ევრაზიული საქართველო? - გია ნოდიას თვალსაზრისი
ევრაზიული საქართველო გია ნოდიას თვალსაზრისი
როდესაც 26 ოქტომბერს, საღამოს საქართველოს ცესკოს თავმჯდომარემ საპარლამენტო არჩევნების ოფიციალური შედეგი გვამცნო, ამით, შესაძლოა, ჩვენი ისტორიის გარკვეული ეტაპი დასრულდა.
ეს ეტაპი დაახლოებით 1990-იანების ბოლოს ან 2003 წლის ვარდების რევოლუციით დაიწყო და მის ძირითად შინაარსს შეადგენდა სვლა ევროპისკენ.
ჩვენი სოციალური და პოლიტიკური პრაქტიკებით ევროპული ქვეყანა არ ვიყავით, მაგრამ ევროპულ იდეალებს ვაღიარებდით და მათ თანდათანობით ვუახლოვდებოდით, ან ამას ვცდილობდით. მეორეს მხრივ, ევროპაც თანდათან გვცნობდა თავის ნაწილად.
ახლა თვისობრივად ახალ მდგომარეობაში გადავედით, რომელსაც ევრაზიულ საქართველოს ვუწოდებ.
უნდა დავაზუსტო: არც მე მჯერა, რომ არჩევნების შედეგი ქართველი ამომრჩევლის ნებას ასახავს. იქნება და უნდა იყოს პროტესტიც და ბრძოლის სხვადასხვა ფორმა. მაგრამ ეს შეიძლება საკმარისი არ აღმოჩნდეს იმისთვის, რომ ხელისუფლებამ პრინციპულ საკითხებში უკან დაიხიოს. ამიტომ აქ ამოვალ დაშვებიდან, რომ არჩევნების ოფიციალური შედეგი, რაც გინდა უსამართლო იყოს ის, ძალაში დარჩება.
თუ ასეა, ბუნებრივად ისმება კითხვები: რატომ მოვედით აქამდე? რა გველის ამის შემდეგ? რამდენიმე მოსაზრებას გაგიზიარებთ.
რატომ წავაგეთ? გეოპოლიტიკური ასპექტი
თუმცა ხელისუფლებამ მასშტაბურად გამოიყენა უკანონო მეთოდები, მხოლოდ ამით ყველაფერს ვერ ავსხნით. თბილისის ცენტრალურ უბნებშიც კი, სადაც ოპოზიციამ ყველაზე მაღალი შედეგი აჩვენა, „ოცნებას“ დაახლოებით 40 პროცენტმა დაუჭირა მხარი. ეს ძალიან ბევრია. ლოგიკურია ვივარაუდოთ, რომ სხვაგან მისი რეალური შედეგიც უფრო მაღალი იყო. რატომ?
პირველ რიგში, „ოცნების“ მთავარი გზავნილი, „ჩვენ ვირჩევთ მშვიდობას“, საკმაოდ ეფექტიანი აღმოჩნდა. კი, ლაპარაკი „გლობალური ომის პარტიაზე“ პარანოიდული ბოდვაა, ხოლო ბანერები, სადაც დანგრეულ უკრაინას აყვავებულ საქართველოს უპირისპირებენ – უკიდურესად უზნეო; მაგრამ საბოლოოდ ეს ყველაფერი ადამიანების ძირეულ ინსტინქტს – ომის შიშს, აღვივებდა.
რა უნდა დაეპირისპირებინა ამისთვის ოპოზიციას? მან გადაწყვიტა, ხელისუფლებას ამ კამათში არ შეჰყოლოდა და თემა შეეცვალა: არჩევნებში ხალხს ევროპასა და რუსეთს შორის უნდა აერჩია. ობიექტურად მართლაც ასე იყო, მაგრამ რამდენად გამოდგა ეს ეფექტიან წინასაარჩევნო სტრატეგიად?
ლოგიკურად, უნდა გამომდგარიყო: ვიცით, რომ ქართველების უდიდეს უმრავლესობას ევროპა უნდა და არა რუსეთი. მაგრამ „ოცნებამ“ შეძლო დაემკვიდრებინა აზრი (თუმცა ამას სიტყვასიტყვით არ ამბობდა), რომ ამ ეტაპზე, ევროპისკენ სვლა ნიშნავს რუსეთთან ომს, ან, სულ მცირე, ომის რეალურ საფრთხეს. არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ ომის შიშმა ევროპის მიმზიდველობას გადასწონა.
ზოგის აზრით, „ომისა და მშვიდობის“ თემაში არშეყოლა შეცდომა იყო. შეიძლება. მაგრამ ოპოზიცია ასე მოიქცა იმიტომაც, რომ არ ჰქონდა მარტივი პასუხი რიტორიკულ კითხვაზე „აბა ომი გინდა“? ამ პასუხს უნდა გაეთვალისწინებინა რეალობა, რომ რუსეთი უკრაინას მართლაც პროდასავლური ორიენტაციისთვის სჯის (ისევე, როგორც 2008 წელს ჩვენ ამისთვის დაგვსაჯა).
შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ოცნების ხედვა სწორია; მაგრამ წინასარჩევნო კამპანიაში მუშაობს არა პოლიტოლოგიური წიაღსვლები, არამედ ცხადი და მარტივი გზავნილები. ვინც ოპოზიციას აკრიტიკებს, ასეთი გზავნილის ვარიანტი უნდა შემოეთავაზებინა. მე ასეთი არ გამიგია.
არჩევნების შედეგი რეგიონული გეოპოლიტიკური დაპირისპირების კონტექსტში უნდა დავინახოთ. ჩვენი წაგების ერთ-ერთი მიზეზი ისიცაა, რომ ამ დროს რუსეთის არმია უკრაინისას უტევდა; ცხადი იყო, რომ ეს დასავლეთის უკანდახევასაც ნიშნავდა. ომის პირველივე დღეებში ივანიშვილმა ფსონი რუსეთის გამარჯვებაზე დადო და, რა არასასიამოვნოც არ უნდა იყოს ამის აღიარება, ამ ეტაპზე მას გაუმართლა. ომი რომ უკრაინის სასარგებლოდ წარმართულიყო, ჩვენს არჩევნებშიც შეიძლება სხვა შედეგი გვეხილა.
სამოქალაქო საზოგადოება ადმინისტრაციული რესურსის წინააღმდეგ
საქართველოში ყველა არჩევნები არის ბრძოლა ადმინისტრაციულ რესურსსა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის (რაც ზოგადად აქტიურ, თვითორგანიზაციის შემძლე ხალხს ნიშნავს). ეს ბრძოლა უკიდურესად უთანასწოროა, რადგან სამოქალაქო საზოგადოების რესურსები გაცილებით მწირია სახელისუფლებოსთან შედარებით.
ახლა ისევ პოპულარული გახდება ოპოზიციის კრიტიკა და ზოგ შემთხვევაში ის სამართლიანი იქნება. მაგრამ მეეჭვება, ამ ეტაპზე გაცილებით უფრო ძლიერი ოპოზიციის ქონა შეგვეძლო. ძლიერი ოპოზიცია ემყარება ძლიერ სამოქალაქო საზოგადოებას, საბოლოოდ კი – ძლიერ საშუალო კლასს. ეს ჯერ არ გვაქვს.
ხელისუფლებას კი საკმაოდ კარგად დაზეთილი სახელმწიფო მანქანა ჰყავს, რომელიც ნაციონალურმა მოძრაობამ მემკვიდრეობით დაუტოვა. მან ის კიდევ უფრო გააძლიერა იმ ნაწილში, რაც საზოგადოების კონტროლს და რეპრესიას ეხება.
როგორც ჩვენივე ისტორიიდან ვიცით, ოპოზიციას მაინც შეუძლია არჩევნების მოგება, თუ საზოგადოებრივი უკმაყოფილება განსაკუთრებით მძაფრია, ხოლო სახელისუფლებო გუნდში შიდა განხეთქილებებია. არც ერთი ეს ფაქტორი არ გვქონია.
ამას ხელი შეუწყო შეუწყო ეკონომიკურმა ვითარებამაც. ჩვენი მოქალაქეების ეკონომიკურ მდგომარეობას დამაკმაყოფილებლად ვერ ჩავთვლით, მაგრამ ბოლო წლების ეკონომიკური დინამიკა შედარებით პოზიტიური იყო (მათ შორის იმიტომაც, რომ საქართველომ უკრაინის ომის მიმართ დაკავებული პოზიციით მოკლევადიანად ისარგებლა). 2022 წლის მაღალი ინფლაცია დავიწყებას მიეცა. ამიტომ ეკონომიკურ, „საყველპურო“ საკითხებს, რაც ადამიანებს ყველაზე მეტად აინტერესებთ, ამ არჩევნებში დიდი როლი არ ჰქონია; უამისოდ არჩევნების მოგება რთულია.
რა ვქნათ ევრაზიულ საქართველოში?
არჩევნების ოფიციალური შედეგი ნიშნავს, რომ ევროპულიდან ევრაზიული საქართველო ვხდებით.
რატომ ვამბობ „ევრაზიულს“ და არა „რუსულს“? არც ეს უკანასკნელი იქნებოდა შეცდომა: ამ არჩევნებით საბოლოოდ გაირკვა, რომ რუსეთსა და დასავლეთს შორის კონფლიქტში რუსეთის მხარეს ვართ (თუმცა არც ამას ვამბობთ ღიად). მაგრამ ეს აუცილებლობით არ ნიშნავს რუსეთისკენ ღია სვლას. რუსეთი უკვე მოგებულია, რადგან საქართველომ ევროპულ ორიენტაციაზე ფაქტობრივად უარი თქვა. დანარჩენი დეტალებია.
იმის თქმა მინდა, რომ ტიპოლოგიურად საქართველო ევრაზიულ ქვეყნად იქცევა (ამაში მაინცდამაინც „ევრაზიული კავშირის“ წევრობას არ ვგულისხმობ). ასეთ ქვეყანას მკაფიო საგარეო-პოლიტიკური კურსი შეიძლება საერთოდ არ ჰაონდეს; ანტიდასავლურ რიტორიკას და ნაბიჯებს მან შეიძლება დასავლეთთან კონკრეტულ საკითხებში გარიგებები შეუხამოს (თუ შეძლებს). ივანიშვილი ამას ეძახის მასთან „ურთიერთობის დალაგებას“.
მთავარი სარგებელი, რასაც ივანიშვილისთვის ევრაზიულ ბანაკში გადაბარგებას მოაქვს, ისაა, რომ მას შეუძლია არსებითად იგნორირება გაუწიოს დასავლეთის აზრს (რასაც ბოლო წლებია უკვე აკეთებს).
ამის მთავარი შედეგი იქნება სისტემური შეტევა სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტებზე – ოპოზიციაზე, არასამთავრობო ორგანიზაციებზე, დამოუკიდებელ მედიაზე, უნივერსიტეტებზე. ეს შეტევა უკვე ანონსირებულია; ალბათ, ის შეადგენს უახლოესი წლების ძირითად პოლიტიკურ შინაარსს.
ივანიშვილის მიზანი იქნება, საქართველო ბელარუსის ან აზერბაიჯანის მსგავს ქვეყნად აქციოს. იმედი მაქვს, მას ეს გაუჭირდება, თუმცა გამორიცხული არაფერია.
ბოლო ათწლეულებში საქართველოს ყველაზე მნიშვნელოვანი მიღწევაა არა ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი (რომელსაც ახლა ნულოვანი ღირებულება აქვს), არამედ რეალური (თუნდაც არც ისე მძლავრი) სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბება. ჩვენ შევეჩვიეთ თავისუფალ ლაპარაკს და მოქმედებას; ამისგან გადაჩვევა არც ისეთი მარტივია, თუმცა ივანიშვილის რეჟიმი სწორედ ამას შეეცდება.
ეს ნიშნავს, რომ ქართული საზოგადოება თავდასხმიდან თავდაცვის რეჟიმში გადადის. დღეს დაახლოებით ისეთ მდგომარეობაში ვართ, როგორც უკრაინის ჯარი დონბასში: ის გააფთრებით იბრძვის, რომ რაც შეიძლება ნაკლები დათმოს, თუმცა როცა ხედავს, რომ სხვა გზა არ არის, ორგანიზებულად უკან იხევს. განსხვავება მხოლოდ ისაა, რომ ჩვენი მეთოდები მშვიდობიანია.
ახლა საზოგადოება დაბნეულობის, დეპრესიის და, ნაწილობრივ, რეალობის უარყოფის რეჟიმშია, რაც ეგზიტ-პოლების გამოცხადების შემდეგ საათნახევრიან ეიფორიას მოყვა. ეს ძალიან სახიფათოა. რეალობის გრძნობა უნდა დავიბრუნოთ. შეტევა ჩაიშალა, ეს რაუნდი წაგებულია; ახლა საჭიროა რაც შეიძლება მეტის შენარჩუნება და მომზადება კონტეშეტევისთვის, როცა საამისო შანსი გაჩნდება (არავინ იცის, ზუსტად როდის მოხდება ეს).
დასავლეთის როლი ამ ვითარებაში
ამ ბრძოლაში დასავლეთის იმედი გვრჩება. ამას აქვს საფუძველი. მაგრამ, სამწუხაროდ, ცოტა გაზვიადებული წარმოდგენა გვაქვს მის კონკრეტულ ბერკეტებზე და შესაძლებლობებზე საქართველოსთან მიმართებაში.
აქამდე დასავლეთის გავლენა ძირითადად ემყარებოდა იმას, რომ საქართველო ევროინტეგრაციისკენ და ნატოში წევრობისკენ ისწრაფვოდა. ევროკავშირს შეეძლო ქვეყნის წახალისება კონკრეტული სარგებლის მინიჭებით (უვიზო რეჟიმით, კანდიდატის სტატუსით და ა.შ.) ან დაესაჯა ის ამ სარგებელზე უარის თქმით. ახლა, რაკი დასავლური ინტეგრაციის ფანჯარა დაიხურა, ეს ბერკეტები ვეღარ იმუშავებს.
შეიძლება, არსებული მიღწევებიც დავკარგოთ (უვიზო მიმოსვლის უფლების გაუქმება განსაკუთრებით მტკივნეული იქნება), მაგრამ მას შემდეგ, რაც სულ მცირე კიდევ ოთხი წლით ხელისუფლებაში ყოფნა გაინაღდა, ივანიშვილის რეჟიმს ეს დიდად აღარ შეაშინებს.
ასევე, როგორც ისტორიიდან ვიცით, დასავლური სანქციების ქმედითობა შეზღუდულია. შეიძლება, გული მოგვფხანოს იმან, რომ ვიღაცა ევროპასა და ამერიკაში ვეღარ იმოგზაურებს, მაგრამ ივანიშვილის ქცევას ეს არსებითად ვერ შეცვლის. ძნელია ისეთი სანქციის მოფიქრება, რის გამოც ივანიშვილი ხელისუფლებას დათმობს.
ეს არ ნიშნავს, რომ დასავლეთის აზრი მას სრულებით არ აინტერესებს – ის მზადაა მასთან სავაჭროდ. ჯერ ზუსტად არ ვიცით, როგორ იმოქმედებს დასავლეთი; მაგრამ ვერ გამოვრიცხავთ, რომ, რაკი საქართველოს დასავლეთისკენ შემობრუნების პერსპექტივა ამ ეტაპზე აღარ არსებობს, მან ივანიშვილის რეჟიმთან პრაგმატული ურთიერთობა მართლაც დაამყაროს – არა როგორც ევროკავშირის ან ნატოს წევრობის კანდიდატთან, არამედ რიგით ევრაზიულ ქვეყანასთან.
ეს არ ნიშნავს, რომ დასავლეთი „მიგვატოვებს“ – მაგრამ ალბათ მისთვის ნაკლებ საინტერესო ქვეყანა გავხდებით. ეს ზუსტად ისაა, რაც ივანიშვილსაც უნდა და რუსეთსაც. ჩვენმა სამოქალაქო საზოგადოებამ დასავლეთის დახმარების იმედი უნდა შეინარჩუნოს, მაგრამ ისწავლოს, მასზე ნაკლებ დამოკიდებული გახდეს.
n-project
