დიალოგი ბაქოსა და ხანკენდის შორის - კონტრასტები და გამოსავალი
ბაქოსა და ხანკენდის დიალოგი
გაჭიანურებული აზერბაიჯანულ-სომხური დიალოგის ერთ-ერთი დაბრკოლება ყარაბაღის სომეხი მოსახლეობის საკითხია. სომხეთს სურს დიალოგი ბაქოსა და ხანკენდის (სტეფანაკერტი) შორის საერთაშორისო დამკვირვებლების მონაწილეობით.
ოფიციალური ბაქო ულტიმატუმის სახით ითხოვს არაღიარებული ყარაბაღის ხელისუფლებისგან დანებებას.
CSSC-ის ანალიტიკოსების აზრით, აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიერ კონკრეტული ვადა არ არის განსაზღვრული, რაც ნიშნავს, რომ „თუ მოლაპარაკებები უახლოეს მომავალში ჩაიშლება, ბაქო ცალმხრივად ანეიტრალებს სომხურ შეიარაღებულ ძალებს ყარაბაღში მიზანმიმართული დარტყმებით და ფაქტის წინაშე აყენებს ერევანს და შუამავლებს.”
ბაქოში მოქმედმა სამხრეთ კავკასიის ანალიტიკურმა ცენტრმა (CSSC) გააანალიზა აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის მოლაპარაკების პროცესში შექმნილი სიტუაცია.
“სომხეთის და აზერბაიჯანის პოზიცია”
„ოფიციალური ერევანი პრიორიტეტად მიიჩნევს სომხეთის ტერიტორიიდან აზერბაიჯანული ჯარების გაყვანას და საერთაშორისო მექანიზმის ფარგლებში ბაქოსა და ხანკენდის დიალოგის დაწყებას.
ოფიციალური ბაქო ითხოვს სეპარატისტებისგან დანებებას და „თვითმარქვია ინსტიტუტების“ დაშლას, სანაცვლოდ მათ ამნისტიას სთავაზობს, ე.ი. აზერბაიჯანის ტერიტორიის უსაფრთხოდ დატოვებას“.
“რუსეთის პოზიცია → სეპარატისტები”
„სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის საწინააღმდეგოდ, მოსკოვმა საქმეში ჩართო სომხეთში მოქმედი სეპარატისტული ჯგუფები და მარიონეტული ძალები (ოპოზიცია + სომხური სამოციქულო ეკლესია).
რუსეთის დაჟინებული მოთხოვნით, ე.წ. ყარაბაღის (აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარების) შესახებ ფაშინიანის განცხადების დასაპირისპირებლად, 23:00 საათზე შეიკრიბა “ყარაბაღის პარლამენტი”.
ამის შემდეგ, არაიიკ ჰარუთუნიანმა ხელი მოაწერა განკარგულებას, რომლის მიხედვითაც აკრძალულია აქციების მოწყობა, ხოლო სეპარატისტული ხელისუფლების წინააღმდეგ ინფორმაციის მოძიება სისხლის სამართლის პასუხისგება გახდა, თვითაღიარებული სახელმწიფოს უშიშროების სააგენტოებმა ყარაბაღელ სომხებს აუკრძალეს უცხოეთიდან მოწოდებებულ განცხადებებზე პასუხის გაცემა.
ე.წ. არმიამ განაცხადა, რომ შეიარაღებული ჯგუფები დარჩებიან იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ბაქო ჯარს გაიყვანს. პარალელურად, არაღიარებული ყოფილი „სახელმწიფო მინისტრი“ რუბენ ვარდანიანი დაჰპირდა ყარაბაღის ფონდს 50 მილიონი დოლარის გამოყოფას და სომხურ დიასპორასთან მოლაპარაკებას ამ თანხის გაზრდის მიზნით.
შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ამ გზით მოსკოვს სურს შეამციროს სეპარატისტული რეჟიმის ფინანსური დამოკიდებულება ერევანზე და დაამყაროს მასზე სრული ძალაუფლება“.
“დასავლეთის ფაქტორი”
„12 ივნისს აშშ-ში საგარეო საქმეთა მინისტრების მორიგი შეხვედრაა მოსალოდნელი. ამ შეხვედრის წინა დღეს ორივე ქვეყანას ეწვია აშშ-ს სპეციალური წარმომადგენელი. ჩვენს რეგიონში ლუი ბონო ჩამოვიდა და წარმოადგინა ამერიკელების წინადადებები არაკოორდინირებულ საკითხებზე.
დიდი ალბათობით, ეს წინადადებები მოლაპარაკების ყველაზე რთულ საკითხზეც – ყარაბაღის უკანონო რეჟიმის ბედზეც აისახება. ის ფაქტი, რომ სახელმწიფო დეპარტამენტმა დადებითად შეაფასა აზერბაიჯანის პრეზიდენტის განცხადება შესაძლო ამნისტიის შესახებ, იმაზე მეტყველებს, რომ ვაშინგტონი არ არის უარყოფითად განწყობილი მსგავსი სცენარის მიმართ.”
“დიალოგი = ალტერნატიული ინსტიტუტები”
„შესაბამისად, არაღიარებული ყარაბაღის პრეზიდენტმა დ. ბაბაიანმა და მისმა “ქვეყანამ” სომხეთს არ მისცა მანდატი, ეღიარებინა იგი აზერბაიჯანის შემადგენლობაში.
რეჟიმის დემარში სომხეთის წინააღმდეგ, მისი სრული კონტროლი ყარაბაღელ სომხებზე და პარალელურად ტრანსფორმაცია რუსეთის რეგიონულ მარიონეტად, შეუძლებელს ხდის ბაქოსა და ხანკენდს შორის მოლაპარაკებებს. კონსტრუქციული დიალოგისთვის ყველა ე.წ. ინსტიტუტი უნდა დაიშალოს და მათ ნაცვლად ყარაბაღელმა სომხებმა უნდა შექმნან ალტერნატიული ფორმირებები.
ერთ-ერთი ასეთი ალტერნატიული ფორმირება შეიძლება იყოს უხუცესთა საბჭო. ამ ინსტიტუტის თავისებურება ის არის, რომ ის არსებობს სომხეთსა და აზერბაიჯანში სტრუქტურისა და ფუნქციების მცირე განსხვავებულობით. ასეთი ინსტიტუტი საკმარისად ლეგიტიმურია, რათა წარმოადგინოს ყარაბაღის სომხები მოლაპარაკებებში და, განსხვავებით ფიქტიური ინსტიტუტებისგან – როგორიცაა „პრეზიდენტი“, „პარლამენტი“, „მოადგილე“, „მინისტრი“ – არ ეწინააღმდეგება აზერბაიჯანის კონსტიტუციის მოთხოვნებს.
“შედეგი”
„აზერბაიჯანის მიერ ლაჩინის რეგიონში საგუშაგოს შექმნამ სომხეთი გაათავისუფლა რუსეთისთვის ექსტრატერიტორიული დერეფნის მიცემის ვალდებულებისგან და ერევანი უფრო სუბიექტური გახადა მოსკოვთან ურთიერთობაში.
ამჟამად ბაქოს მთავარი მიზანი ყარაბაღში არალეგალური არმიისა და თვითმარქვია ინსტიტუტების ლიკვიდაციაა.”
