კრიზისი აფხაზეთსა და რუსეთს შორის - მოსკოვის, სოხუმის და თბილისის რეაქცია
კრიზისი აფხაზეთსა და რუსეთს შორის ურთიერთობებში
აფხაზეთ-რუსეთის ურთიერთობები დღეს ერთ-ერთ ყველაზე დაძაბულ პერიოდს გადის მოსკოვის მიერ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის აღიარების შემდეგ. ურთიერთობები გაუარესდა მას შემდეგ, რაც აფხაზეთის პარლამენტმა აფხაზური საზოგადოების ზეწოლის გამო ე.წ. ბინების შესახებ კანონი ვერ მიიღო.
ბინების შესახებ კანონის ვერმიღებიდან მალევე გაჩნდა ე.წ. “კოზაკ-ბჟანიას“ ოქმი. დოკუმენტის მიხედვით, ბჟანია დაჰპირდა მოსკოვს იმ აფხაზი დეპუტატებისა და ოპოზიციონერების სიის მიწოდებას, რომლებიც ერევიან ზოგიერთი აფხაზურ-რუსული პროექტის განხორციელებაში. შესაბამისად, მათ შეიძლება ჩამოართვან რუსეთის მოქალაქეობა.
დაძაბული ურთიერთობების კულმინაცია იყო აფხაზეთისთვის რუსეთის მხრიდან ფინანსური დახმარების შეჩერება. საგარეო საქმეთა მინისტრის, სერგეი შამბას განცხადებით, რუსული სანქციების მიზეზია “აფხაზეთის მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შეუსრულებლობა“.
თემა აქტიურად განიხილება სამოქალაქო საზოგადოებებში და სამი ძირითადი ქალაქის – მოსკოვის, სოხუმის და თბილისის პოლიტიკურ წრეებში. ამ სტატიაში ჩვენ შევკრიბეთ სამოქალაქო და პოლიტიკური საზოგადოების წარმომადგენლების, ასევე პროცესში ჩართული ყველა მხარის ექსპერტების მოსაზრებები.
რეაქცია აფხაზეთში
ასლან ბჟანია | პრეზიდენტი
“აფხაზეთი თავს არიდებს მოსკოვთან ალიანსისა და სტრატეგიული პარტნიორობის ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებას. ხელშეკრულება ითვალისწინებს სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების თვისობრივად ახალ დონეს, საგარეო პოლიტიკისა და საერთო თავდაცვის სივრცის კოორდინაციას, ასევე, საერთო სოციალურ-ეკონომიკური სივრცის შექმნას.
მე, როგორც მაღალი თანამდებობის პირი, როგორც ადამიანი, რომელიც წარმოადგენს ჩვენს ხალხს, აუცილებლად შევასრულებ ამ შეთანხმების ყველა დებულებას და მათ შორის ამ შეთანხმებიდან გამომდინარე სხვა შეთანხმებებს. რატომ? იმიტომ, რომ ეს, უპირველეს ყოვლისა, აფხაზი ხალხის ინტერესებს შეესაბამება.
თუ დაფინანსების პროცესი შეჩერდება, ეს რა თქმა უნდა, შეიძლება შეეხოს აფხაზეთის მოქალაქეების დიდ ნაწილს – მასწავლებლებს, ჯანდაცვის მუშაკებს, კულტურის მუშაკებს და ბევრ სხვას“.
სერგეი შამბა | საგარეო საქმეთა მინისტრი
“აშკარაა, რომ ბოლო დროს ჩვენს მოკავშირეებს შორის ძალიან ბევრი უკმაყოფილება დაგროვდა. ეს არ არის ის, რაც თავიდან იყო. მახსოვს, როცა საგარეო საქმეთა მინისტრი ვიყავი, როცა აფხაზეთი აღიარეს, როგორი დამოკიდებულება იყო რუსულ საზოგადოებაში. დღეს ეს ასე არ არის. ჩვენ ყველა ვცდილობდით, რომ ეს არ მომხდარიყო. ახლა ყველამ ერთად უნდა ვეცადოთ, რომ როგორმე გამოვასწოროთ სიტუაცია.
სადამდე მიგვიყვანს ეს მდგომარეობა როგორ გამოვიდეთ მისგან – რა მოხდება აფხაზეთში, თუ ასეთი დაპირისპირება გაგრძელდება? ვფიქრობ, ჩვენი საზოგადოება უპირველეს ყოვლისა ამ საკითხებით უნდა იყოს დაინტერესებული“.
ასტამურ ტანია | ისტორიკოსი
“აფხაზეთში არც ერთი პოლიტიკური ძალა ეჭვქვეშ არ აყენებს ამ [აფხაზურ-რუსული] კავშირის მიზანშეწონილობას. არ მგონია, რომ რუსეთში არსებობენ გავლენიანი ძალები, რომლებიც ამ თვალსაზრისით რაიმე ცვლილებას ელიან – ვინც აფხაზეთში ხელისუფლებაში მოვა, ამ ხაზს დაიცავს, რადგან მას ალტერნატივა არც უსაფრთხოების და არც ეკონომიკის თვალსაზრისით არ აქვს.
მდგომარეობა საკმაოდ სტაბილურია. რა თქმა უნდა, ზოგიერთი პოლიტიკოსისთვის არის ცდუნება, მოითხოვოს კრემლის მხარდაჭერა: ეს გამოიხატება პოლიტიკურ სივრცეში, როდესაც გარე ძალები ცდილობენ გავლენა მოახდინონ შიდა პროცესებზე. მაგრამ თუ გადავხედავთ აფხაზური საზოგადოების მიერ შემოთავაზებულ დღის წესრიგს, მათ შორის ოპოზიციასა და მათ მხარდამჭერებს, შეამჩნევთ, რომ ხელისუფლების ბოლო ქმედებებმა გამოიწვია უკმაყოფილება არა მხოლოდ ოპოზიციის, არამედ ინტელიგენციისა და ომის ვეტერანების ზოგიერთი წარმომადგენლის მხრიდანაც.”
ლეონიდ ჩამაგუა | ყოფილი დეპუტატი
“ახლა ძნელია იმის თქმა, რომ დოკუმენტი ყალბია. ყოველ შემთხვევაში, მე მჯერა, რომ ის რეალურ ფაქტებზეა დაფუძნებული. მთავარია, ვნებების გაღვივება ოპოზიციას არ დავაბრალოთ, რადგან დოკუმენტის მიზანი აფხაზური საზოგადოების დაშინება და შანტაჟია. გთხოვთ გაითვალისწინოთ: ყალბი იქნება ეს თუ რეალური დოკუმენტი, მიზანი ერთია – დაშინება. ამ ემოციური გზავნილის მთავარი მიმღებები კი პარლამენტის წევრები არიან.
აფხაზური საკითხი აფხაზური საზოგადოების სურვილების, იმედებისა და მიმართულებების სფეროშია. ის ორიენტირებულია დამოუკიდებელი აფხაზეთის სახელმწიფოს მშენებლობაზე და მის სტრატეგიულ პარტნიორებთან ალიანსზე. აფხაზური საზოგადოება დიდი ხანია ჩამოყალიბებულია და ქართულ სახელმწიფოსთან ვერტიკალური ურთიერთობების დამყარების სურვილი არ აქვს. ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ ჰორიზონტალურად ავაშენოთ ურთიერთობები, იმის გაცნობიერებით, რომ რუსეთი ძლიერი სახელმწიფოა“.
ასლან კობახია | ომის ვეტერანი
“თუ ეს არ არის ყალბი, მაშინ ეს არის ნამდვილი შანტაჟი. თუ ეს მართალია, მაშინ მხოლოდ დასანანია. არავის ვურჩევ მოიქცეს ისე, თითქოს ვიღაცამ აფხაზეთი ბანქოში მოიგო. არავის შიში არ არის საჭირო, ვერავინ ვერაფერს გვიზამს – აფხაზეთი რუსეთის ნამდვილი მოკავშირეა.
რუსეთი აფხაზეთში წარმოდგენილია რესპუბლიკის ცხოვრების ყველა სფეროში. დეპუტატების დაშანტაჟება რუსეთის მოქალაქეობის ჩამორთმევით? ცოტა დაფიქრდით – მათ საერთოდ იციან, რომ 1992 წელს, საქართველოს სახელმწიფოს საბჭოს წევრებმა აფხაზეთის პარლამენტის წევრები დახვრიტეს? “
ახრა ბჟანია | ომის ვეტერანი
“აშკარაა, რომ დადგა დრო აფხაზეთ-რუსეთის ურთიერთობების რეფორმირებისა. მე არ ვგულისხმობ გლობალურ სტრატეგიულ ცვლილებებს, არამედ ერთობლივი პროგრამებისა და პროექტების დაგეგმვასა და განხორციელებას. აფხაზურმა მხარემ მკაფიოდ უნდა განსაზღვროს, თუ როგორ აპირებს აფხაზეთის ხელმძღვანელობა დამოუკიდებელი სახელმწიფოს პროექტის შემდგომ განხორციელებას. თუ ეს ასეა, თქვენ უნდა დაამყაროთ ურთიერთობები მეზობლებთან ამ პრიორიტეტებზე დაყრდნობით.
ჩვენ გვაქვს ვალდებულებები კეთილმეზობლობის, ალიანსისა და კულტურული კონტაქტების კუთხით, მაგრამ ეს ვალდებულებები არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს ჩვენს ფუნდამენტურ ინტერესებს. აფხაზეთის მოქალაქეებს უფლება აქვთ განსაზღვრონ საშინაო პოლიტიკა და დაგეგმონ კონტაქტები გარე სამყაროსთან, მათ შორის სამხედრო განვითარება, დემოკრატიის განვითარება, სასამართლო პროცესები და სახელმწიფო მშენებლობის სხვა ასპექტები“.
ასლან ბარციცი | პოლიტიკოსი
“ფაქტებიდან გამომდინარე, აფხაზეთის რესპუბლიკის ამჟამინდელმა ხელისუფლებამ დოკუმენტების ხელმოწერით აიღო ვალდებულება რუსეთის ფედერაციის წინაშე და უბრალოდ არ შეასრულა პუნქტები დადგენილ ვადაში.
შედეგად, რუსეთის ფედერაციამ მიუთითა არსებულ პრობლემაზე და გამოიყენა ზუსტად ის, რაც წერია ამ დოკუმენტში. არც რუსეთს და არც აფხაზეთს არ სჭირდება პრობლემები ურთიერთობებში, განსაკუთრებით დღეს, საერთაშორისო ვითარების და ჩვენს ქვეყნებს შორის საერთო მტრების არსებობის გათვალისწინებით.”
ახრა არისთავა | ეკონომისტი
“არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ავყვეთ ამ პოლიტიკურ თამაშს. ჩვენ არ უნდა ვამტკიცოთ ის, რაც ჩვენთვის ისედაც ნათელია, რადგან აფხაზეთის რესპუბლიკაში არ არსებობს პროდასავლური და ანტირუსული ძალები.
ე.წ. შეხვედრის ოქმები წყობას ჰგავს. რუსეთის ფედერაციის უმაღლეს უწყებებში ასეთი დოკუმენტები აფხაზეთთან დაკავშირებით აპრიორი არ შეიძლება შედგეს. ხალხო, ნუ ნერვიულობთ“.
რეაქცია რუსეთში
სერგეი ლავროვი | საგარეო საქმეთა მინისტრი
“ამას გამწვავებას არ დავარქმევ. დავუბრუნდეთ იმას, რაზეც ახლახან ვისაუბრეთ: ეს არის მიღწეული შეთანხმებების განხორციელება. არსებობს შეთანხმებების პაკეტი, რომელიც სანქცირებული იყო პრეზიდენტების მიერ და დამტკიცებული ორი ქვეყნის მთავრობების მიერ.
და ამ შეთანხმებების შესაბამისად, რომლებიც რატიფიცირებულია კიდეც ორივე პარლამენტში, თითოეულ ქვეყანას აკისრებს თავის ვალდებულებებს. უბრალოდ, ამ ვალდებულებებს შორის ბალანსის დაცვაა მთავარი და ჩვენს აფხაზ მეგობრებს ეს ძალიან კარგად ესმით“.
სერგეი მარკედონოვი | პოლიტოლოგი
“აფხაზეთი არასდროს გაუყვება განვითარების გზას რუსული ინვესტიციების, განათლებისა და ტექნოლოგიების გარეშე. რუსეთის ფედერაციასთან ღრმა ინტეგრაციისა და დიდი რუსეთისთვის მისი “გახსნის“ გარეშე, ის სამუდამოდ დარჩება “გამწარებულ 1990-იანებში“. მოსკოვის უსაფრთხოების გარანტიები აფხაზეთის სტრატეგიული არჩევანის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია.
მაგრამ ეს მონეტის ერთი მხარეა. და მეორე ის არის, რომ დაჩქარებულმა “ღია კარის“ პოლიტიკამ შეიძლება გააძლიეროს უნდობლობა მთავარი სტრატეგიული პარტნიორის მიმართ. და ეს სულაც არ არის ის, რაც ჩვენ ყველას გვჭირდება დღევანდელ პირობებში, როგორც საშინაო, ისე საერთაშორისო არენაზე“.
ალექსეი ტოკარევი | პოლიტოლოგი
„ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როცა რუსეთსა და აფხაზეთს შორის ურთიერთობაში კრიზისი წარმოიქმნება. მაგრამ ტრაგიკული არაფერია – გუნდები იმუშავებენ, კრიზისი ორივე მხარის სარგებელით დაიძლევა, ამის დიდი იმედი მაქვს. ის ფაქტი, რომ ჩვენ დიდ გავლენას ვახდენთ აფხაზურ ცხოვრებაზე ეკონომიკისა და უსაფრთხოების სფეროებში, აშკარაა. პოლიტიკური თვალსაზრისით, აფხაზეთში კონსენსუსი რუსეთთან ალიანსია. მაგრამ აქ მნიშვნელოვანია ხაზი გავუსვა, რომ აფხაზურ ელიტას არ სურს რუსეთთან გაერთიანება – საუბარია კონკრეტულად აფხაზური იდენტობის შენარჩუნების ალიანსზე“.
მნიშვნელოვანია, რომ ორივე მხარემ ისწავლოს ერთმანეთის მოსმენა და გაგება. ძალიან ხშირად, ჩვენი ურთიერთობა აფხაზეთთან სერიალის მერკანტილურ ლოგიკას ემყარება: “ვინც იხდის, მუსიკასაც ის უკვეთავს.”
დიახ, ყველას ესმის, რომ ჩვენ უზარმაზარ დახმარებას ვუწევთ აფხაზეთს. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ შეგვიძლია მასთან ურთიერთობა პატივისცემისა და ეროვნული მახასიათებლების გათვალისწინების გარეშე. სოხუმისთვის, თავის მხრივ, მნიშვნელოვანია იმის გაგება, რომ რუსეთი არის მოკავშირე, რომელიც მას არაერთხელ დაეხმარა და რომ არასწორია ამის აღქმა ასე: “მომეცი ფული და ჩვენ თვითონ გავერკვევით“ სტილში.
კონსტანტინ ზატულინი | სახელმწიფო სათათბიროს დსთ-ს საკითხებში კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე
„საკმაოდ დიდი ხანია, აფხაზეთის პარლამენტი შორდება კანონმდებლობის ჰარმონიზაციასთან დაკავშირებული დაპირებების შესრულებას. მაგალითად, ის არ ცნობს საარბიტრაჟო სასამართლოების იურისდიქციას.
არის უმცირესობა, მაგრამ საკმაოდ აქტიური უმცირესობა, რომელიც კამპანიას ეწევა რუსეთთან ნებისმიერი შეთანხმების წინააღმდეგ და ცდილობს ყოველი ასეთი შეთანხმების მიღმა დაინახოს აფხაზეთის სუვერენიტეტის რაიმე სახის დაქვეითება. ეს ხალხი ზიანს აყენებს რუსულ-აფხაზურ ურთიერთობებს.
მე გამოვდივარ იქიდან, რომ რუსეთი და აფხაზეთი საკავშირო ქვეყნებია, რაც ჩვენს შორის გაფორმებული ხელშეკრულებებიდან გამომდინარეობს. მაგრამ არ შემიძლია არ აღვნიშნო, რომ აფხაზეთის ბლოგოსფეროში, უცხოური გრანტების და ყველა სახის მესამე სექტორის ორგანიზაციების გავლენის ქვეშ, ტარდება კამპანია, რომელიც შექმნილია ბზარის გასაჩენად რუსეთსა და აფხაზეთს შორის. ეს პერსონაჟები ცნობილია. ზოგიერთი მათგანი პარლამენტის წევრია“.
ალექსეი ფენენკო | მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მსოფლიო პოლიტიკის ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი
“აფხაზეთი ცეცხლს ეთამაშება იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოში სულ უფრო მეტი პოლიტიკოსი რუსეთთან დიალოგის მომხრეა. აფხაზეთის ხელმძღვანელობამ უნდა გაიგოს, რომ დღეს რესპუბლიკის სუვერენიტეტი უზრუნველყოფილია მხოლოდ რუსეთის გარანტიებით.
არცერთ სხვა სახელმწიფოს არ უღიარებია აფხაზეთის დამოუკიდებლობა. რესპუბლიკა ჯერ არ არის მზად რუსეთისგან დაფინანსების გარეშე იცხოვროს. თუ მოსკოვი და თბილისი ურთიერთობების გაუმჯობესების გზას გაუყვებიან, მაშინ სოხუმს დრო აღარ ექნება რუსეთის ფედერაციასთან დაპირისპირებისთვის.”
ალექსეი ჩეპა | დეპუტატი
“ეს დიდწილად განპირობებულია იმით, რომ აფხაზეთის პარლამენტი ატარებს პოლიტიკას, რომელიც აუარესებს ქვეყანაში საინვესტიციო კლიმატს. ეს არაერთხელ და ვრცლად იყო განხილული. მიუხედავად ამისა, არის სირთულეები. ჩვენ გავაფრთხილეთ ისინი, რომ ეს ასევე აისახება სოციალურ პოლიტიკაზე.
არსებობს იმის მზაობა, თუ რა უნდა გააკეთონ მათ და რა უნდა გავაკეთოთ ჩვენ, რომ გამოსწორდეს სიტუაცია. ამავდროულად, ურთიერთობები ძალიან ძლიერია. ჩვენ გვესმის, რომ უნდა ვიმოძრაოთ, გავიხედოთ ორივე მიმართულებით. ჩვენ გვჭირდება ნაკლები პიარი და მეტი მოქმედება“.
რეაქციები საქართველოში
ირაკლი კობახიძე | პრემიერ-მინისტრი
“დაფინანსების შეჩერება საინტერესო პროცესია – საინტერესო და მგრძნობიარე.
ამის მიღმა კომენტარს არ გავაკეთებ. კიდევ ერთხელ ვიტყვი, რომ ის პროცესები, რაც ჩვენ ვნახეთ, საინტერესოა“.
მამუკა მდინარაძე | ქართული ოცნების აღმასრულებელი მდივანი
“მოდით, ფრთხილად ვიყოთ მსგავს თემებზე შეფასებებში და ვთქვათ მხოლოდ ის, რომ საქართველო ერთგულია იმის, რომ შერიგება არის ერთადერთი გზა, რითაც შეგვიძლია ერთმანეთის დაბრუნება.
ჩვენ ყოველთვის უნდა ვუთხრათ ჩვენს აფხაზ და ოს ძმებსა და დებს გადაჭრით და სახელმწიფო დონეზე: ჩვენ უნდა დავუბრუნდეთ ერთმანეთს შერიგებით და მშვიდობით. ეს არის დეოკუპაციის ერთადერთი გზა, რომელშიც ადრე თუ გვიან ვერავინ ჩაერევა და ჩვენ ერთ ქვეყანაში ვიცხოვრებთ“.
პაატა ზაქარეიშვილი | კონფლიქტოლოგი
“რაც შეეხება აფხაზეთის მიმართ ეკონომიკურ შეზღუდვებს, უნდა ითქვას, რომ მოსკოვი უკვე ჩაერია აფხაზეთის მომავალ საპრეზიდენტო არჩევნებში, რომელიც მარტში გაიმართება.
ჩემი აზრით, მოსკოვმა ახლა დაიწყო მოქმედება აფხაზეთში, რათა აიძულოს აფხაზეთის ხელისუფლება შეასრულოს რუსეთის წინაშე ნაკისრი ვალდებულებები არჩევნებამდე. ჩვენ ვხედავთ, რომ მოსკოვი აფხაზეთში “ხელის გადაწევის“ პრინციპზე გადავიდა.
თუ მოვლენები ასე განვითარდება, აფხაზეთის მოსახლეობას ძალიან რთული პერიოდი ელის. დღეს აფხაზეთის ეკონომიკური შეზღუდვა არ არის საქართველოს ბრალი, ეს რუსეთის პოლიტიკის ნაწილია.”
ზურაბ ბენდიანიშვილი | კონფლიქტოლოგი
“ახლა აფხაზებსა და რუსებს შორის დაპირისპირების პროცესი კიდევ უფრო გაღრმავდება დაფინანსების შეჩერების გამო. აფხაზები ბიჭვინთის საკითხს არ დათმობენ და საერთოდ, არ აპირებენ რუსეთის წინაშე მუხლის მოხრას.
თანხები, რაზეც ჩვენ ვსაუბრობთ, არ არის რაღაც წარმოუდგენელი და არ გამოვრიცხავ, რომ აფხაზებმა ალტერნატიულ წყაროებზე იფიქრონ, მათ შორის კულისებში საქართველოს გავლით.
ეს ჩვენთვის ძალიან მომგებიანი პროცესი იქნება და რაც უფრო მეტად დავაშორებთ აფხაზეთს რუსეთს, მით უფრო დადებითად აისახება ეს ჩვენს მომავალზე: ქართველებსა და აფხაზებს შორის ურთიერთობების მოწესრიგებაზე“.
თენგიზ აბოლტია | ჟურნალისტი
“ასე, აფხაზურ საზოგადოებას აჩვენეს, რომ აფხაზების დიდი ოსტატობა დარტყმების თავიდან აცილების კუთხით აღარ არის ეფექტური. რომ მათი სქემა გაშიფრულია, რომ არაფრის გაკეთებას არ აპირებენ, რომ არცერთ კანონს არ განიხილავენ…
ახლა მთავარი კითხვაა: რამდენად შორს წავა მოსკოვი? აფხაზური საზოგადოების თვალსაზრისით, ცუდი ის არის, რომ კონფლიქტი საზოგადოებისთვის ცნობილი გახდა და ღიად გამოვიდა. ეს იწვევს დამატებით სირთულეებს: თუ ადრე რუსეთს შეეძლო უბრალოდ ხელის აქნევა და თქმა, ჯანდაბა მაგათ, ამ აფხაზებს, ახლა მაგათი დრო არ გვაქვს, მოგვიანებით მოვაგვარებთ – ახლა ნაკლებად სავარაუდოა ამან იმუშაოს.”
ჯემალ გამახარია | აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე
“აფხაზები ჯერ კიდევ თავს იტყუებენ, რომ დამოუკიდებლები არიან. რუსეთმა იქ ჯარები განათავსა და ფულს ხარჯავს ე.წ. აფხაზეთის დამოუკიდებელ სახელმწიფოზე. რუსეთის მიზანი აფხაზეთის სრული ანექსიაა და აფხაზებს ამის აღიარება არ სურთ.
აფხაზეთი კრემლმა დაიჭირა – ეკონომიკურად, პოლიტიკურად და სამხედრო თვალსაზრისით აფხაზეთი რუსეთზეა დამოკიდებული. ამიტომ, ის ახლა სანქციებს მიმართავს, რათა აიძულოს აფხაზები წავიდნენ დათმობებზე, რაც თანდათანობით გამოიწვევს ამ ტერიტორიის საბოლოო ანექსიას“.
