ბრძოლა ექვსი წლის ბავშვებისათვის

ივლისი. აუტანელი სიცხე. სახლში კონდიციონერი არ არის, სამაგიეროდ ყველა ფანჯარა ღიაა. ხუთი წლის ნიგიარი დაბნეული ბავშვის იერით უყურებს ფანჯრის მიღმა მდგარ ალუბლის ხეებს და შემდეგ ისევ რვეულისკენ ხრის თავს. მან მაგალითები უნდა ამოხსნას. მე ოჯახის მეგობარი ვარ და ამ გოგონას მთელი ზაფხულის განმავლობაში ყოველდღე, საღამოს ხუთიდან ექვს საათამდე მათემატიკაში ვამეცადინებდი. და თან, მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში ერთი კითხვა არ მასვენებდა – რას ერჩიან ხუთი წლის ბავშვს? და თუ ასეთი კარგია ის “ევროპული ლიცეუმი” (რომელიც ნიგიარის დედას ისე მოსწონს, რომ სურს, შვილი იქ ატაროს), მაშინ რატომ არ შეუძლიათ მის მასწავლებლებს, რომ გაკვეთილზე თავადვე ასწავლონ ბავშვებს უკუღმა თვლა და მარტივი რიცხვების გამრავლება? რა მოდაა ორი საგამოცდო ტური პირველ კლასში შესვლის წინ?

სკოლა გენიოსებისთვის

ბაქოს სკოლების უმრავლესობა ბავშვებს მისაღებ გამოცდებს უტარებს. განათლების სამინისტროს თანამშრომლები პრესისთვის კომენტარების მიცემას ერიდებიან, მაგრამ ერთ-ერთმა მათგანმა (რომელმაც ინკოგნიტოდ დარჩენა ამჯობინა) გვითხრა, რომ გამოცდები “ყოველთვის კანონიერი არ არის, მაგრამ ახსნა აქვს”: იმის გამო, რომ საშუალო სკოლებში საკმაოდ დაძაბული კონკურენციაა, ზოგიერთი დირექტორი თავს უფლებამოსილად მიიჩნევს, უარი უთხრას ბავშვს სკოლაში მიღებაზე იმ შემთხვევაში, თუ მან გასაუბრების ეტაპი ვერ გაიარა.

ასევე, ნიჭიერი ბავშვებისათვის გამიზნულ სკოლებში, ლიცეუმებსა და გიმნაზიებში მისაღებ გამოცდებზე ბავშვმა საშუალოზე მაღალი შესაძლებლობები უნდა გამოავლინოს, რადგან ასეთ სასწავლებლებს რთული სასწავლო პროგრამა აქვთ და ბავშვს მისი დაძლევა უნდა შეეძლოს.”

საქმე ისაა, რომ “ევროპული ლიცეუმი” არის სკოლა, რომელიც განვითარების საშუალოზე მაღალი დონის ბავშვებისათვისაა. ასეთი განსაზღვრებაა მოცემული ამ სასწავლებლის ვებგვერდზე. ერთი შეხედვით, ყველაფერი გასაგებია – თუ თქვენი ბავშვი გენიოსად არ დაიბადა, უბრალოდ არ დატანჯოთ და ჩვეულებრივ სკოლაში შეიყვანეთ. მაგრამ ამ შემთხვევაში, სხვა პრობლემას ვაწყდებით – ბაქოს ცენტრში არსებული თითქმის ყველა სკოლა, რომლებიც საბჭოთა პერიოდში ჩვეულებრივ სასწავლებლებად მიიჩნეოდა, ქვეყნის მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ზედიზედ იქცა ლიცეუმებად და “საგანმანათლებლო ცენტრებად”, რომლებიც, ხშირ შემთხვევაში, არაფრით განსხვავდება დანარჩენი სკოლებისაგან.

აზერბაიჯანში სტანდარტული სასწავლო პროგრამაა და სახელმძღვანელოებიც შესაბამისია. მიუხედავად ამისა № 6, 132/134-ე, 160-ე დ 23-ე სკოლები “პრესტიჟულად მიიჩნევა, რაც ხშირ შემთხვევაში, იმას ნიშნავს, რომ “არც ისეთი ცუდია, როგორც ყველა სხვა დანარჩენი”. ამ სკოლა-ლიცეუმების ხელმძღვანელებს უფლება აქვთ, საკუთარი ნება-სურვილისა და გემოვნების შესაბამისად გამართონ “მისაღები გამოცდები”, რაც ყოველ წელს ნაწყენი და გაბრაზებული მშობლების (იმ ბავშვების მშობლების, რომლებმაც საგამოცდო ტესტები ვერ დაძლიეს) ახალ-ახალ ტალღებს წარმოშობს ხოლმე. ჩვეულებრივი სკოლები, რომლებიც ვალდებული არიან, მიიღონ ყველა, ვინც მიმართავს, ზოგჯერ მაინც ატარებენ გამოცდებს და ამას იმით ხსსნიან, რომ ბევრი მსურველის განცხადება აქვთ მიღებული.

რატომ ჯობია, რომ ბავშვმა ლიცეუმში ისწავლოს?

ექვსი წლის ჯამალის დედამ, ლეილა მამედოვამ აღნიშნა: “წელს ევროლიცეუმში” ჩასაბარებლად ვემზადებოდით. დიდხანს ვემზადეთ იმ რეპეტიტორთან, რომელიც ამ სკოლაში ასწავლის. ჩემმა ვაჟმა ყველა შეკითხვას უპქსუხა, მაგრამ არ მიიღეს, რადგან, როდესაც ადამიანის დახატვა სთხოვეს, მან ნახატზე ფეხები არ გამოსახა. გამომცდელებმა თქვეს, – პროპორციის შეგრძნება აქვს დაქვეითებულიო.”

პატარა საიდას დედა გულდაწყვეტილია: “ძალიან სერიოზულად ვემზადებოდით სკოლის გამოცდისთვის, მაგრამ გასაუბრებაზე ისეთი შეკითხვები დაუსვეს, რომლებსაც არ ველოდით – ბავშვს სთხოვეს, დაესახელებინა ის ქვეყნები, რომლებიც აზერბაიჯანს ესაზღვრება. ექვსი წლის ბავშვს!”

ერთხელ საბინას, ნიგიარის დედას ვკითხე, რატომ არ სურდა, რომ თავის ქალიშვილი სახლთან ახლოს მდებარე სკოლაში შეეყვანა. საბინა ერთ-ერთი იმ ქალთაგანია, რომლებმაც თავი შვილებს შესწირეს. ანუ თმა ყოველთვის შეკრული აქვს და, უკვე სამი წელია, ერთი და იგივე ჯინსი აცვია. სამაგიეროდ ბავშვები ცურვასა და მუსიკაზე დაჰყავს. მისმა უფროსმა ვაჟმა ანარმა რეპეტიტორებთან  ორწლიანი მზადების შემდეგ  4 წლის წინათ გმირულად ჩააბარა ყბადაღებულ “ევროლიცეუმში”. საბინამ გაოცებული მზერით შემომხედა და თქვა, – “ანარჩიკმა ხომ ჩააბარა, ნიგიარი რატომ ვერ შეძლებს ვითომ? არც ისაა უტვინო ბავშვი. მესმის რომ უჭირს, მაგრამ ის ხომ თავისი ცოდნისთვის იბრძვის!”

ჩემი ბინის ფანჯრებს ქვემოთ სრულიად ჩვეულებრივი, “რიგითი” ბაქოური სკოლის ეზოა – ასფალტით დაფარული მიწის კვადრატი, რომელზეც უხვადაა მოფენილი პლასტიკატის ბოთლები. ნაშუადღევის ორი საათის შემდეგ იქ ფეხბურთის თამაშს იწყებენ ხოლმე. ჩემს სახლში ფანჯრებს ორმაგი ჩარჩოები აქვს, მაგრამ რომელიმე თუ გამოღებული დარჩა, ისეთი შეძახილების ფონით მომიწევს ცხოვრება, როგორიცაა “ჩემი კაი” და სხვა კიდევ უფრო უხეში გამოთქმები. ეს ჩვეულებრივი სკოლაა და, კანონით, ვალდებულია, მიიღოს ახლომახლო მცხოვრები ყველა ბავშვი, რომელსაც უკვე შეუსრულდა 6 წელი. აქ რაიმე  შერჩევა არ ჩატარებულა. ყოველდღე უსმენ მოთამაშე ბავშვებს და ხვდები, თუ რატომაა ხშირად ცენტრალური სკოლების კლასებში 30 ბავშვი – მშობლები ცდილობენ, მათმა შვილებმა მეტნაკლებად “წესიერ” საზოგადოებაში (იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი მხოლოდ ეჩვენებათ ასე) და სუფთა, თბილ სკოლაში მიიღონ განათლება – იქ, სადაც კარგი რემონტია გაკეთებული.

შვიდი წლის ასაკში გვიანი იქნება

ამდენად, 5 წლისა და 10 თვის ასაკში ნიგიარმა იცოდა კონტინენტების გარჩევა მსოფლიოს ნაწილებისგან, შეეძლო, ძუძუმწოვრები რეპტილიებისგან გაერჩია და ეჩვენებინა, სად აქვს ადამიანს ფილტვები, თირკმელები, ღვიძლი და ელენთა. ამას გარდა, მან ზეპირად იცოდა აზერბაიჯანის ჰიმნი და რამდენიმე ღირსსახსოვარი თარიღი აზერბაიჯანის ისტორიიდან.

ბაქოში მოქმედებს დაუწერელი კანონი, რომლის მიხედვითაც, ბავშვმა წერა-კითხვა მანამდე უნდა ისწავლოს, ვიდრე სკოლაში დაიწყებს სიარულს. ბაქოში სკოლამდელი ასაკის ბავშვების თითქმის ყველა დედა პირველ რიგში იმას ცდილობს, რომ მისმა შვილმა ეს საბაზისო უნარ-ჩვევები დროულად შეიძინოს (ღმერთმა არ ქნას, მისი შვილი ნათესავებისა და ნაცნობების ბავშვებს ჩამორჩეს!).

ჩვენმა რესპოდენტმა, რომელიც განათლების სამინისტროში მუშაობს, ეს იმით ახსნა, რომ ამჟამად კლასებში ძალიან ბევრი ბავშვია და მასწავლებლები ვერ ახერხებენ, რომ 30-40 ბავშვს საბაზისო ცოდნა მისცენ – უბრალოდ ვერ შეძლებენ, მოუმზადებელ კლასებს გაუმკლავდნენ.

განათლების ახალი მინისტრი, მიკაილ ჯაბაროვი სკოლამდელი განათლების ინსტიტუტის განვითარების წასახალისებლად  ენთუზიაზმსა და მცდელობას არ იშურებს.  მან ინტერვიუში განაცხადა, რომ ამჟამად სკოლამდელ განათლებას ბავშვების დაახლოებით 25% იღებს. ჩვენ ვგეგმავთ, რომ ასეთი ბავშვების რაოდენობის ხვედრითი წილი 70%-მდე გაიზარდოს. ამჟამად საბავშვო ბაღების კატასტროფული დეფიციტია. სკოლამდელი აღზრდის ის დაწესებულებები , რომლებიც სახელმწიფო საკუთრებაშია, არც ისე კარგ მდგომარეობაშია, კერძო ბაღების გადასახადი კი იმდენივეა, რამდენიც გარეუბანში მდებარე ერთოთახიანი ბინის ქირა.

2014-2015 წლებში 87 სკოლაში სკოლამდელი მომზადების 87 ფასიანი ჯგუფი შეიქმნა. მომდევნო სასწავლო წელს ამ დაწესებულებების რიცხვმა 138-ს მიაღწია. კურსების შემდეგ შეიძლება ბავშვი გამოცდის გარეშეც აიყვანონ – იგი ხომ მეტწილად  მომავალ პედაგოგთან ემზადება.

მშობლების უმრავლესობა ამ ჯგუფების მომსახურებებით სარგებლობს, მაგრამ სხვებს მიაჩნიათ, რომ ეს დაკანონებული კორუფციის სახეობაა – თუკი გსურს, უპრობლემოდ ჩააბარო, კურსების საფასური გადაიხადე.

მოსამზადებელ კურსებზე, სადაც ნიგიარი დადიოდა, იგი ყველაზე უფროსი იყო ჯგუფში. ბოლო დროს ბაქოელები ცდილობენ, ბავშვები რაც შეიძლება ადრე შეიყვანონ სკოლებში. რამდენად სწორია ასეთი განზრახვა? ფსიქოლოგ იმაი ახუნდზადე, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში ბავშვების სკოლაში მიღების პროცესში მონაწილეობდა, აღნიშნავს, რომ ასეთ ასაკში ბავშვი სასწავლო პროცესისთვის არ არის მზად. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი გონებრივი განვითარება წინ უსწრებს ასაკს, ორ წელიწადში, შესაძლოა, ფიზიკური გადაქანცვის პერიოდი დადგეს: “ასეთ ასაკში შეიძლება, რამდენიმე თვეც კი ძალიან მნიშვნელოვანი იყოს ბავშვის განვითარებისათვის.”

რა ვქნათ, თუკი ბავშვს არ სურს, იყოს გენიოსი?

მაშ ასე, დადგა X დღეც. წინა დღეს ნიგიარმა ბოლოჯერ წაიკითხა წიგნი (თავიდან ბოლომდე). საბინა ვალერიანის წვეთებს სვამდა და მტვერს წმენდდა სახლში. დილით, გამოცდის წინ მათ გასაცილებლად მოვედი და შევამჩნიე, რომ ორივე მათგანს ნატანჯი ადამიანის იერი ჰქონდა. ნიგიარს ახალი, დაუთოვებული ტანსაცმელი ეცვა, იდეალურად დავარცხნილი თმა კი კიკინებად ჰქონდა შეკრული. საბინა ფერად ქვედაბოლოში იყო გამოწყობილი. ძველი ჯინსი რამდენიმე დღის წინ სარეცხის მანქანაში გაეხა.

ტაქსიში გამრავლების ტაბულას იმეორებდნენ. ლიცეუმის წინ ისეთივე უბედური და შეწუხებული მშობლები ირეოდნენ. მაგრამ უნდა გენახათ, როგორ აცილებდა საბინა თავის ქალიშვილს გამოცდაზე – თითქოს სამყაროს გადასარჩენად აგზავნიდა.

შედეგად, ნიგიარი გამოცდაზე ჩაიჭრა. როგორც ჩანს, მან უბრალოდ ზედმეტად ინერვიულა და შეკითხვებზე იმაზე ცუდად უპასუხა, ვიდრე შეეძლო – შემდეგ კი საერთოდ დადუმდა. ეს კიდევ ერთი პრობლემაა, რომელიც აქტიურად განიხილება – ძნელია თუ არა ბავშვისთვის გამომცდელის “წინაშე წარდგომა”?

იმაი ახუნდზადეს თქმით, არ შეიძლება გასაუბრების ჩატარება გამოცდის სახით. შერჩევისწინა შეხვედრა მეგობრულ საუბარს უნდა ჰგავდეს. თამაშსაც კი. ყველაფერი უნდა გავითვალისწინოთ – რამდენი ბავშვი და რამდენი მოზრდილი ადამიანია ოთახში. თუკი გარემოება ზედმეტად ოფიციალური იქნება, ბავშვი შეიძლება ჩაიკეტოს და საერთოდ არაფერი თქვას. გამომცდელის პოზაცაც კი აქვს მნიშვნელობა -უმჯობესია, ბავშვის გვერდით იჯდეს, და არა მის პირდაპირ.

საბინა ძალიან დამწუხრდა, ნიგიარმა უცებ განაცხადა, რომ საერთოდ აღარ აპირებდა სკოლაში წასვლას. იგი ჭირვეული და ფხუკიანი გახდა. ხშირად ეღვიძებოდა. ამ ყველაფერმა საბინა საგონებელში ჩააგდო. ბავშვს აშკარად რაღაც სჭირდა. გადაწყვიტა, ფსიქოლოგისთვის მიემართა და იმავე სპეციალისტს მიაკითხა, რომელმაც ჯერ კიდევ ერთი წლის წინ უთხრა საბინას, რომ ნიგიარს რაიმე განსაკუთრებული შესაძლებლობები არ აქვს და მისი ადგილი ჩვეულებრივ სასწავლო პროგრამიან სკოლაში იყო. მაშინ საბინა ნაწყენი დარჩა, მაგრამ ახლა ყველაფერი შეიცვალა.

კონსულტაციის შედეგად გადაწყვიტეს დროებით დაენებებინათ თავი ბავშვისთვის და ერთი თვის შემდეგ ნიგიარი სხვა ცენტრალურ სკოლაში ჩარიცხეს (რომელსაც ასევე “ლიცეუმი” ჰქვია). მაგრამ, პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ სკოლას უმიზეზოდ ერქვა “ლიცეუმი” – ამ სასწავლებელში სწავლის დასაწყებად რაიმე ზებუნებრივი არ იყო საჭირო. ამასთან, საბინამ გადაწყვიტა, ტრადიციული აზერბაიჯანული მეთოდისთვის მიემართა – უბრალოდ იპოვა ნაცნობი, რომლის ნაცნობიც დირექტორის ახლობელია.

ამიტომ გასაუბრებამდე დედა და ქალიშვილი მშვიდად, თავისუფლად ისხდნენ რიგში და უმნიშვნელო თემებზე საუბრობდნენ მაშინ, როდესაც სხვა “აბიტურიენტების” შეშფოთებული მშობლები არკვევდნენ, თუ როგორი შეკითხვებს დაუსვამდნენ მათ შვილებს. ელექტრონულ მოწყობილობებზე თუ დასვამენ კითხვასო, – იკითხა ერთ-ერთმა მათგანმა.

გასაუბრებაზე ნიგიარს რამდენიმე ასონიშნის “ამოცნობა”, 20-მდე დათვლა და 10 ხილის დასახელება სთხოვეს. გოგონამ დაკისრებულ დავალებას წარმატებით გაართვა თავი. ჩემი აზრით, მას ნაცნობობა კი არ დაეხმარა, არამედ ის, რომ გვერდით სრულიად მშვიდი დედა ეჯდა. რა ჭკვიანი გოგონააო, – აღნიშნეს გამომცდელებმა.

ამჟამად ნიგიარი პრესტიჟული ლიცეუმის მეორე კლასშია. საბინა ახლაც ერთსა და იმავე ჯინსს იცვამს ყოველდღე. ახლის ყიდვის დრო არ აქვს. ლიცეუმი უცხოური ენების განხრით აღმოჩნდა და ნიგიარმა პირველივე კლასიდან ორ უცხოური ენის სწავლა დაიწყო. მას მშვენიერი ნიშნები ჰყავს. საბინა მიხვდა, რომ სკოლაში ბავშვს ვერაფერს ასწავლიან (რა თქმა უნდა, მის კლასში 40 ადამიანია) და რეპეტიტორები დაიქირავა. შეკითხვაზე, თუ რა აქცევს ამ სკოლას ლიცეუმად, საბინა მხრებს იჩეჩავს და სასოწარკვეთილი ამბობს: “ალბათ ფორმა, რომელიც 100 დოლარი ღირს. თუმცა, ეშმაკმა უწყის.”

გამოქვეყნდა 25.10.2016