დმანისში ადგილობრივი ქართველები და აზერბაიჯანელები ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ. რატომ მივიდა საქმე აქამდე?
16-17 მაისს დმანისში ადგილობრივ ეთნიკურ აზერბაიჯანელებსა და ეთნიკურ ქართველებს შორის მომხდარმა დაპირისპირებამ ისეთ მასშტაბებს მიაღწია, რომ რეგიონში მობილიზებული იყო დიდი რაოდენობის საპოლიციო ძალები, სპეცტექნიკა; ხელჩართულ ბრძოლაში დაშავდა რამდენიმე ადამიანი.
ხელისუფლება გამორიცხავს ეთნიკურ კონფლიქტს და ამბობს, რომ ეს იყო დაპირისპირება ყოფით ნიადაგზე, რომელიც სრულად ამოიწურა.
რა მოხდა სინამდვილეში დმანისში და დასრულდა თუ არა შუღლი.
რა მოხდა დმანისში?
16 მაისს საღამოს ხუთი საათისთვის, დმანისში, ერთ-ერთ სასურსათო მაღაზიასთან ერთმანეთს ახალგაზრდების ორი ჯგუფი დაუპირისპირდა.
როგორც თვითმხილველები მედიასთან ჰყვებიან, ჩხუბი დაიწყო იმის გამო, რომ ეთნიკურად აზერბაიჯანელმა მაღაზიის გამყიდველმა ქალმა, ქართველ ახალგაზრდებს ლუდი ნისიად არ მისცა.
„ოთხი ბიჭი მოვიდა. ლუდი უნდოდათ ნისიად. ვუთხარი, რომ ვერ გავატანდი, რადგან ადგილზე უფროსი არ იყო. შეურაცხყოფა მომაყენეს. მითხრეს, რომ დამარტყამდნენ. ამ ხმაურზე ჩემი მამამთილი გამოვიდა და უთხრა, რომ ქალისთვის ხელის დარტყმა არ შეიძლებოდა. მათ მამამთილს ცემა დაუწყეს. პოლიციას გამოვუძახეთ. ჩვენებაც მივეცი. მოგვიანებით უკვე ამ ბიჭებთან ერთად ორმოცამდე ახალგაზრდა მოვიდა. ხელკეტებით იყვნენ, ყველაფერი დალეწეს”, – უთხრა მაღაზიის გამყიდველმა საიდა ისმაილოვამ ჟურნალისტებს.
“ფეისბუკზე” გავრცელდა ამ ჩხუბის ამსახველი კადრები, რომლებიც მაღაზიის სათვალთვალო ვიდეოკამერამ გადაიღო. ჩანს, როგორ უახლოვდება მაღაზიას ოცამდე ადამიანი. მაღაზიასთან მათ სხვა ჯგუფი ხვდებათ, რომლებსაც ჯოხები უჭირავთ. მალე სიტყვიერი დაპირისპირება ხელჩართულ ჩხუბში გადადის.
ჩხუბში მონაწილე ორივე ჯგუფის წევრები დმანისელები არიან, თუმცა სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენლები – ერთი ჯგუფი ეთნიკური აზერბაიჯანელები არიან, მეორე – ქართველები, დასავლეთ საქართველოს მაღალმთიანი რეგიონიდან, სვანეთიდან დმანისში ჩასახლებული ეკოლოგიური მიგრანტები.
მომხდარი იმავე საღამოს იქცა “ფეისბუკზე” ფართო განხილვის და დაპირისპირების მიზეზად. მომხმარებლები წერდნენ, რომ დმანისში ეთნიკური კონფლიქტი ღვივდებოდა.
◄ დმანისი არის პატარა ქალაქი საქართველოს სამხრეთით, ქვემო ქართლის მხარეში. 2014 წლის მოსახლეობის აღწერის თანახმად, ქალაქში, რომელიც დმანისის მუნიციპალიტეტის რაიონული ცენტრია, სულ 2661 ადამიანი ცხოვრობს. დმანისის მუნიციპალიტეტში მოსახლეობის 65 პროცენტი ეთნიკური აზერბაიჯანელები არიან, 33 პროცენტი – ქართველები.
ინფორმაცია ამ ქალაქიდან იშვიათია ცენტრალურ მედიაში. ტელევიზიების უმეტესობას აქ საკუთარი კორესპონდენტებიც არ ჰყავს. ►
იმავე ღამეს დაანონსდა, რომ მეორე დღეს, 11 საათზე, დმანისში საპროტესტო აქცია გაიმართებოდა. ორგანიზატორი აზერბაიჯანული თემი იყო.
„ჩხუბს ეთნიკურ და რელიგიურ ჭრილში ვერ გადავიტანთ. ამ თემით ვიღაც სპეკულირებს“, – უთხრა მეორე დღეს, დილას, „რადიო თავისუფლებას“ დმანისის მერმა გიორგი ტატუაშვილმა და კონფლიქტს ყოფითი უწოდა.
მეორე დღეს, 17 მაისს, თითქმის მთელი დღის განმავლობაში, დმანისში სიტუაცია უმართავი იყო.
_____________________________________________________________________________
● რას უყურებენ ქართველი აზერბაიჯანელები?
● რუსეთი, როგორც გადარჩენის გზა? რეპორტაჟი ჯავახეთიდან
• საიდან იღებენ ინფორმაციას საქართველოში მცხოვრები მუსლიმები?
• ვინ და როგორ ავრცელებს საქართველოში კრემლის გზავნილებს
• აზერბაიჯანული ნაღმები საქართველოში
_____________________________________________________________________________
კონფლიქტს მალევე შეუერთდნენ ადგილობრივები მიმდებარე სოფლებიდან. ბეისბოლის ჯოხებით, ხელკეტებითა და ქვებით შეიარაღებული ჯგუფები ერთმანეთს უმოწყალოდ უსწორდებოდნენ ერთდროულად ქალაქის რამდენიმე უბანში.
რამდენიმე საათით დმანისი ჩაკეტილ ქალაქადაც იქცა – პოლიციამ რამდენიმე საათით დმანისის შესასვლელი ჩაკეტა და მოქალაქეების გადაადგილება შეზღუდა. იქ მობილიზებული იყო სამართალდამცავთა დიდი რაოდენობა, თუმცა, ვითარების განმუხტვა პოლიციამ გვიან საღამომდე მაინც ვერ შეძლო.
მაგალითად, დღის 5 საათზე, მედიაში ვრცელდებოდა კადრები, რომელშიც ჩანდა, როგორ მისდევდა და უმოწყალოდ სცემდა მოქალაქეების დიდი ჯგუფი ერთ ადამიანს, პოლიცია კი ვერაფერს აკეთებდა, რადგან ადგილზე მხოლოდ 2 თუ 3 პოლიციელი იყო.
ჩხუბში არაერთი ადამიანი დაშავდა, მათ შორის, ჟურნალისტები და ოპერატორები.
შუადღეს დმანისში ჩავიდნენ შინაგან საქმეთა მინისტრი ვახტანგ გომელაური და უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი გიორგი ლილუაშვილი.
17 მაისის გვიან საღამოს, მთელი დღის უმართავი პროცესების შემდეგ, დაპირისპირებული მხარეები ერთმანეთს დმანისის საკრებულოში შეხვდნენ.
შეხვედრას ხელისუფლების წევრები და სასულიერო ლიდერებიც ესწრებოდნენ.
შეხვედრის დასრულების შემდეგ, მხარეებმა თქვეს, რომ შერიგდნენ და ერთმანეთს საჯაროდ ჩამოართვეს ხელი.
„მოხარული და ბედნიერი ვარ, რომ ყოფით ნიადაგზე მომხდარი კონფლიქტი, რომლის გაღვივების საშიშროება იყო, ჩვენი, სასულიერო პირების, სახელმწიფოს წარმომადგენლების, მოსახლეობის – ორივე მხარის ჩართულობით – იქნა შეთანხმება მიღწეული, ერთმანეთს მიუტევეს, შერიგდნენ და ეს არის ძალიან სასიხარულო და მისასალმებელი“, – განაცხადა აღმოსავლეთ საქართველოს მუფტმა, ეტიბარ ემინოვმა.
შსს-მ კონფლიქტი ამოწურულად გამოაცხადა ისე, რომ ძალადობაში მონაწილე არც ერთი პირი არ დაუსჯია.
შს მინისტრმა, ვახტანგ გომელაურმა განაცხადა, რომ გამოძიება დაწყებულია, მაგრამ ჯერ გამოკითხვები მიმდინარეობს, დაკავებული არავინაა და ჯერ არც არავის დააკავებენ. გომელაურმა ასევე თქვა, რომ ვითარება არ იყო ისეთი მძიმე, როგორც ეს მედიამ გააზვიადა და მადლობა გადაუხადა საპატრიარქოს ჩართულობისთვის: „მადლობა ღმერთს, მძიმედ დაშავებული არავინაა და პატარ-პატარა დაზიანებები აქვთ“.
ადგილზე ჩასული შს მინისტრიც და უსაფრთხოების სამსახურის უფროსიც მთავარ აქცენტს აკეთებდნენ იმაზე, რომ ეს არ არის ეთნიკური კონფლიქტი.
შს მინისტრმა თქვა, რომ ეთნიკური კონფლიქტი არ უნდა დაუშვან, რადგან „აზერბაიჯანელები არიან ჩვენი მოქალაქეები, აზერბაიჯანი კი ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორია“.
ეთნიკური კონფლიქტი თუ ყოფითი საქმის გარჩევა – პოლიტიკოსების შეფასებები
შს მინისტრისგან განსხვავებით, კონფლიქტს მოგვარებულად არ მიიჩნევენ ხელისუფლების ოპონენტები.
მათი აზრით, ყოფითი ინციდენტის ნიადაგზე დაწყებულმა დაპირისპირება აჩვენა, რომ რეგიონში ეთნიკური შუღლის გასაღვივებლად ნოყიერი ნიადაგი არსებობს, ხელისუფლება კი, ამ პრობლემას არა თუ აგვარებს, არამედ ახალისებს.
მთავარი პრეტენზია იყო შს სამინისტროსთან, რომელმაც კონფლიქტის დაწყებიდან მხოლოდ 20 საათის შემდეგ შეიყვანა დამატებითი საპოლიციო ძალები დმანისში.
დმანისისა და ბოლნისის ყოფილი მაჟორიტარი კახა ოქრიაშვილი ამბობს, რომ რეგიონში ხელისუფლება ადგილობრივ კრიმინალურ დაჯგუფებებს ახალისებს, რათა შემდეგ მათი დახმარებით არჩევნები მოიგოს:
“მოსახლეობაში გაჩნდა და გაღვივდა დაუსჯელობის სინდრომი. განვითარებულ მოვლენებზე მთელი პოლიტიკური პასუხისმგებლობა ეკისრება „ქართულ ოცნებას“, ხოლო სამართლებრივი — სრულიად უმოქმედო სამართალდამცავ ორგანოებს,” – აცხადებს ოქრიაშვილი.
„ევროპული საქართველოს“ ლიდერის, გიგა ბოკერიას შეფასებით, ის რაც დმანისში მოხდა, „ეს არის შედეგი ეთნიკური და რელიგიური შუღლის გამოყენებისა პოლიტიკური ამოცანებისთვის, რასაც წლების განმავლობაში ეწევა ივანიშვილის რეჟიმი”
“ეს არის შედეგი ორგანიზებული დანაშაულებრივი ჯგუფების და ძალადობის გამოყენებისა საარჩევნო ამოცანებისთვის, რომელიც განსაკუთრებით ამ რეგიონში იყო ფართოდ გამოყენებული წლების განმავლობაში,” – განაცხადა ბოკერიამ.
„რას ელოდებით, ღლით? დროზე ჩაიყვანეთ პოლიცია და დაამშვიდეთ სიტუაცია და მკაცრად დასაჯეთ ყველა ვინც გუშინდელი ხორცსაკეპი მოაწყო, განურჩევლად ეთნიკური წარმომავლობისა“, – წერდა “გირჩი – მეტი თავისუფლების” ლიდერი ზურაბ გირჩი ჯაფარიძე.
ოპოზიცია ქვემო ქართლის სამხარეო პოლიციის ხელმძღვანელებისა და შს მინისტრის გადადგომას ითხოვს.
ხელისუფლების წარმომადგენლები აღნიშნავდნენ, რომ ოპოზიცია განგებ აბუქებდა ვითარებას.
“ოპონენტებს, ვინც ანგაჟირებული არიან პოლიტიკურად, სურთ, რომ პრობლემა წარმოაჩინონ უფრო დიდად და იქ, სადაც ის არ არსებობს. ისინი ყველაფერზე მიდიან. სერიოზული კომენტარი ამაზე არც შეიძლება, რომ მაღაზიაში მომხდარი ყოფითი კონფლიქტი გადავთარგმნოთ, როგორც ეთნიკური დაპირისპირება”, – განაცხადა პარლამენტის თავმჯდომარემ არჩილ თალაკვაძემ.
საპარლამენტო უმრავლესობის ერთ-ერთი წევრი, რეგიონული პოლიტიკისა და თვითმმართველობის კომიტეტის თავმჯდომარე სოზარ სუბარი, რომელიც დმანისში ჩავიდა, აღნიშნავდა, რომ “რაც მოხდა, იყო არასწორი, მოჰყვა წუთიერ გაუგებრობას და დაწყნარდება ყველაფერი”.
დმანისში მომხდარს მხოლოდ მეორე დღეს, გვიან ღამით გამოეხმაურა შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატი.
განცხადებაში უწყებამ გაიმეორა ხელისუფლების წევრების რიტორიკა, რომ კონფლიქტი ეთნიკურ ჭრილში მიზანმიმართულად გადაჰყავს ოპოზიციას.
აზერბაიჯანის საელჩოს პოზიცია
ერთ-ერთი პირველი, ვინც დმანისში მომხდარს გამოეხმაურა, საქართველოში აზერბაიჯანის საელჩო იყო. საელჩოს განცხადებაში ხაზგასმული იყო კონფლიქტის ყოფითი ხასიათი. ასევე, განცხადებაში აზერბაიჯანის საელჩო ადგილობრივ აზერბაიჯანულ თემს თანამემამულეებად მოიხსენიებდა:
„ძვირფასო თანამემამულეებო, თქვენ ყოველთვის იყავით აზერბაიჯან-საქართველოს მეგობრობის ნათელი გამოვლინება. საელჩო ყოველთვის მზადაა დაგეხმაროთ ამ მნიშვნელოვანი მისიის შესრულებაში და გამოხატავს მის ნდობას თქვენი სიბრძნისადმი”, – ნათქვამი იყო განცხადებაში.
რა მოხდა სინამდვილეში დმანისში – ექსპერტების შეფასებები
დმანისში დაპირისპირება ნამდვილად დაიწყო ყოფით ნიადაგზე, მაგრამ მალევე გადაიზარდა ეთნიკურ კონფლიქტში – ამბობენ ექსპერტები და რეგიონში მომუშავე ჟურნალისტები და ამატებენ, რომ ეს მთელი რიგი პროცესების შედეგია.
სამოქალაქო ინტეგრაციის ფონდის აღმასრულებელ დირექტორს ზაურ ხალილოვს ამ კონფლიქტის მაპროვოცირებლად ეთნიკური უმცირესობების მისამართით ხელისუფლების პოლიტიკა და რიტორიკა მიაჩნია.
„გამოდის შინაგან საქმეთა მინისტრი და ამბობს, რომ აზერბაიჯანელები ჩვენი მოქალაქეები არიან, რომ აზერბაიჯანი ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორი და მეგობარია. უკაცრავად, მაგრამ, აზერბაიჯანი რომ პარტნიორი არ იყოს, მე, საქართველოში მცხოვრები აზერბაიჯანელი, საფრთხის ქვეშ აღმოვჩნდები?! ეთნიკური კონფლიქტის გაღვივებას ასეთი რიტორიკა იწვევს და თუ ვინმემ დაიწყო, ეს სწორედ ხელისუფლებაა,” – ამბობს ხალილოვი.
„რადიო მარნეულის“ დამფუძნებელი და დირექტორი, ჟურნალისტი კამილა მამედოვა წლებია ცხოვრობს და მუშაობს ქვემო ქართლში და კარგად იცნობს რეგიონში არსებულ პრობლემებს.
მისი თქმით, დმანისი საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე დახურული რეგიონია, საიდანაც ინფორმაცია არ გამოდის. მამედოვა, ამბობს, რომ რეგიონში მძიმეა კრიმინოგენური ვითარებაც. იგი სიტუაციას 90-იან წლებს ადარებს:
„განსხვავებით იგივე მარნეულისგან, დმანისში არც სამოქალაქო სექტორია, არც მედია, ამიტომ ჩვენ არ ვიცით, რეალურად, იქ რა ხდება. ამიტომ დღეს რომ ყველა ამბობს, რომ დმანისში ძალიან მშვიდობიან გარემოში თანაცხოვრობენ, არავინ იცის, შეესაბამება თუ არა ეს სინამდვილეს. სინამდვილეში ეს თანაცხოვრება არის ნაღმზე გავლა, მითუმეტეს, როდესაც სახელმწიფოში არის შერჩევითი მიდგომა და კანონი ყველას თანაბრად არ იცავს“.
მამედოვას თქმით, აგრესია, შესაძლოა, ყოფილიყო მართული, რადგან გამოცდილება აჩვენებს, რომ ასეთ რადიკალურ პროტესტს აზერბაიჯანული თემი ხშირად ერიდება.
მამედოვა მიუთითებს იმაზეც, რომ ფეისბუკზე გააქტიურდა დასპონსორებული გვერდები, რომლებიც ქსენოფობიური შინაარსის პოსტებს ავრცელებენ და პრორუსული, ულტრამემარჯვენე „ქართული მარშის“ იდეოლოგიის გამტარებლები არიან:
“მაგალითად, გუშინ მთელი დღის განმავლობაში ფეისბუკზე აქტიურობდა გვერდი „ალილო მარნეული“, რომელიც აზიარებდა ზვიად გამსახურდიას გამოსვლებს, სადაც ის ამბობს, რომ საქართველო არის ქართველებისთვის და დანარჩენი ყველა სტუმარია“, – ამბობს მამედოვა.
სახელმწიფოს უმოქმედობაზე და ქვეყანაში კრიმინოგენური ვითარების გამწვავებაზე მიუთითებს ზაურ ხალილოვიც. მისი თქმით, „სახელმწიფო ინსტიტუტები ჩამოშლილია“:
„როდესაც ადამიანები ვერ პოულობენ სამართალს, იქ ერთვებიან კრიმინალები, ავტორიტეტები, ფორმალური და არაფორმალური ლიდერები, სასულიერო პირები. სათანადო რეაგირება რომ მომხდარიყო ჯერ კიდევ გუშინ, დაეკავებინათ, გაფრთხილება მიეცათ თუნდაც კანონსაწინააღმდეგო ქმედებისთვის, ამას ასეთი გაგრძელება აღარ ექნებოდა“.
ზაურ ხალილოვს უჭირს დაიჯეროს, რომ დმანისში კონფლიქტი ამოიწურა.
„არ მჯერა, რომ ეს შერიგების იმიტაცია პრობლემას მოაგვარებს. ამ აქტით ხელისუფლებამ ორივე მხარე მოისყიდა. დროის მოგება სცადა. ეს არის დროებითი ზავი, მორიგ ჩხუბამდე. მორიგი ჩხუბის დროს ესეც გაახსენდებათ, გარეჯიც, ყველა ამბავი და ისევ იგივე წრეზე წავალთ, რადგან, სადაც არ არსებობს სამართლიანობა და თანასწორობა, იქ ყოველთვის იქნება კონფლიქტი“.
გუშინდელი შერიგება ცეცხლზე წყლის დასხმა და კონფლიქტის ლოკალური მოგვარებაა კამილა მამედოვასთვისაც:
„პრობლემაა, როდესაც სახელმწიფო არ ფიქრობს მასშტაბებზე, არ ფიქრობს მიზეზებზე, საიდან მოდის ეს ყველაფერი. გომელაურმა თქვა, რომ ეს ხალხი არის ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორი… თავად ხელისუფლებაში მყოფი ადამიანები არ თვლიან, რომ საქართველოში მცხოვრები აზერბაიჯანელები არიან თანაბარუფლებიანები, ამის გააზრება გვიჭირს ინსტიტუციონალურ დონეზე. 30 წლის შემდეგაც ჩვენ გვესმის რიტორიკა, რომ მიწა – წყალს გვართმევენ, გარეჯი საქართველოა… ეს კვებავს სიძულვილს...”
სოციალური სამართლიანობის ცენტრის (ყოფილი EMC-ის) დირექტორის თამთა მიქელაძის შეფასებით, სოციალური დაპირისპირების ხასიათი, რაც მიიღო ყოფით ნიადაგზე დაწყებულმა ინციდენტმა, კონფლიქტის ღრმა მიზეზებზე მიანიშნებს:
„არ შეიძლება ამ ტიპის ძალადობა ვიხილოთ ისე, რომ რაიმე ტიპის ლოგიკა და კონტექსტი არ ჰქონდეს. არ ვამბობთ, რომ ეთნიკური კონფლიქტი იყო, მაგრამ ვამბობთ, რომ ის ჩავარდნები, რომელიც ინტეგრაციის პოლიტიკაში არსებობს, ის გაუცხოება, რომელიც სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებში არსებობს, არის ერთი მიზეზი ამ დაპირისპირების“.
თამთა მიქელაძე ამბობს, რომ სახელმწიფოს პოლიტიკა ეთნიკური უმცირესობების მიმართ, მკვეთრად პრობლემურია.
„მათი პოლიტიკური მონაწილეობა არის სუსტი, მათი წუხილების და საჭიროებების დღის წესრიგში დაყენება არის სუსტი, მათ აქვთ ბევრი პრობლემა… და, ბუნებრივია რომ ეს ხმაწართმეულობა, სუსტი მონაწილეობა, მძიმე პოლიტიკური საჭიროებები და ამის არგაზიარება, ქმნის გაუცხოების ძალიან მძიმე განცდას,” – ამბობს მიქელაძე.
მისი თქმით, შერიგება, რომელიც ხელისუფლების ინიციატივით მოხდა, იყო სიმბოლური და ვერ ჩაითვლება პრობლემის მოგვარებად:
„ჩვენ ვნახეთ როგორი ასიმეტრიული იყო ეს პროცესიც, ვინ მონაწილეობდა მასში. რატომღაც ადგილობრივ აზერბაიჯანულ თემში ვერავინ ნახეს პოლიტიკური ან სამოქალაქო აქტორი, ვინც საზოგადოებას წარმოადგენდა და მხოლოდ მუფტი გამოიყენეს, რომელსაც ვერ ვიტყვი, რომ მაღალი ნდობა აქვს ადგილზე.
ის, რომ ადგილზე ამოზრდილი სამოქალაქო ლიდერები თითქმის ვერ ნახა სახელმწიფომ, აჩვენებს, რომ პოლიტიკური ცხოვრება ამ რეგიონში არის მკვეთრად სუსტი და შეიძლება ითქვას, მკვდარი. იქ პოლიტიკური, სამოქალაქო ცხოვრების ნიშნებსაც კი ვერ ნახავთ,” – ამბობს მიქელაძე.
