ფაშინიან-ალიევის მესამე პირისპირ შეხვედრა ბრიუსელში: „დისკუსია პროდუქტიული იყო“
ფაშინიან-ალიევის შეხვედრა ბრიუსელში
ევროსაბჭოს ხელმძღვანელის შუამავლობით, ბრიუსელში აზერბაიჯანის პრეზიდენტისა და სომხეთის პრემიერ-მინისტრის მორიგი შეხვედრა გაიმართა. მოლაპარაკების დასასრულს შარლ მიშელმა განცხადება გაავრცელა, რომელშიც ნათქვამია:
„ჩვენ ყურადღება გავამახვილეთ სამხრეთ კავკასიაში არსებულ ვითარებაზე და ევროკავშირის ურთიერთობების განვითარებაზე ორივე ქვეყანასთან, ისევე, როგორც, მთლიანად რეგიონთან. დისკუსია გულწრფელი და პროდუქტიული იყო. განვიხილეთ საკითხების მთელი სპექტრი. ჩვენ დეტალურად განვიხილეთ ჰუმანიტარული საკითხები, მათ შორის განაღმვის სამუშაოების, ასევე დაკავებულების გათავისუფლებისა და დაკარგული პირების ბედის გადაწყვეტის მცდელობები“.
ფაშინიან-ალიევის წინა შეხვედრა, შარლ მიშელის შუამავლობით, აპრილის დასაწყისში შედგა. მაშინ მხარეები შეთანხმდნენ, რომ სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციისა და მისი უსაფრთხოების მონიტორინგის მიზნით, აპრილის ბოლოს კომისია შეიქმნებოდა. თუმცა კომისიებს მუშაობა ჯერ არ დაუწყიათ.
ნიკოლ ფაშინიანსა და ილჰამ ალიევს შორის გამართული მოლაპარაკებების დეტალები და კომენტარები ბაქოსა და ერევნიდან.
ევროსაბჭოს ხელმძღვანელის განცხადება
შარლ მიშელის განცხადებაში მოლაპარაკებების შედეგები პუნქტებად არის დაყოფილი:
„ჩვენ მივაღწიეთ შემდეგ შედეგებს:
სასაზღვრო საკითხები
უახლოეს დღეებში სახელმწიფოთაშორისი საზღვრების საკითხზე სადელიმიტაციო კომისიის პირველი ერთობლივი სხდომა გაიმართება. კომისია განიხილავს საზღვრის დელიმიტაციასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხს და იმას, თუ როგორ უნდა უზრუნველყოს სტაბილური სიტუაცია.
კომუნიკაციები
ლიდერები შეთანხმდნენ სატრანსპორტო კავშირების განბლოკვის აუცილებლობაზე. ისინი შეთანხმდნენ პრინციპებზე, რომლებიც არეგულირებს ტრანზიტს დასავლეთ აზერბაიჯანსა და ნახიჩევანს შორის, ასევე სომხეთის სხვადასხვა ნაწილს შორის აზერბაიჯანის გავლით, ორივე ქვეყნის საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურის მეშვეობით საერთაშორისო ტრანსპორტით.
კერძოდ, შეთანხმდნენ საზღვრის მართვის, უსაფრთხოების, მიწის გადასახადის, ასევე საბაჟო გადასახადების პრინციპებზე საერთაშორისო გადაზიდვებისას. ვიცე-პრემიერები ამ მიმართულებით მუშაობას უახლოეს დღეებში გააგრძელებენ.
სამშვიდობო ხელშეკრულება
ლიდერები შეთანხმდნენ გააგრძელონ სამშვიდობო ხელშეკრულების განხილვა, რომელმაც სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობები უნდა დაარეგულიროს. ჯგუფები, საგარეო საქმეთა მინისტრების ხელმძღვანელობით, გააგრძელებენ ამ პროცესს უახლოეს კვირებში. დამატებით, მე მოვუწოდე ორივე ლიდერს განიხილონ ყარაბაღში ეთნიკურად სომეხი მოსახლეობის უფლებები და უსაფრთხოება.
სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება
ევროკავშირი, ორივე მხარესთან ერთად, ხელს შეუწყობს ეკონომიკური საკონსულტაციო ჯგუფის მუშაობას, რომელიც შეეცდება ხელი შეუწყოს ეკონომიკურ განვითარებას ორივე ქვეყნისა და მათი ხალხის საკეთილდღეოდ. მე ასევე ხაზი გავუსვი მოსახლეობის მომზადების მნიშვნელობას გრძელვადიანი მდგრადი მშვიდობისთვის. ევროკავშირი მზად არის გააძლიეროს მხარდაჭერა. ჩვენ შევთანხმდით შევინარჩუნოთ მჭიდრო კონტაქტი და ამავე ფორმატში ისევ შევხვდებით ივლის-აგვისტოში“.
ინფორმაცია ერევნიდან
შეხვედრის წინა დღეს, სომხეთში აქტიურად განიხილებოდა რაიმე დოკუმენტის ხელმოწერის შესაძლებლობა. განსაკუთრებული რეაქცია გამოიწვია ვარაუდებმა აზერბაიჯანთან სამშვიდობო ხელშეკრულების გაფორმებაზე, მისი ტერიტორიული მთლიანობის აღიარებით, მთიანი ყარაბაღის შემადგენლობით. უშიშროების საბჭოს მდივანი არმენ გრიგორიანი იძულებული გახდა განეცხადებინა, რომ არანაირი დოკუმენტის ხელმოწერა არ იგეგმება.
ფონური მოვლენები სომხეთში
სომხეთის პრემიერ – მინისტრი ბრიუსელში, მისი გადადგომის მოთხოვნით, აქტიური ოპოზიციური ქუჩის ბრძოლის ფონზე გაემგზავრა. თითქმის ერთი თვეა, ოპოზიციის მხარდამჭერები კეტავენ ქუჩებს, მართავენ მსვლელობებსა და მიტინგებს, რომლის დროსაც ნიკოლ ფაშინიანი “ეროვნული ინტერესების მოღალატედ” არის გამოცხადებული, ითხოვენ ხელისუფლების შეცვლას, რათა მოქმედი პრემიერ-მინისტრი არ დაეთანხმოს მთიანი ყარაბაღის რაიმე სტატუსს აზერბაიჯანის შემადგენლობაში.
ბრიუსელში შეხვედრის წინა დღეს, სომხეთის ხელისუფლების მისამართით ღია განცხადებით, სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის გარეგინ II-ის თავმჯდომარეობით, უმაღლესი სასულიერო საბჭო გამოვიდა.
განცხადებაში საუბარია:
- „აზერბაიჯანის ხელისუფლების მხრიდან სომხეთის, არცახისა და სომეხი ხალხის მიმართ მტრულ დამოკიდებულებაზე;
- სომხეთისა და არცახის საზღვრებზე რეგულარულ სამხედრო პროვოკაციებზე;
- აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მხრიდან მშვიდობიან მოსახლეობაზე შეტევაზე;
- სამხედრო ტყვეების აყვანაზე;
- სომხური სულიერი და კულტურული მემკვიდრეობის განადგურებასა და მითვისებაზე აზერბაიჯანის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე“.
ამასთან დაკავშირებით და მსოფლიოში გეოპოლიტიკური მოვლენების კონტექსტის გათვალისწინებით, საბჭომ მოუწოდა სომხეთის ხელისუფლებას “გამოიჩინოს სიფხიზლე, რათა არცახის მოსახლეობის თვითგამორკვევის უფლება ვაჭრობის საგანი არ გახდეს”.
განცხადებაში ასევე ნათქვამია:
„მშვიდობა ვერ დამყარდება ეროვნული ღირსების დამცირებით, ჩვენი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის, სამხედრო ტყვეების არსებობის, აზერბაიჯანის მუდმივი მუქარისა და არმენოფობიის პროპაგანდის პირობებში. მშვიდობა უნდა ეფუძნებოდეს სამართლიანობის, ღირსების და უფლებების პატივისცემის პრინციპებს.
მიუხედავად არსებული ზეწოლისა და გარე საფრთხეებისა, განსაკუთრებით შიდა სოციალური პოლარიზაციის პირობებში, სომხეთისა და არცახის ხელისუფლებამ არ უნდა გადადგან ნაბიჯები, რომლებიც საფრთხეს შეუქმნის დამოუკიდებელ სომხურ სახელმწიფოებრიობას და არცახის მომავალს. არ უნდა წავიდნენ კომპრომისზე ერის ფუნდამენტური უფლებებისადმი ერთგულებისა და ისტორიული სამართლიანობის მიღწევის მიზნით”.
კომენტარი ერევნიდან
სომხეთ – აზერბაიჯანის ურთიერთობებსა და სომხური მხარის შესაძლო მიდგომებს ევროპაში გამართულ მოლაპარაკებებზე, ისტორიკოსი, პოლიტოლოგი არეგ კოჩინიანი გამოეხმაურა:
„სომხეთს მშვიდობა სჭირდება. მაგრამ რამდენად არის მზად დღევანდელი ხელისუფლება, არ დაემორჩილოს მომენტალურ საზოგადოებრივ განწყობებს და განახორციელოს ის, რაც სომხეთს სჭირდება, ეს სულ სხვა საკითხია“.
სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციაზე საუბრისას, ექსპერტმა მოლაპარაკებების მოსკოვისა და ბრიუსელის პლატფორმებს შორის არსებულ “კონკურენციაზე” გაამახვილა ყურადღება – ვინ უხელმძღვანელებს ამ პროცესს, ვინ იქნება მთავარი შუამავალი:
“რეალურად, ეს ძალიან სახიფათო პროცესია სომხეთისთვის, რადგან, ერთი მხრივ, არის უზარმაზარი დამოკიდებულება ერთ პლატფორმაზე – მოსკოვზე, მეორე მხრივ, ვფიქრობ, რომ სომხეთისთვის, ბევრად უფრო მომგებიანი და ეფექტური იქნება ევროპული შუამავლობა.
განვმარტავ რატომ, – რუსული მედიაცია ნიშნავს დელიმიტაციას და დემარკაციას პოლიტიკური მიზანშეწონილობის საფუძველზე. ანუ განხორციელდება ისე, როგორც რუსეთს სჭირდება ამ მომენტში.ცხადია, რომ რუსული მედიაცია სამართლებრივ ჩარჩოსთან შეუთავსებელია. ხოლო ევროპელი ექსპერტების ჩართულობა, რაც ამავდროულად გულისხმობს ეუთოს ექსპერტების, საერთაშორისო ექსპერტების ჩართულობას, უფრო დიდ იმედს გვაძლევს, რომ პროცესი სამართლებრივ საფუძველზე წარიმართება.
ეს საერთოდ არ ნიშნავს, რომ ყველა საკითხზე გადაწყვეტილება სომხეთის სასარგებლოდ იქნება. მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ თამაში იქნება პროგნოზირებადი და პროცესი სამართლებრივი და არა პოლიტიკური, რაც მოგვცემს ძალიან სერიოზულ გარანტიებს მომავალში.
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ უნდა გადაჭრას ძალიან სერიოზული პრობლემა: რუსული მხარის გაღიზიანების გარეშე მიაღწიოს ევროპელი ექსპერტების მონაწილეობას. საუკეთესო ვარიანტი იქნება ერთობლივი პროცესი, მაგრამ როგორც რუსი, ისე უცხოელი პარტნიორები არ არიან მზად უკრაინაში განვითარებული მოვლენების ფონზე ერთ მაგიდასთან დასხდნენ.
რაც შეეხება ეუთოს მინსკის ჯგუფის მომავალს, რომელიც 2020 წლის ომამდე ყარაბაღის კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარებისთვის შუამავლის როლს ასრულებდა, და სომხური მხარის დაჟინებულ მოთხოვნას, განაახლონ მოლაპარაკებები ამ ფორმატში, პოლიტოლოგი მიიჩნევს:
„სინამდვილეში, ერევანი ჯიუტად არ მოიხსენიებს მინსკის ჯგუფს კარგი ცხოვრებიდან. არის ძალიან სერიოზული საფრთხე, რომ თუ მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეები ვერ გაუმკლავდებიან კონფლიქტს, მაშინ რუსეთ-თურქეთის ტანდემი გაუმკლავდება. ეს სომხეთისთვის კატასტროფულ რისკებს შეიცავს, რადგან ნებისმიერ შემთხვევაში, როცა რუსეთი და თურქეთი სომხეთის საკითხის გადაწყვეტას იწყებენ, ამას სომხეთისთვის ტრაგიკული შედეგები მოაქვს. ამის დასტურია სომეხი ხალხის ისტორია ბოლო ორასი წლის განმავლობაში.
ამ სცენარის განვითარების ერთადერთ დაბრკოლებად, ფაქტობრივად, რჩება ბრიუსელის ფორმატი, რომელიც ჩვენი ხელისუფლების აზრით არასაკმარისია. ამიტომ, სომხეთი დაჟინებით საუბრობს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეობაზე, იმ იმედით, რომ საერთაშორისო ურთიერთობებში გარკვეული ცვლილებები იქნება, დასავლეთი მოახერხებს დიფერენცირებას უკრაინასთან დაკავშირებით და გააგრძელებსამ რეგიონში მუშაობას მინსკის ჯგუფის ფორმატში”.
არეგ კოჩინიანი რუსი სამშვიდობოების წასვლას, რომლებიც მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობის უსაფრთხოებას უზრუნველყოფენ, ფანტაზიის სფეროდ არ მიიჩნევს. ამიტომ, მას მიაჩნია, რომ სომხეთს სჭირდება აზერბაიჯანთან სამშვიდობო შეთანხმების განხილვა და თურქეთთან ურთიერთობების დარეგულირება.
„უსაფრთხოების ერთადერთი გარანტია, რაც ახლა რეალურად აქვს ყარაბაღის მოსახლეობას, არის რუსული გარანტიები, რომლებიც არანაირად არ არის დამოკიდებული სომხეთზე. სომხეთს არაფერი აქვს სათქმელი ამ საკითხზე – წავლენ [სამშვიდობოები] თუ დარჩებიან. არ ვიცი რამდენად სერიოზულია ამ საკითხში სომხეთისგან რაღაცის მოლოდინი. ძალიან ხშირად, როცა დგება მოთხოვნა: „არ დაუთმოთ არცახი აზერბაიჯანს“, უნდა გვესმოდეს, რომ მოთხოვნის ადრესატი ჩვენი ხელისუფლება აღარ არის.
44-დღიანი ომის შედეგად, რაც დაიპყრეს არცახიდან, აზერბაიჯანის კონტროლს ექვემდებარება, ხოლო რაც ვერ დაიპყრეს, რუსეთს. კონტროლი არის ის, რომ რუსი სამშვიდობოები უზრუნველყოფენ არცახის უსაფრთხოებას. და თუ დემონსტრანტები [რომლებიც ერევნის ქუჩებში გამოვიდნენ პრემიერ-მინისტრის გადადგომისა და ხელისუფლების შეცვლის მოთხოვნით] დაიჯერებენ, რომ მათმა დემონსტრაციებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს გადაწყვეტილების მიმღებზე, მეტი ეგზოტიკისთვის მე შევთავაზობდი, რომ ეს დემონსტრაციები მოსკოვში გამართონ გადაწყვეტილების მიმღებზე ზეწოლის მიზნით“.
კომენტარი ბაქოდან
ალიევ-მიშელ-ფაშინიანის გუშინდელ მოლაპარაკებებს, პრინციპში, დამაზუსტებელი ნაბიჯების ხასიათი ჰქონდა და მიმართული იყო ადრე მიღწეულ შეთანხმებებზე გადაწყვეტილების დაჩქარებისკენ, – მიიჩნევს პოლიტიკური მიმომხილველი აგშინ კარიმოვი.
„თუ შევაჯამებთ განცხადებებს, როგორც ბრიუსელის, ისე მოსკოვის მოლაპარაკებების შედეგების მიხედვით, გამოთქმის „მთიანი ყარაბაღის“ გამოყენება დაუშვებელია და ასევე არ არის ნახსენები ეუთოს მინსკის ჯგუფი. ასევე აღსანიშნავია, რომ მხარეებს შორის არსებული სადავო პუნქტები აღარ მოიხსენიება როგორც კონფლიქტი.
აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ძველ დროში მომხდარი პროვოკაციები აღარ ჩანს დოკუმენტებსა და განცხადებებში, რაც აზერბაიჯანის უდავო უპირატესობაა, რომელიც აქტიურად ეწევა დიპლომატიურ მუშაობას პოსტკონფლიქტის პერიოდში.
სომხური მხარის პოზიციები სუსტდება, რადგან ერევანი თანდათან კარგავს დაპირისპირების გამაძლიერებელ ფაქტორებს და ეს იწვევს აზერბაიჯანის პოზიციის დომინირებას.
რაც შეეხება გუშინდელ მოლაპარაკებებზე შარლ მიშელის განცხადებას, ყურადღებას რამდენიმე პუნქტი იმსახურებს:
- საუბარი შეეხო ყარაბაღის პირველი ომის დროს უგზო-უკვლოდ დაკარგულთა თემას (ადრე ეს საკითხი ევროკავშირის დღის წესრიგშიც იყო);
- აზერბაიჯანულ-სომხური კომისიის ერთობლივი სხდომა სასაზღვრო საკითხებზე უშუალოდ ორი ქვეყნის საზღვარზე გაიმართება;
- ალიევი და ფაშინიანი შეთანხმდნენ გააგრძელონ მუშაობა კომუნიკაციების გახსნის მიმართულებით;
- უახლოეს დღეებში ორივე ქვეყნის ვიცე-პრემიერი გააგრძელებს მუშაობას საზღვრის მართვის პრინციპების, უსაფრთხოების, ასევე საბაჟო რეგულაციებისა და საერთაშორისო ტრანსპორტის გადახდების შეთანხმებულ საკითხებზე. ეს სიახლეა, აქამდე ასეთი რამ არ იყო.
აქ წინა პლანზე გამოდის ზანგეზურის დერეფანი, ლაჩინის დერეფანთან პარალელის გავლების გარეშე:
- საგარეო საქმეთა სამინისტროების დელეგაციები შეიკრიბებიან სამშვიდობო ხელშეკრულების მოსამზადებლად;
- ივლის-აგვისტომდე, ევროკავშირის შუამავლობით, ალიევისა და ფაშინიანს შორის კიდევ ერთი შეხვედრა გაიმართება;
- ევროკავშირი შეიმუშავებს ეკონომიკის მრჩეველთა საბჭოს ორივე ქვეყნისა და მათი ხალხების საკეთილდღეოდ.
ეს პუნქტები აჯამებს მოსკოვისა და ბრიუსელის შუამავლობით აქამდე მიღწეულ ყველა შეთანხმებას და შესაძლებლობის ახალ ფანჯარას ხსნის.
ევროკავშირის პოზიცია მოლაპარაკებების პროცესთან დაკავშირებით აჩვენებს, რომ ბრიუსელი ავლენს ნებას გრძელვადიანი და მდგრადი მშვიდობის მისაღწევად.
უნდა ვაღიაროთ, რომ ევროკავშირის პოზიცია აშშ-ისა და რუსეთის პოზიციებისგან განსხვავდება იმით, რომ აქ ეკონომიკური ინტერესები დომინირებს, პოლიტიკური ინტერესები კი უკანა პლანზე გადადის.
შარლ მიშელის გუშინდელ განცხადებაში არის ერთი პუნქტი, რომელზეც ღირს ყურადღების შეჩერება, რადგან ის შეიძლება მანიპულაციის საგნად იქცეს.
საუბარია ყარაბაღში მცხოვრები სომხების უფლებებსა და უსაფრთხოებაზე. ფაქტია, რომ ეს საკითხი მიშელის განცხადებაში სრულიად აზერბაიჯანის ინტერესების სასარგებლოდ არის მოხსენიებული.
აზერბაიჯანი უკვე იძლევა თავის ტერიტორიაზე სომეხი მოსახლეობის უსაფრთხოების გარანტიას.
ქვეყნის კონსტიტუციის თანახმად, სახელმწიფო უზრუნველყოფს ყველა მოქალაქის უფლება-თავისუფლებათა თანასწორობას, განურჩევლად რასისა, ეროვნებისა, რელიგიისა და ენისა.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აზერბაიჯანის ფუნდამენტური კანონით რეგულირებული ყველა უფლება და თავისუფლება შეიძლება გამოყენებულ იქნას სომხურ მოსახლეობაზე. მაგრამ არსებობს მნიშვნელოვანი პირობა.
ყარაბაღში მცხოვრებმა სომხებმა თავად უნდა აირჩიონ: იცხოვრონ აზერბაიჯანის კანონებით, მიიღონ მისი იურისდიქცია ან არ დაემორჩილონ ბაქოს.
ასეა თუ ისე, აზერბაიჯანი ადრე თუ გვიან აღადგენს სუვერენიტეტს იმ ტერიტორიებზე, სადაც დროებით არის განლაგებული რუსული სამშვიდობო კონტინგენტი“, – განაცხადა კარიმოვმა.
ფაშინიან-ალიევის შეხვედრა ბრიუსელში
