საქართველო - ქვეყანა, სადაც დამსაქმებელი კადრს ვერ პოულობს, უმუშევარი კი სამსახურს. რა არის ამის მიზეზი?

კადრების დეფიციტი საქართველოში

საქართველოში, ერთი შეხედვით, უცნაური სიტუაციაა: ბოლო კვლევებით, ქვეყნის მოსახლეობის 58 პროცენტი ყველაზე დიდ პრობლემად უმუშევრობას მიიჩნევს (NDI, დეკემბერი 2023) და ამავე დროს, ბიზნესი ჩივის, რომ ქვეყანაში კადრების დეფიციტია. გამოკითხული ქართველი ეკონომისტების აზრით, დღეს ბიზნესს ყველაზე დიდი პრობლემა კადრების მოძიებაში აქვს (PMCG, დეკემბერი 2023).

განათლების დაბალი ხარისხის გამო, მაღალკვალიფიციური სამუშაო ძალის დეფიციტი საქართველოში სულ იყო, თუმცა, ბოლო დროს უკვე საუბარია იმაზეც, რომ დაბალკვალიფიციური კადრებიც დეფიციტური გახდა. დაბალკვალიფიციურში იგულისხმება ისეთი კადრები, რომლებსაც რაიმე განსაკუთრებული ცოდნა და გამოცდილება არ სჭირდებათ.

მსგავსი კადრების დეფიციტი რომ არის, ამას სოციალურ ქსელიდანაც გაიგებთ – ხშირად შეხვდებით პოსტებს, რომ სჭირდებათ მუშახელი ან დამხმარე – მაგალითად, დამხმარე ქალი საოჯახო საქმეებისთვის, მებაღე ეზოს, მიმტანი რესტორანში და ა.შ. განსაკუთრებით, ამ ტიპის კადრების ნაკლებობა რეგიონებშია.

ამ სტატიაში შევეცდებით გავარკვიოთ, რამ განაპირობა ისეთი პარადოქსული სიტუაცია, რომ ქვეყანაში, სადაც ათასობით ადამიანი სამსახურს ეძებს, კადრების დეფიციტია.

● რუსული კომპანია Wildberries სომხეთში. დამოკიდებულება თუ არჩევანის თავისუფლება?
● საქართველოს რუსეთზე ეკონომიკური დამოკიდებულება 2023 წელსაც იზრდება – TI
● საქართველოს ახალი სტრატეგიული პარტნიორი ჰყავს: ჩინეთთან მეგობრობის რისკები და შესაძლებლობები

სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის (საქსტატის) ინფორმაციით, საქართველოში უმუშევრობის დონე 16 პროცენტია. 16 პროცენტზე მეტი უმუშევრობა მსოფლიოში მხოლოდ 16 ქვეყანაშია.

როდესაც სოციალურ ქსელში ვინმე კადრების დეფიციტზე წუწუნებს, კომენტარებში ხშრად უწერენ – გაზარდოს დამსაქმებელმა ხელფასი და კადრების დეფიციტიც აღარ ექნება.

ეს მეთოდი, სავარაუდოდ, თავად იმ დამსაქმებლებსაც მოუვიდოდათ თავში, რომლებმაც კადრების დეფიციტის გამო წარმოება ვერ გაზარდეს, ახალი ობიექტები ვერ გახსნეს, შემოსავალი დაკარგეს და ამის გამო იზარალეს კიდეც.

ბევრი ფიქრობს, რომ დამსაქმებელი, რომელსაც მეტი ფულის შოვნა უნდა, იმთავითვე მომართულია იქეთკენ, რომ ხელფასები არ გაზარდოს. მაგრამ, თუკი თანამშრომლებისთვის ხელფასების მომატება უფრო მეტ ფულს გაშოვნინებს, ვიდრე კადრების  არყოლა, მაშინ რატომ არ გაზრდი ხელფასს, თუნდაც მხოლოდ საკუთარ მოგებაზე ფიქრობდე?

ამას რთული მათემატიკა არ სჭირდება. ბუნებრივია, უკეთეს პირობებს შეთავაზებ დასაქმებულს, ოღონდ მუშახელი გყავდეს.

სინამდვილეში საქმე საქართველოში გაცილებით რთულადაა და მუშახელის დეფიციტი არ უკავშირდება მხოლოდ იმას, რომ დამსაქმებლები ცოტას იხდიან.

ქვეყანაში უმუშევრობა და კადრების დეფიციტი ერთდროულადაა და ეს პარადოქსი რამდენიმე მიზეზითაა გამოწვეული.

საქართველოში სამუშაო ასაკის (15 წლიდან ზემოთ) მქონე 3 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. აქედან, 1.6 მილიონი სამუშაო ძალაში შედის, რაც ნიშნავს, რომ ან დასაქმებულია ან უმუშევარი, მაგრამ სამსახურს აქტიურად ეძებს. ოფიციალური განმარტებით, სწორედ ისეთ ადამიანს ქვია უმუშევარი, ვინც არ მუშაობს, მაგრამ აქტიურად ეძებს სამსახურს და მზად არის მუშაობის დასაწყებად. 1.4 მილიონი ადამიანი სამუშაო ძალის გარეთ არის, ანუ არც მუშაობს და არც ეძებს სამსახურს.

საქართველოში კადრების დეფიციტის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი სწორედ სამუშაო ძალაში მონაწილეობის დაბალი დონეა (54 პროცენტი).

შეიძლება ეს დაბრალდეს იმას, რომ ხელფასებია დაბალი და ამიტომ ადამიანები აღარც ეძებენ სამსახურს. ერთი შეხედვით ლოგიკურია, რაც მეტ ხელფასს გადაუხდი მუშახელს, მით მეტად მოისურვებს მუშაობას. თუმცა, ეს არგუმენტი მხოლოდ ნაწილობრივაა მართალი, რადგან საქართველოზე გაცილებით ღარიბ და დაბალხელფასიან ქვეყნებშიც კი არ არის სამუშაო ძალაში მონაწილეობის ასეთი დაბალი დონე. Tradingeconomics-ის მონაცემებით, რომელიც 100-მდე ქვეყანას მოიცავს, სამუშაო ძალაში მონაწილეობის დონით საქართველო ბოლოდან მე-14 ადგილზეა. მაგალითად, საქართველოზე სამჯერ ღარიბ ანგოლაში სამუშაო ძალაში მონაწილეობის დონე 90 პროცენტია.

საქართველოში დაბალი, და შესაძლოა, საშუალო კვალიფიკაციის მქონე პოტენციური კადრები სამუშაო ძალის გარეთ რამდენიმე მიზეზით რჩებიან. მათ შორის, ორია მთავარი – მთავრობის მიერ დაწესებული სოციალური დახმარებები და  ემიგრანტების ფულადი გზავნილები.

მიზეზი 1: სოციალური დახმარებები

დღეს საქართველოში სოციალური დახმარების სისტემა ისე არის მოწყობილი, რომ ადამიანების შრომის მოტივაციას ამცირებს – მაგალითად, თუ სოციალურად დაუცველი ოჯახის რომელიმე წევრი სამსახურს იშოვის, ერთი წლის შემდეგ მას უწყდება სოციალური დახმარება. ერთი წელი ცოტაა ოჯახის სიღარიბიდან გამოსასვლელად – თანაც, სოციალურად დაუცველები ძირითადად დაბალკვალიფიციური სამუშაო ძალაა და თვეში ათასობით ლარიანი სამსახურის დაწყება მათ შემთხვევაში თითქმის გამორიცხულია. ამიტომაც, სოციალური დახმარების მიმღებთ უჩნდებათ შიში, რომ შესაძლოა, მათ გაკრვეული სახელფასო შემოსავლის გამო სოციალური დახმარება დაკარგონ.

ანუ სოციალური დაცვის სისტემა უმუშევრობის ერთგვარ დახმარებად იქცა, რაც მუშაობის მოტივაციას და სურვილს ამცირებს მოქალაქეებში. ქვეყნებში, სადაც უმუშევრობის დახმარება არსებობს, ეს დახმარება უპირობო არ არის. უმუშევარი ადამიანი აქტიურად უნდა ეძებდეს სამსახურს და თუ ვერ პოულობს, მხოლოდ ამ შემთხვევაში ენიშნება დახმარება.

მიზეზი 2:ფულადი გზავნილები საზღვარგარეთიდან

მეორე ფაქტორი, რაც სამუშაო ძალაში მონაწილეობის დაბალ დონეს განაპირობებს, ეს არის ემიგრანტების მიერ გადმორიცხულ თანხებზე დამოკიდებულება.

მსოფლიო ბანკის 2022 წლის მონაცემებით, გზავნილებზე დამოკიდებულებით საქართველო მსოფლიოში 22-ე ადგილზეა. დამოკიდებულება ნიშნავს წლის განმავლობაში გადმორიცხული თანხები ქვეყნის ეკონომიკის რამდენი პროცენტია. 2022 წელს ეს მაჩვენებელი საქართველოში 15.7 პროცენტიყო.

საქართველოში ჩვეულებრივი ამბავია, როდესაც ემიგრანტი ოჯახის წევრებს არჩენს, მეტიც, ზოგჯერ ნათესავებსაც კი ეხმარება. ამ დახმარების გამო ზოგჯერ გამოგზავნილ ფულზე დამოკიდებულ ადამიანში შრომის სურვილი იკლება.

მიზეზი 3: კადრების გადინება ქვეყნიდან

შრომის ბაზარზე დიდი გავლენა აქვს კადრების გადინებას ქვეყნიდან. 2018-2022 წებში, საქართველოდან ემიგრაციაში 383 ათასი საქართველოს მოქალაქე წავიდა. ამავე პერიოდში საქართველოში დაბრუნდა 263 ათასი ადამიანი. მიგრაციის უარყოფითმა სალდომ 120,000 ადამიანი შეადგინდა. 15 წლამდე ასაკის ემიგრანტების გამოკლებით, საქართველოს შრომის ბაზარს სულ მცირე 100 ათასი ადამიანი მოაკლდა.

მიზეზი 4: კულტურული ფაქტორი

ასევე, გასათვალისწინებელია ერთი კულტურული ფაქტორიც: დასავლური ქვეყნებისგან განსხვავებით, საქართველოს ტრადიციებში არ არის ადრეული, სკოლის ასაკიდან დასაქმება, თუნდაც საზაფხულო, 2-3 თვიან სამუშაოებზე, როდესად სკოლის მოსწავლეებს და სტუდენტებს მეტი თავისუფალი დრო აქვთ.

შვილები დიდხანს რჩებიან მშობლებზე ფინანსურად დამოკიდებულები. ბოლო წლებში ეს სიტუაცია იცვლება, უფრო მეტი 15-21 წლის ადამიანი ერთვება სამუშაო ძალაში, მაგრამ სასურველისგან ვითარება ჯერ შორს არის. არადა, ეს არის მოქალაქეთა ის კატეგორია, რომლებსაც კვალიფიკაცია და გამოცდილება ნაკლებად გააჩნიათ და დაბალკვალიფიციურ კადრებზე გაზრდილ მოთხოვნას ნაწილობრივ მაინც უნდა დააკმაყოფილებდნენ. ადრეულ ასაკში მიღებული შრომის გამოცდილება კი მომავალ საქმიანობებში დაეხმარებოდათ.

მიზეზი 5: ინფლაცია

კადრების დეფიციტის ერთ-ერთი მიზეზი ბოლო წლების მაღალი ინფლაციაც არის. ინფლაცია, რაც ფულის მსყიდველობითი უნარის კლებას ნიშნავს, ადამიანების ხელფასს რეალურად ამცირებს. ხელფასი შემცირება კი ადამიანებს მუშაობის სურვილს უმცირებს.

ბოლო 10 წელში საქართველოში საშუალო ხელფასი 110 პროცენტით გაიზარდა, ანუ გაორმაგდა. თუმცა, ამავე პერიოდში ინფლაცია 50 პროცენტი იყო. ინფლაციის გამოკლებით რეალური ხელფასი 60 პროცენტით არის გაზრდილი. ხელფასების ასეთ ზრდა მდიდარ ქვეყნებში კარგი შედეგი იქნებოდა, მაგრამ საქართველოში, სადაც 10 წლის წინ საშუალო ხელფასი თვეში 650 ლარი იყო, დასაქმებულების ცხოვრების დონის მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას არ გვაძლევს. ამიტომ საჭიროა მაღალი ეკონომიკური ზრდა და შრომის პროდუქტიულობის მნიშვნელოვნად ამაღლება, რომ ხელფასები საგრძნობლად გაიზარდოს.

სამუშაო ძალაზე გაზრდილი მოთხოვნა თუ შენარჩუნდება და ინფლაციის დონე დასტაბილურდება, მიუხედავად იმისა, რომ სამუშაო ძალის ბაზარზე მნიშვნელოვანი გამოწვევებია კვალიფიკაციის, განათლების და მუშაობის მოტივაციის კუთხით, ხელფასები ზრდას გააგრძელებს რაც სამუშაო ძალაზე დეფიციტს შეამცირებს. მნიშვნელოვანია, შრომის ბაზარზე და ზოგადად, საქართველოს ეკონომიკაში არსებული გამოწვევები ობიექტურად შევაფასოთ და არ ვიყოთ მხოლოდ იმის იმედად, რომ ერთ დღესაც დამსაქმებლები ხელფასებს გააორმაგებენ ან გაასამმაგებენ და ყველა დასაქმდება. ეკონომიკური განვითრების გარეშე ეს არ მოხდება.