცილდება. მაგალითად, წერია, რომ სახელმწიფომ ადამიანს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში, მათ შორის ხანდაზმულობაში, სწავლის, დასაქმებისა და ეკონომიკური აქტიურობის შესაძლებლობები უნდა შეუქმნას.
სინამდვილეში კი, არაფერი მსგავსი საქართველოში არ ხდება და ამას კვლევაში მონაწილე ხანდაზმულებიც ადასტურებენ.
რითი ცხოვრობენ? შემოსავლები, დასაქმება, პირობები
● საშუალო სტატისტიკური ხანდაზმული ადამიანი საქართველოში ცხოვრობს მხოლოდ ასაკობრივი პენსიით. ხანდაზმული მოსახლეობის 97,2 პროცენტი იღებს პენსიას. პენსია შეადგენს 220 ლარს და იგი ძირითადი და ერთადერთი შემოსავალია ხანდაზმულთა 56.7 პროცენტისთვის.
● ხანდაზმულები, რომლებიც აგრძელებენ მუშაობას, ამას ძირითადად ეკონომიკური მდგომარეობის გამო აკეთებენ და ძალიან ხშირად დასაქმებულები არიან მარგინალურ, დაბალპროდუქტიულ სამსახურებში.
● 65 წლისა და უფროსი ასაკის სამუშაო ძალის დასაქმების წილი მთლიანად აქტიურ მოსახლეობაში 11.5 პროცენტს შეადგენს.
● საქართველოში შრომის ბაზარზე ხანდაზმული მამაკაცები უფრო აქტიურობენ, ვიდრე ქალები. ეს განსხვავება 17 პროცენტამდეა.
● თუმცა, ეს ეხება უფრო ფიზიკურ შრომას. მაგალითად, მასწავლებლებისა და ჯანდაცვის მუშაკების შემთხვევაში პირიქითაა დასაქმებული ხანდაზმული ქალების წილი (8.8) თითქმის ორჯერ აღემატება მამაკაცებისას (4,6). დასაქმების ყველა დანარჩენ კატეგორიაში, მამაკაცების წილი აღემატება ქალებისას.
● საქართველოში ხანდაზმულებს გაცილებით ნაკლებად მიუწვდებათ ხელი კარგ საყოფაცხოვრებო პირობებზე, მაგალითად, გამართული წყალმომარაგებასა და კანალიზაცია და ა.შ.(დე ბრუნი & ჭითანავა, 2017)
● საქართველოში ხანდაზმულებს გაცილებით ნაკლებად მიუწვდებათ ხელი კარგ საყოფაცხოვრებო პირობებზე, მაგალითად, გამართული წყალმომარაგებასა და კანალიზაცია და ა.შ.(დე ბრუნი & ჭითანავა, 2017)
რა აწუხებთ? ჯანმრთელობა
● გამოკითხულთა 57.6 პროცენტი ამბობს რომ ცუდი და ძალიან ცუდი ჯანმრთელობა აქვს.
● ხანდაზმული პირების დაახლოებით 20,5 პროცენტს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირია, ხოლო 80 წლისა და უფროსი ასაკის მოსახლეობას შორის იგივე მაჩვენებელი 33,5 პროცენტს შეადგენს.
● უმრავლესობა უჩივის ქრონიკულ დაავადებებს; 60 პროცენტს უჭირს კიბეზე ასვლა; 51 პროცენტს შხაპის მიღება; 33 პროცენტს კი სიარული.
● ხანდაზმულებში შეზღუდული შესაძლებლობის ყველაზე გავრცელებულ ტიპია მხედველობის სრული ან ნაწილობრივი დაკარგვა.
● სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს მონაცემებით, ხანდაზმულთა გარდაცვალების ყველაზე გავრცელებული მიზეზი გულსისხლძარღვთა დაავადებებია, რასაც მოსდევს ნეოპლაზმა.
● თუმცა, აღმოჩნდა, რომ საქართველოში ხანდაზმულთა გარდაცვალების შემთხვევათა 30,2 პროცენტი არ არის შესაბამისად კლასიფიცირებული ანუ სიკვდილის ზუსტი მიზეზი დადგენილი არ არის.
● საქართველოს მოსახლეობის 2.1 პროცენტი, ანუ 80 ათასზე მეტი ადამიანი საჭიროებს ყოველდღიურ, ხანგრძლივ მოვლას. თუმცა, საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში, რომლითაც სარგებლობენ ხანდაზმულები, მსგავსი სერვისები გათვალისწინებული არ არის.
● შესაბამისად, საქართველოში ხანდაზმულებზე უმეტესად კვლავ ოჯახის წევრები ზრუნავენ – ძირითადად მეუღლეები, ან ზრდასრული შვილები ან თუკი საშუალება აქვთ, ქირაობენ მომვლელს.
● საქართველოში შინმოვლის სერვისები განვითარებული თითქმის არ არის. ამ მიმართულებით სახელმწიფოს ჩართულობით მუშაობენ მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციები უცხოელი დონორების დახმარებით. თუმცა, ასეთი ორგანიზაციები ცოტაა და თან მათი დაფინანსება ფრაგმენტულ ხასიათს ატარებს და პროგრამის დასრულების შემდეგ წყდება.
ვისთან ცხოვრობენ და ურთიერთობენ? სოციალიზაცია
● ყოველი მესამე ხანდაზმული ცხოვრობს მარტო ან მხოლოდ ხანდაზმულ მეუღლესთან ერთად.
● საქართველოში ხანდაზმულების სოციალური კონტაქტები შემოიფარგლება ოჯახთან, ნათესავებთან და მეზობლებთან.
● 2014 წლის აღწერის მონაცემით, ყოველი ხუთი ხანდაზმული ქალიდან (19,8 %) და ათი მამაკაციდან (10.6%) ერთი სრულიად მარტო ცხოვრობს.
● 65 წლის და უფროსი ასაკის ქალების დაახლოებით 59% და მამაკაცების 18.7% ქვრივია. ამის მიზეზად მიჩნეულია ქალების სიცოცხლის მეტი ხანგრძლივობა და ასაკობრივი სხვაობა მეუღლეებს შორის.
რა სურთ მოხუცებს?
● მათი სურვილების ნუსხაში პირველ ადგილზეა პენსიის ზრდა (53%); მეორეზე იაფი მედიკამენტები (38);
● გამოკითხული ხანდაზმულების 13 პროცენტმა მეტი სოციალური ურთიერთობა ინატრა; 9 პროცენტისთვის კი, შინმოვლის მომსახურებისადმი ხელმისაწვდომობაა მნიშვნელოვანი.
● ქართველი ხანდაზმულების ნახევარზე მეტი სრულიად უარყოფითად აფასებს სიბერეს. მხოლოდ მცირე ნაწილი (8 %), თვლის რომ სიბერეს აქვს როგორც უარყოფითი, ისე დადებითი მხარე.
● თუმცა, სიბერე ბევრად უკეთესი იქნებოდა: ის რომ ეკონომიკურად უზრუნველყოფილი იყოს, ფიქრობს გამოკითხულთა 43 პროცენტი. სახელმწიფო რომ მეტად ზრუნავდეს, ამბობს 13 პროცენტი და ხანდაზმულთა კლუბები და მეტი სოციალიზაცია რომ არსებობდეს – მიიჩნევს 13 პროცენტი.
რა პროგრამები არსებობს ხანდაზმულებისთვის?
● სახელმწიფო ასაკობრივი პენსიით უზრუნველყოფს საქართველოს ყველა მოქალაქეს, რომელიც მიაღწევს ოფიციალურ საპენსიო ასაკს, გარდა საჯარო სამსახურში დასაქმებულებისა, რომელთაც არ აქვთ უფლება მიიღონ პენსია მუშაობის პარალელურად.
● საპენსიო ასაკის მოსახლეობისთვის მოქმედებს საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამა. საპენსიო ასაკის ყველა ადამიანია ჩართული ამ პროექტში. მიუხედავად ამისა, როგორც გამოკითხული რესპონდენტები ამბობენ, მათი ჯანმრთელობა დიდწილად მაინც მათი ოჯახების (შვილების, ნათესავების) კისერზეა და არა სახელმწიფოსი.
● რაც შეეხება მუნიციპალიტეტებს – ხანდაზმულების გარკვეულ კატეგორიას აქვთ მცირე დახმარებები მუნიციპალიტეტების დონეზე. ეს არის ძირითადად ერთჯერადი ფულადი დახმარებები, ასევე მედიკამენტების შესაძენად თანხის ერთჯერადად გამოყოფა, კომუნალურების გადახდა.
● რაც შეეხება ხანდაზმულთა მიზნობრივ, არაერთჯერად და გრძელვადიან პროგრამებს, მუნიციპალიტეტების პროგრამებში ასეთები ნაკლებად გვხვდება. ამის ძირითად მიზეზად მუნიციპალიტეტები უფულობას ასახელებენ.
● მხოლოდ რამდენიმე მუნიციპალიტეტში ხანდაზმულებისთვის არსებობს არასტანდარტული მომსახურებები, მაგალითად, როგორიცაა შინ მოვლა; ცხელი სადილით შინ უზურნველყოფა; მარტოხელა მოხუცების დაბანა, მათი სახლის დალაგება და სხვა ჰიგიენური პრობლემების მოგვარება; და ასევე ხანდაზმულთა კლუბები.
● რესპონდნეტების მხოლოდ მცირე ნაწილი (30% ) იყენებს სახელმწიფო სერვისებს, როდესაც რაიმე პრობლემა აქვთ. ბევრმა უბრალოდ არც იცის ამ სერვისების შესახებ.
როგორია მათი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა?
● ყოველ მესამე გამოკითხულს (31.7%) დეპრესიის ნიშნები ჰქონდა.
● რესპონდნეტების უმრავლესობა უკმაყოფილოა საკუთარი ცხოვრებით და მომავალს პესიმისტურად უყურებს.
