ჟირაირ ლიპარიტიანი: რატომ წააგო სომხეთმა ყარაბაღის ომი
ჟირაირ ლიპარიტიანი, სომხური დიპლომატიის ვეტერანი, სომხეთის პირველი პრეზიდენტის, ლევონ ტერ-პეტროსიანის მრჩეველი, BBC-სთან ინტერვიუში საუბრობს მთავარი შეცდომების შესახებ, რომელმაც, მისი აზრით, ყარაბაღის მეორე ომში სომხეთის დამარცხება გამოიწვია.
ის აფასებს პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანის როლს, მის ურთიერთობას აზერბაიჯანის პრეზიდენტ ალიევთან და ასევე, სომხეთის მთელი პოლიტიკური ელიტისა და საზოგადოების პასუხისმგებლობას დღეს არსებულ ვითარებაზე.
„კომპრომისის შესახებ მოლაპარაკებების ნაცვლად, სომხეთის ხელისუფლებებს სურდათ სტატუს-კვოს შენარჩუნება: ყარაბაღისა და მისი მიმდებარე შვიდი რაიონის კონტროლი“
ბი-ბი-სი: მოკლედ რომ შევაჯამოთ თქვენი შეხედულებები, მივიღებთ შემდეგს: სომხეთის პირველი პრეზიდენტის, ლევონ ტერ-პეტროსიანის გუნდს, რომლის ნაწილიც თქვენც იყავით, კონფლიქტის მოლაპარაკებებისა და კომპრომისის გზით გადაწყვეტა სურდა, ყველა შემდგომ ლიდერს კი – სტატუს-კვოს შენარჩუნება, რომლის თანახმადაც, სომხური ძალები აკონტროლებდნენ მთიან ყარაბაღსა და მის მიმდებარე შვიდ რაიონს.
ჟირაირ ლიპარიტიანი: ჩვენი ადმინისტრაცია – ტერ-პეტროსიანის ადმინისტრაცია აქცენტს მშვიდობაზე აკეთებდა. შემდგომი ადმინისტრაციები კი – განსაკუთრებით ბოლო (ანუ ფაშინიანის კაბინეტი) ფსონს ომზე დებდა.
მომდევნო ადმინისტრაციებიც აწარმოებდნენ მოლაპარაკებებს, მაგრამ იმ აზრით, რომ „თუკი არაფერი გამოვა, დავუბრუნდებით ომს“. და ფაშინიანმა გადაწყვიტა: „არაფერი არ გამოდის და თუკი ეს ომია, დაე, იყოს ომი. და ჩვენ გავიმარჯვებთ“.
აზერბაიჯანის არმია ლაჩინში შევიდა. ვინ და რა პოზიციებზეა ყარაბაღში – მიმოხილვა
ტომ დე ვაალის მოსაზრება: რატომ არის ყარაბაღში მშვიდობა არასაიმედო
ბი-ბი-სი: რატომ ჩავარდა მოლაპარაკებები?
ჟ.ლ. ყარაბაღის საკითხი, რამდენიმე კომპონენტისგან შედგება. მათგან მთავარია: მთიანი ყარაბაღის სტატუსი და შვიდი აზერბაიჯანული რაიონის საკითხი, რომლებიც სომხური ძალების კონტროლქვეშ აღმოჩნდა.
ზავის დადების მომენტიდან მოყოლებული, საერთაშორისო თანამეგობრობა გვეუბნებოდა, რომ არ აღიარებდა ყარაბაღის დამოუკიდებლობას… (…) რუსეთი, თურქეთი, ირანი, აშშ და საფრანგეთი გვთავაზობდნენ ვარიანტებს, რომელიც დაფუძნებული იყო აზერბაიჯანის ტერიტორიულ მთლიანობაზე. ეს ნათელი იყო. ისინი ამაზე გველაპარაკებოდნენ უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში.
მეორე ნაწილი – მსოფლიოში არავინ ელოდა, რომ ჩვენ ამ შვიდ რაიონს შევინარჩუნებდით. ისინი ყოველთვის ელოდნენ მათ დაბრუნებას, გარკვეული პირობებით. (…)
მიუხედავად იმისა, მივიჩნევთ თუ არა დამოუკიდებელი ყარაბაღის სტატუსს სამართლიანად, ჩვენ საქმე გვაქვს მოწინააღმდეგესთან, რომელიც არ არის მზად მიიღოს ეს პირობები, მარცხის შემდეგაც კი.
და ჩვენ უნდა გავითვალისწინოთ, რომ დროთა განმავლობაში აზერბაიჯანი მხოლოდ ძლიერდებოდა, როგორც სამხედრო ძალის, ისე რესურსების მხრივ.
და რაც უფრო ჭიანურდებოდა ჩვენი გზა შეთანხმებისკენ, მისი არარსებობა მით უფრო აახლოვებდა ომს და მით უფრო ნაკლები შანსი გვრჩებოდა ამ ომში გამარჯვების.
ანუ საკითხი იდგა ასე: ვუშვებდით თუ არა ჩვენ ამ რაიონების დაბრუნებას – ტერიტორიებისა და ადამიანების უსაფრთხოების გარანტიების სანაცვლოდ?
და ახლა სტატუსის შესახებ შეთანხმების შანსების არარსებობის პირობებში, შეგვეძლო, ის მომავლისთვის გადაგვედო, როდესაც სხვა შესაძლებლობებს განვიხილავდით?
ჩვენ (ტერ-პეტროსიანის გუნდს) გვინდოდა, მშვიდობის სანაცვლოდ რაიონების დიდი ნაწილის დაბრუნების შესაძლებლობა შეგვექმნა და სტატუსის საკითხი მომავლისთვის გადაგვედო.
შემდგომმა ადმინისტრაციებმა გადაწყვიტეს, რომ ტერიტორიების დაბრუნება მხოლოდ სტატუსის სანაცვლოდ შეიძლებოდა – ანუ აზერბაიჯანის მხრიდან ყარაბაღის დამოუკიდებლობის აღიარების ან თუნდაც დამოუკიდებლობის ისეთი გზის, როგორიც რეფერენდუმია. (…) ფაშინიანი მოითხოვდა, რომ აუცილებელი იყო სამომავლო სტატუსის ნათელი განმარტება, აზერბაიჯანის ამ პოზიციის გარეშე კი არ შეიძლებოდა სერიოზულად განხილვა და მოლაპარაკებებს აზრი არ ჰქონდა, რადგან აზერბაიჯანი კვლავ ტერიტორიულ მთლიანობაზე საუბრობდა.
და ის მივიდა დასკვნამდე, რომ ჯერ საჭიროა სტატუსზე შეთანხმება და თუკი ამისთვის საჭირო გახდება ომი, იქნება ომი და ჩვენ გავიმარჯვებთ.
ასეთი იყო სომხური მხარის ლოგიკა უკანასკნელი 25 წლის განმავლობაში და ახლა ჩვენ ვხედავთ ჩავარდნებს. მასშტაბურ ჩავარდნებს. (…)
პროაქტიული განცხადებები – „ყარაბაღი სომხეთია და მორჩა“
ჟ.ლ. ჯერ კიდევ ომამდე იყო სხვა არასწორი გათვლებიც. სომხურმა მხარემ, რამდენიმე სრულიად ზედმეტი ნაბიჯი გადადგა, რომელიც აზერბაიჯანისა და თურქეთის მაპროვოცირებელი იყო.
ბი-ბი-სი: რა პროვოკაციებზეა საუბარი?
ჟ.ლ. მაგალითად, როდესაც ჩვენ განვიხილავთ ყარაბაღის მომავალ სტატუსს, აზერბაიჯანი გვთავაზობს თავის გადაწყვეტას: „ყარაბაღი აზერბაიჯანია“. ეს არის საერთაშორისო თანამეგობრობის პოზიციაც.
და ჩვენ ამ დროს ვამბობთ: დაივიწყეთ მოლაპარაკებები, ყარაბაღი სომხეთია და წერტილი!
მეორე – სომხეთის პრეზიდენტმა და პრემიერ-მინისტრმა ამ ზაფხულს განცხადებები გააკეთეს სევრის სამშვიდობო ხელშეკრულების წლისთავთან დაკავშირებით, რომელიც შეიძლება თურქეთისთვის ტერიტორიული პრეტენზიების გამოცხადებად ჩაითვალოს.
ამას გარდა, სომხეთის თავდაცვის მინისტრმა განაცხადა: „ახალი ომი – ახალი ტერიტორიები“.
იყო სხვა განცხადებებიც. და ჩვენმა მხარემ ასევე დაიწყო საუბარი „აზერბაიჯანის არალეგიტიმურ ლიდერზე“ და „თურქეთის დიქტატორზე“. ეს ჩვენი საქმე არ არის, ეს ჩვენი ქვეყნის საქმე არ არის, ასე არაა? ეს იყო დემოკრატიის იდეის აზერბაიჯანსა და თურქეთში ექსპორტის მცდელობა.
ანუ შენ აწარმოებ მოლაპარაკებებს ამ ქვეყნების ლიდერებთან და ეუბნები მათ, რომ ისინი არალეგიტიმურები არიან?
ფაშინიანი ფიქრობდა, რომ დიდი სახელმწიფო მოღვაწეა, როდესაც განაცხადა, რომ ნებისმიერი გადაწყვეტა მისაღები უნდა იყოს აზერბაიჯანელი, ყარაბაღელი და სომეხი ხალხისთვის. ის ფიქრობდა, რომ ეს გენიალური იდეაა, რომელიც უნდა გაიმეოროს და მიიღო ალიევმა და თუკი ის არ გაიმეორებს, ე.ი. ის ცუდი ლიდერია.
მაგრამ საქმე ისაა, რომ მან არ შესთავაზა თვითონ გადაწყვეტა – რომელი გადაწყვეტა იქნებოდა მისაღები სამივე ხალხისთვის?
(…)
„შექმნილ ვითარებაზე პასუხისმგებლობა ეკისრება სომხეთის ყველა პოლიტიკურ ძალას, რადგან მათ არ სურდათ მოესმინათ საერთაშორისო თანამეგობრობისთვის“
ბი-ბი-სი: ანუ თქვენ ამბობთ, რომ სომხეთის ხელისუფლებები არასწორად აფასებდნენ რეალობას?
ჟ.ლ. ეს მხოლოდ ხელისუფლების საკითხი არ არის. შეხედეთ მთელ სომხურ პოლიტიკურ სპექტრს. ერთი პარტიის გარდა, ისინი ყველა ულტრაპატრიოტები არიან. ვერ ვხედავ „რესპუბლიკურ პარტიაში“, „აყვავებულ სომხეთში“, „ნათელ სომხეთში“, „დაშნაკცუტუნში“ ან რომელიმე სხვა პარტიაში პოლიტიკოსებს, რომლებიც გამოვიდოდნენ შეთავაზებით, მოგვესმინა იმისთვის, რასაც საერთაშორისო თანამეგობრობა გვეუბნებოდა.
საერთაშორისო საზოგადოების მოსაზრება კი ჩვენთვის მნიშვნელოვანი უნდა ყოფილიყო, რადგან, როდესაც ვაგებთ, ჩვენ მათთან გავრბივართ და დახმარებას ვთხოვთ. იმის გაკეთებას ვთხოვთ, რაც არ შეუძლიათ.
ბი-ბი-სი: სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ამ საკითხში არ არის განსხვავება, პირობითად, კოჩარიანსა და ფაშინიანს, წინა და ახალ ხელისუფლებას შორის?
ჟ.ლ. კოჩარიანსა და ფაშინიანს შორის განსხვავება არის, მაგრამ მეჩვენება, სხვადასხვა პოლიტიკურ ძალებს ჰქონდათ განცდა, რომ ყარაბაღი – მხოლოდ ჩვენი პრობლემა არ არის, და დაე, შუამავლებმა გადაწყვიტონ ის და თუკი ისინი ვერ გადაჭრიან – საშიში არაფერია, დრო გვაქვს. და თუკი ომი იქნება, ჩვენ გავიმარჯვებთ.
ასეთი აზროვნება ფართოდ არის გავრცელებული და ყველა პოლიტიკოსია მასზე პასუხისმგებელი. ეს პოლიტიკური ფანტაზიის ნაკლებობაა, ეს იმის ვერგაგებაა, რასთან გვაქვს საქმე და იმის ვერგაგება, რომ გაარჩიო საკუთარი სურვილები იმისგან, რაც მართლაც გჭირდება და რაც შეიძლება მიიღო.
ეს პოლიტიკური კულტურის პრობლემაა. და ამიტომ, როდესაც ამბობენ, რომ ფაშინიანი უნდა წავიდეს, კითხვას ვსვამ – ვინ დაიკავებს მის ადგილს?
პოლიტიკური ძალების უმეტესობას ხელისუფლება უნდა, მათ სურთ ისარგებლონ დამარცხებით, მაგრამ ვერც ერთი მათგანი ვერ გვთავაზობს ახალ მიდგომებს.
„ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ განცხადება ყარაბაღის საკითხს ფაქტობრივად ხურავს“
ბი-ბი-სი: თქვენ როგორ ხედავთ სიტუაციას ზავის შესახებ 9 ნოემბრის განცხადების შემდეგ?
ჟ.ლ. ამ განცხადებას, შეიძლება, ორი განმარტება ჰქონდეს. ერთი – პესიმისტური და, სავარაუდოდ, მართალი. მაგრამ ის იმდენად პესიმისტურია, რომ ადამიანებს უჭირთ მისი მიღება.
ამრიგად, ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ განცხადება ფაქტობრივად ხურავს ყარაბაღის საკითხს. ის ამას პირდაპირ არ ამბობს, მაგრამ ის დაფუძნებულია აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპზე. და ფაშინიანმა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა, მას ხელი მოაწერა. და ამას უკვე ვერავინ შეცვლის.
აზერბაიჯანელები დაბრუნდებიან და აზერბაიჯანის ხელისუფლება ყველაფერს გააკეთებს, რომ მაქსიმალური რაოდენობა დაბრუნდეს. ჩვენ ხომ გვინდა, რომ ჩვენი თანამემამულეები, ყარაბაღელი სომხები დაბრუნდნენ.
მაგრამ იქნებიან კი ისინი მზად ასეთ ყარაბაღში დაბრუნებისთვის?
და თუკი არ იქნება ყარაბაღელი სომხების მასობრივი დაბრუნება, მაშინ ყარაბაღის სამომავლო სტატუსი შეგვიძლია აღარ განვიხილოთ.
მეორე მხრივ – რუსეთი სასიცოცხლოდ არის დაინტერესებული იმით, რომ რაც შეიძლება მეტი სომეხი დაბრუნდეს. იმიტომ, რომ, თუკი იქ არ იქნებიან ყარაბაღელი სომხები, აზერბაიჯანს შეეძლება უთხრას (რუს სამხედროებს): აქ რას აკეთებთ?
მაგრამ, როდესაც პრეზიდენტი პუტინი და სხვები (მსოფლიო ლიდერები) ამბობენ, რომ ყარაბაღის სტატუსი გარკვეული არ არის, მათ მხედველობაში არ აქვთ, რომ შესაძლებელია ყარაბაღის დამოუკიდებლობა.
მათ არაერთხელ თქვეს, რომ ეს შეუძლებელია – რომ ყარაბაღი აზერბაიჯანის ნაწილია. მათ ეს მკაფიოდ გამოხატეს.
რუსი დიპლომატები ადრეც არ უჭერდნენ მხარს არც ერთ პროექტს, რომელიც ყარაბაღს აზერბაიჯანის შემადგენლობაში არ ითვალისწინებდა. ერთადერთი, რაც მათ გააკეთეს – დათანხმდნენ სტატუსის საკითხის გადადებას.
განცხადება (9 ნოემბრის) გასაგებს ხდის, რომ არჩევანზე საუბარი არ არის – არჩევანზე დამოუკიდებელ ყარაბაღსა თუ აზერბაიჯანის შემადგენლობაში მყოფზე. ეს არჩევანი უკვე აღარ არსებობს – თუკი ის როდისმე საერთოდ არსებობდა.
„ყარაბაღთან დაკავშირებით ახლა მხოლოდ ორი სცენარი არსებობს: ავტონომია აზერბაიჯანის შემადგენლობაში ან კულტურული ავტონომია“
ჟ.ლ. მოლაპარაკებები შეიძლება იყოს ორ სცენარზე.
სომხური ყარაბაღი აზერბაიჯანის შემადგენლობაში გეოგრაფიული, ტერიტორიული ერთეული იქნება თუ სომხები კულტურულ ავტონომიას მიიღებენ, რის შესახებაც ილჰამ ალიევი საუბრობს და რომელიც უმცირესობისთვის არანაირ ტერიტორიულ უფლებას არ ითვალისწინებს.
ეს ისეთ მდგომარეობას ნიშნავს, როგორშიც თურქეთსა და ირანში არიან სომხები, სადაც რელიგიური უმცირესობის სახით გარკვეული ავტონომია აქვთ – საკუთარი ეკლესია, სკოლები, შეუძლიათ გამოსცენ გაზეთები და ჩაატარონ სომხური ენის გაკვეთილები. მაგრამ არა ტერიტორიული.
ეს ორი ვარიანტია – ტერიტორიული ან ექსტერიტორიული და გარანტიები უმცირესობისთვის – ეს არის და ეს.
ეს არის იმის მაქსიმუმი, რაზეც შეიძლება მოლაპარაკებები ვაწარმოოთ. მაგრამ არა არჩევანზე დამოუკიდებლობასა და აზერბაიჯანის შემადგენლობაში ყოფნაზე.
„ადამიანები ერთმანეთში ურევენ სასურველსა და იმას, რაც მათ უნდა მისცენ“
ბი-ბი-სი: ფაშინიანი სწორედ ახლა გამოდის მთიანი ყარაბაღის დამოუკიდებლობის საერთაშორისო არენაზე აღიარების მოწოდებით.
ჟ.ლ. სწორედ ამაზე ვსაუბრობ – მენტალიტეტი არ შეცვლილა. ეს არის ჩვენი პოლიტიკური აზროვნების მთავარი პრობლემა და ეს პრობლემა უკვე სულ მცირე 200 წლისაა. ის ახალი არ არის.
ჩვენ ასე მოგვწონს – ჩვენ მოგვწონს ილუზიები, ჩვენ გვიყვარს ფიქრი, რომ სამართლიანი გადაწყვეტა, იდეალური გადაწყვეტა – ეს არის შესაძლო გამოსავალი.
ეს არის ჩვენი ცხოვრებისეული სტრატეგია – ოცნება. მაგრამ ოცნება სტრატეგია არ არის.
ადამიანები ერთმანეთში ურევენ სასურველსა და იმას, რაც მათ უნდა მისცენ. არავინ არაფერი არ უნდა მოგცეთ. თქვენ გეძლევათ ის, რისი აღებაც შეგიძლიათ. და ყველანაირ ომში გამარჯვებაზე გათვლა – ეს არის მითებში ცხოვრება და არა რეალობა.
ჩვენ ვახდენთ კულტივირებას რეალობის არმიღების სურვილისა, რეალობის არმიღების მეთოდებისა და მათი ჩვენი ოცნებებით ჩანაცვლებისა. ჩვენ ეს ხელოვნების სიმაღლემდე ავიყვანეთ.
[…]მთიანი ყარაბაღის მიმდებარე შვიდი რაიონის შესახებ
ბი-ბი-სი: შვიდი რაიონის დაბრუნებაზე უარის თქმას იმას უკავშირებენ, რომ რაღაც მომენტში, სომხურმა საზოგადოებამ მათ გათავისუფლებული დაარქვა და არა ოკუპირებული. ეს როგორ მოხდა?
ჟ.ლ. ჩვენი შეხედულება ამ შვიდ რაიონთან დაკავშირებით დროთა განმავლობაში იცვლებოდა. ჩვენ ისინი იმიტომ დავიკავეთ, რომ იქიდან ჩვენ სახლებს ბომბავდნენ – სტეპანაკერტში და თვითონ სომხეთშიც.
ჩვენ ისინი თავდაცვის მიზნით ავიღეთ და ვთქვით – როდესაც უსაფრთხოების გარანტიები იქნება, დავაბრუნებთ მათ.
1992 წელს, როდესაც ლაჩინი ავიღეთ, რობერტ კოჩარიანმა, რომელიც თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის ხელმძღვანელი გახდა, გააკეთა განცხადება, რომლითაც ლაჩინის დაბრუნების პირობა დადო, როგორც კი უსაფრთხოების გარანტიებს მივიღებდით. მან ამ განცხადების ტექსტის დაწერა მთხოვა. (…)
შემდეგ, ეს რაიონები მოლაპარაკებების საგანი გახდა. შემდეგ კი ეს ფრაზა ისმოდა ასე: ჩვენ არ შეგვიძლია მათი დაბრუნება, რადგან ისინი სომხურია.
იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ისინი არ იყო სომხური (კონფლიქტის დასაწყისში), ეს ისტორიული სომხური მიწებია და ჩვენ ის არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავაბრუნოთ.
ამ შეხედულების ფორმირებაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ვაზგენ სარქსიანმა, პრემიერმა და თავდაცვის მინისტრმა (1999 წლამდე). ის ამტკიცებდა, რომ ამ რაიონების დაბრუნება არ ღირს.
მას ასეთი ლოგიკა ჰქონდა: ჩვენი ჯარისკაცების სისხლით მოპოვებული მიწის დაბრუნება, არ შეიძლება. (…)
როდესაც გადავწყვიტეთ, რომ არ ვაპირებთ ამ რაიონების დაბრუნებას, ამან ჩვენ ტერიტორიული ექსპანსიის მომხრეებად გვაქცია.
ყარაბაღელი სომხების თავისუფლად და უსაფრთხოდ ცხოვრებისა და თვითგამორკვევის უფლების ნაცვლად – ჩვენ ამ ტერიტორიების ისტორიულ სომხურ მიწებად მოხსენიება დავიწყეთ.
ამან ჩვენ სასარგებლოდ არ ითამაშა. თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და პოლიტიკურ ელიტაში ბევრმა დაიწყო ფიქრი, რომ ყარაბაღი – არა ყარაბაღელი სომხების თვითგამორკვევისა და უსაფრთხოების საკითხი, არამედ დიდ სომხეთზე ოცნებაა. (…)
და ისინი ფიქრობდნენ, რომ თუკი ეს ექსპანსიაა, შემდეგი დასავლეთი სომხეთი გახდება. ჩვენ, რა თქმა უნდა, არ გვქონდა ასეთი სამხედრო ძალა, მაგრამ ირაციონალური შიში გაუჩნდათ.
„მოლაპარაკებები – ეს არის არა საკუთარ თავთან პატრიოტული საუბრები, არამედ მტერთან მუშობა“
ჟ.ლ. ჩვენ ყოველთვის საკუთარ თავს ველაპარაკებოდით. და თუკი ის, რასაც ჩვენ ვლაპარაკობთ, მოდის პატრიოტებისგან და პატრიოტულად ისმის, ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ მართლები ვართ.
ჩვენ არ ვცდილობდით, გაგვეგო და შეგვესწავლა, რისი მოცემა ან არმოცემა შეეძლო აზერბაიჯანს. უბრალოდ გადავწყვიტეთ, რომ აზერბაიჯანს არ შეუძლია რაიმე ღირებული მოგვცეს.
მოლაპარაკებები – ეს არის უკიდურესად მტკივნეული ყოველდღიური მუშაობა, სწორედ ისე, როგორც დამოუკიდებლობა პატარა ქვეყნებისთვის, განსაკუთრებით ისეთისთვის, როგორიც ჩვენია.
დამოუკიდებლობის გამოცხადება – მხოლოდ მისი დასაწყისია, ყველანაირი პრობლემის დასაწყისი და არა მისი დასასრული. ეს უნდა დავაფასოთ და გავუფრთხილდეთ ყოველდღიურად იმის შესაბამისად, როგორ იცვლება მსოფლიო ჩვენ გარშემო.
ბი-ბი-სი: მე ვფიქრობ, თქვენ ამ თემაზე საუბარი გქონდათ სომხეთის ახალ ხელისუფლებასთან.
ჟ.ლ. ერთხელ ვესაუბრე ფაშინიანის მინისტრთა კაბინეტის მაღალჩინოსანს. ვკითხე: როგორ გადაწყვეტას გვთავაზობთ (ყარაბაღის კონფლიქტის)?“, პასუხი იყო ასეთი: „აქ გადასაწყვეტი არაფერია“.
იმ დროს უკვე აღარ იყო მოლაპარაკებები და არანაირი გადაწყვეტის შეთავაზება არ ხდებოდა.
მას ვკითხე: რატომ გადაწყვიტეთ ასე? დასხედით ალიევთან და განიხილეთ შესაძლო ვარიანტები? თქვენ ეს არ გააკეთეთ. მე ამას ვაკეთებდი გარკვეულწილად და ვხედავდი შესაძლო ვარიანტებს, მაგრამ ამას მნიშვნელობა არ აქვს.
თქვენი ვალდებულებაა – გააკეთოთ ყველაფერი შესაძლებელი, სანამ განაცხადებთ, რომ გამოსავალი არ არის და აზერბაიჯანთან განსახილველი არაფერია. ეს არ არის მხოლოდ სახელმწიფოებრივი აზროვნების არარსებობა. ეს არის საკუთარ თავთან მოლაპარაკებები.
ბი-ბი-სი: როდესაც ჟურნალისტები ეკითხებიან ფაშინიანს მისი ხისტი განცხადებების შესახებ, ის მიუთითებს აზერბაიჯანისა და თურქეთის ლიდერების არანაკლებ ხისტ განცხადებებზე.
ჟ.ლ. მნიშვნელოვანია, რომ ხაზი გავუსვა – მე არ მომწონს აზერბაიჯანისა და თურქეთის პოზიცია. მაგრამ საქმე ის არაა, რა არ მომწონს მე.
ოცი წლის წინ, აქ, ბოსტონში, სიტყვით გამოვედი და ვთქვი, რომ თუკი კომპრომისზე არ წავალთ, ეს კატასტროფასთან მიგვიყვანს.
როდესაც გამოსვლა დავასრულე და მსმენელს კითხვის დასმის საშუალება მიეცათ, ერთი მამაკაცი წამოდგა და მითხრა: „ბატონო, ეს ისეთი მნიშვნელოვანია, მაგრამ ისეთი დამთრგუნველი“.
მე ვუპასუხე: „რა, მე მსახიობად გაგაცანით თავი? წადით სახლში და ტელევიზორს უყურეთ, თუკი გართობა გინდათ. არ იაროთ ჩემს ლექციებზე. ჩემი საქმე არააა თქვენი გართობა და ოპტიმიზმით აღვსება. მე თქვენთვის კარგი ახალი ამბები არ მაქვს“.
ჩვენ ადამიანებს არასწორ ინფორმაციას ვაძლევთ, არასწორ ანალიზს და შესაძლო გადაწყვეტის არარეალურ სცენარებს ვთავაზობთ.
ჩვენ მათ ნაციონალიზმისკენ ვუბიძგებთ სახელმწიფოებრიობის ნაცვლად. შემდეგ კი ვამბობთ: მშვიდობა არ იქნება. მაგრამ ვინ არის ამაზე პასუხისმგებელი? (…)
ბი-ბი-სი: იმ ყველაფრის გამო, რაც ახლა ილაპარაკეთ, ერის მოღალატედ გამოგაცხადებენ. ეს არ გაწუხებთ?
ჟ.ლ. როდესაც ამას უპასუხისმგებლო ადამიანები ამბობენ – ეს პატივია… არ მანაღვლებს.
„პასუხისმგებლობა არის ფაშინიანზე, მაგრამ სომეხი ხალხის მენტალიტეტზეც“
ბი-ბი-სი: როდესაც თქვენ მენტალიტეტთან დაკავშირებულ პრობლემებზე საუბრობთ – ეს ისე ჩანს, როგორც ფაშინიანისგან პასუხისმგებლობის ჩამოხსნა. მაგრამ სწორედ ის ხელმძღვანელობს სომხეთს უკანასკნელი ორწლინახევრის განმავლობაში.
ჟ.ლ. პასუხისმგებლობა დროშია გადანაწილებული. ფაშინიანის პასუხისმგებლობა უფრო მეტია, იმიტომ, რომ მან უკვე არსებული აზრები სამ-ოთხ მარტივ განცხადებამდე დაიყვანა: აზერბაიჯანს არ შეუძლია რაიმე ღირებული მოგვცეს, ყარაბაღის სტატუსი შეიძლება გადაწყვიტოს ომმა, მოლაპარაკებები ვერაფერს მოგვცემს, დემოკრატია კი დასავლეთის მხარდაჭერას მოგვიტანს.
მაგრამ ეს აზროვნება რომ მანამდე არ არსებულიყო, ის ამის პოპულარიზაციას არ დაიწყებდა.
თუ გაიხსენებთ, ოპოზიცია მას თავიდანვე ორ რამეში ადანაშაულებდა – ანტირუსულ შეხედულებებსა და ყარაბაღის გადაცემის გეგმებში. ცდილობდა თუ არა ის საზოგადოების დარწმუნებას, რომ არ აპირებდა მიწების გადაცემას? უნდოდა თუ არა, რომ მიეღოთ ყარაბაღში? არ ვიცი. მაგრამ ის ხისტ განცხადებებს აკეთებდა.
„ალიევმა შეიძლება იფიქრა, რომ ფაშინიანმა მოატყუა“
ჟ.ლ. არის სხვა საკითხებიც. ერთ-ერთი მათგანია – რა მოხდა დუშანბეში, ალიევთან შეხვედრაზე. ჩანდა, რომ ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმი, როგორც იქნა, დაცული იყო, დამყარდა პირდაპირი კავშირი (თავდაცვის სამინისტროებს შორის).
ეს შეხვედრა ძალიან მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, როგორ მიიღო ალიევმა ფაშინიანი. ის არ ენდობოდა კოჩარიანს – მამამისმა დაუბარა, რომ არ ნდობოდა კოჩარიანს. მაგრამ ფაშინიანთან დაკავშირებით მას იმედები ჰქონდა – არ ვიცი, გამართლებული თუ არა.
და როდესაც ფაშინიანმა მას ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დაცვა სთხოვა, დათანხმდა. მათი საუბრის დეტალები არ ვიცი, მაგრამ ვიცი, რომ ეს იყო გარკვეული გაცვლა.
სავარაუდოდ, ალიევმა რაღაც ამის მსგავსი თქვა: „კარგი, ჩვენ ამას გავაკეთებთ, მაგრამ უნდა განვიხილოთ საკითხის არსი“. და ფაშინიანმა უთხრა რაღაც ასეთი, „კარგი, მაგრამ მომეცით დრო“.
ბი-ბი-სი: ფაშინიანი სრულიად სხვა რამეს ამბობს – მისი თქმით, ალიევმა სთხოვა, შეეწყვიტა აზერბაიჯანში დემოკრატიის არარსებობაზე საუბარი.
ჟ.ლ. მე საუბრის შინაარსი საკმაოდ სანდო წყაროსგან ვიცი, აზერბაიჯანიდან. ასეთი საუბარი შედგა.
და რა მოხდა შემდეგ? ფაშინიანმა დაიწყო ლაპარაკი, რომ არცახი – სომხეთია. ის მოითხოვდა, რომ მოლაპარაკებების მაგიდასთან დაბრუნებულიყო ყარაბაღი – ეს ადგილი ჯერ კიდევ კოჩარიანის დროს დაიკარგა.
თუკი შენ ისევ და ისევ აყენებ პირობებს, რომელიც აშკარად მიუღებელია შენი ოპონენტისთვის, ეს ნიშნავს, რომ თვითონ მოლაპარაკებების იდეის საბოტაჟს ახდენ.
და შემდეგ მან დაიწყო ლაპარაკი გადაწყვეტაზე, რომელიც მისაღები იქნებოდა სამი ხალხისთვის – არა სამი ხელისუფლებისთვის.
ფაქტობრივად, მან ალიევის შეურაცხყოფა დაიწყო.
ალიევმა გადაწყვიტა, რომ ის მოატყუეს. რომ ფაშინიანმა შეცდომაში შეიყვანა, დაჰპირდა რა არსებით მოლაპარაკებებს, მაგრამ თავად მხოლოდ დრო მოიგო, რათა ქვეყნის შიგნით გადაეჭრა საკითხები.
იმ დროს, როდესაც სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი მნაცაკანიანი აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრ მამედიაროვთან ერთს განიხილავდა, ფაშინიანი სრულიად საპირისპიროს ლაპარაკობდა.
და ამ უნდობლობამ დიდი როლი ითამაშა იმაში, რომ ალიევმა გადაწყვიტა – მოლაპარაკებები განწირულია.
არ მინდა იმის თქმა, რომ ალიევი ყოველთვის ასრულებდა საკუთარ სიტყვას. ადრე, მან უარი თქვა დარეგულირების გეგმაზე, რომლის თაობაზეც 2011 წელს ყაზანში მოხდა შეთანხმება.
და ჰეიდარ ალიევიც ასე იქცეოდა – თანხმდებოდა, შემდეგ კი გადაწყვეტდა ხოლმე, რომ უკეთესი პირობების მიღება შეეძლო.
(…).
„ან ყველაფერს მივიღებთ, რაც გვინდა – ან ომი“
ჟ.ლ. თავის დროზე, კავშირი მქონდა არკადისთან (გუკასიანი), რომელიც საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო, შემდეგ კი პრეზიდენტი გახდა (მთიანი ყარაბაღის არაღიარებული რესპუბლიკის).
მაგრამ გადადგომის შემდეგ, ურთიერთობა მქონდა ბევრ სხვა ყარაბაღელთან და ადამიანებთან, რომლებმაც იციან ყარაბაღში არსებული ვითარება.
და ეს მათი აზროვნებაა: ნებისმიერი ვარიანტი, რომლითაც ჩვენ უფრო ნაკლებს მივიღებთ, ვიდრე გვინდა, ძალიან სარისკოა. თუკი ომი იქნება, დაე იყოს.
მე ვპასუხობდი: ჩემო მეგობარო, ომი არაპროგნოზირებადია და რაც უფრო შორს წავალთ, მით უფრო პროგნოზირებადი იქნება ის არა ჩვენ სასარგებლოდ.
და ისინი მპასუხობდნენ: ჩვენ ვიბრძოლებთ და გვირჩევნია მოვკვდეთ, ვიდრე დავთანხმდეთ იმაზე, რაც არ გვინდა.
ეს ძალიან ბევრი ადამიანის ლოგიკა იყო. ბევრი ფიქრობდა, რომ ომი – თავშესაქცევია, ომი – გართობაა. ომი ქმნის გმირებს. ომი საჭიროა, რათა ჩვენი პატრიოტიზმი და გმირობა დავამტკიცოთ.
ომი – ეს არის მსხვერპლი, თუკი, რა თქმა უნდა, საკუთარ თავს სწირავთ და არა საკუთარი მეზობლის შვილს.
