ბაქოში რუსეთის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა
სისხლის სამართლის საქმე ბაქოდან მოსკოვის წინააღმდეგ
აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის ურთიერთობა ბოლო წლებში უპრეცედენტო დაძაბულობის ფაზაში შევიდა. 27 ივნისს ეკატერინბურგში რუსეთის სპეცრაზმის მიერ აზერბაიჯანელი ძმების, ზიადდინ და გუსეინ საფაროვების მოკვლამ, ასევე სხვათა მიმართ ძალადობამ, არა მხოლოდ დიპლომატიური, სამართლებრივი კონფრონტაციაც გამოიწვია ორ ქვეყანას შორის.
ამ ფონზე, 1-ელ ივლისს აზერბაიჯანულ სახელმწიფო მედიაში გამოქვეყნდა ახალი ბრალდებები რუსეთის მისამართით, რომლებიც უკავშირდება 2024 წლის 25 დეკემბერს მომხდარ ტრაგედიას: მაშინ რუსულმა საჰაერო თავდაცვის ძალებმა ჩეჩნეთის თავზე ჩამოაგდეს AZAL-ის სამგზავრო თვითმფრინავი Embraer E190.
მიუხედავად იმისა, რომ ინციდენტის დეტალები ოფიციალურად ბოლომდე ჯერაც არ არის გამჟღავნებული, ის უკვე იმ პერიოდში განიხილებოდა, როგორც უსაფრთხოების სერიოზული წინაღობა ორ ქვეყანას შორის. ახლა მედია ავრცელებს დოკუმენტებს, რომლებიც თითქოსდა რუსეთის თავდაცვის სამინისტროში შემუშავებულ თვითმფრინავზე შეტევის გეგმებს შეიცავს — რაც აჩენს ეჭვს, რომ საუბარი შემთხვევითობაზე არ არის და შესაძლოა ყველაფერი შედიოდეს უფრო ფართო სტრატეგიაში.
რუსეთის ძალოვანი უწყებების — ФСБ-ის, შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და ეროვნული გვარდიის — წინააღმდეგ აზერბაიჯანში სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა რამდენიმე მძიმე მუხლით.
პროკურატურის ოფიციალურ განცხადებაში აღნიშნულია, რომ “მსხვერპლები სრულიად უმწეო მდგომარეობაში იყვნენ. მათზე მრავალი ძლიერი დარტყმა იქნა განხორციელებული — როგორც გზაში, ისე პოლიციის განყოფილებაში“.
ოფიციალური ექსპერტიზის შედეგებიც ამ ვერსიას ადასტურებს.
სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზა: “ნეკნების მოტეხილობები, ტვინში სისხლჩაქცევები“
აზერბაიჯანის ჯანდაცვის სამინისტროს სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზისა და პათანატომიის გაერთიანების გენერალური დირექტორის, ადალიათ გასანოვის თქმით, ჰუსეინ საფაროვის სხეულზე დაფიქსირდა ძვლების მორღვეული მოტეხილობები, გულმკერდის დეფორმაცია, სისხლჩაქცევები თვალებისა და ტუჩების მიდამოებში, ასევე დაზიანებები სასქესო ორგანოებისა და თეძოს არეში.
შიდა გამოკვლევამ აჩვენა ტვინისშიდა სისხლჩაქცევები, ორმხრივი და მრავლობითი ნეკნების მოტეხილობები, ასევე ორმხრივი ჰემოპნევმოთორაქსი.
ადალიათ გასანოვის თქმით: “სიკვდილის მიზეზია პოსტტრავმული და პოსტჰემორაგიული შოკი.“
დიპლომატიური პროტესტები და დაძაბულობა
1-ელ ივლისს რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ აზერბაიჯანის ელჩი რახმან მუსტაფაევი სამინისტროში დაიბარა და მას პროტესტის ნოტა გადასცა. საპასუხოდ, ბაქომ რუსეთის მხარეს საკუთარი პროტესტის ნოტა გადასცა.
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლის, აიხან ჰაჯიზადეს თქმით, ამ ნოტით ბაქო მკაცრ პროტესტს გამოხატავს იმ წამებისა და დამამცირებელი მოპყრობის გამო, რომელიც რუსმა სამართალდამცველებმა აზერბაიჯანელების მიმართ დაკითხვისას გამოიყენეს.
ჰაჯიზადემ ასევე აღნიშნა, რომ რუსეთის ძალოვნების მოქმედებები არღვევს როგორც რუსეთის შიდა კანონმდებლობას, ისე საერთაშორისო სამართლის ნორმებს და გამოხატავს ეთნიკურ შეუწყნარებლობას აზერბაიჯანელების მიმართ.
პასუხი ბაქოსგან: ოპერაცია “სპუტნიკის“ ოფისში და კულტურული ღონისძიებების გაუქმება
საპასუხო ნაბიჯების ფარგლებში აზერბაიჯანმა შეწყვიტა რუსეთთან დაკავშირებული რიგი კულტურული ღონისძიებები და სპეცოპერაცია ჩაატარა რუსული მედიასაშუალების, “სპუტნიკის“ ბაქოს ოფისში.
მიმდინარე მოვლენების ფონზე აზერბაიჯანმა ოპერაცია ჩაატარა რუსული მედიაჰოლდინგის “Россия сегодня“-ს ბაქოს ფილიალში — სააგენტო “სპუტნიკი აზერბაიჯანი“-ს ოფისში. ქვეყნის ხელისუფლების განცხადებით, სააგენტო არაკანონიერი საქმიანობით იყო დაკავებული. სამართალდამცველებმა დააკავეს გამოცემის მთავარი რედაქტორი იგორ კარტავიხი და შეფ-რედაქტორი ევგენი ბელოუსოვი.
მიუხედავად რუსეთის პროტესტისა, ბაქოში აცხადებენ, რომ ოფისის საქმიანობა არღვევდა აზერბაიჯანის კანონმდებლობას და აღნიშნულ საქმეზე უკვე დაწყებულია სისხლის სამართლის გამოძიება.
ამასთანავე, აზერბაიჯანმა გააუქმა ქვეყანაში დაგეგმილი ყველა კულტურული ღონისძიება, რომელიც დაკავშირებული იყო რუსეთთან ან რუს მომღერლებთან და არტისტებთან. რუსეთის პრეზიდენტის სპეციალურმა წარმომადგენელმა კულტურის საკითხებში, მიხაილ შვვიდკოიმ, ეს გადაწყვეტილება გააკრიტიკა.
თუმცა აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ მისი განცხადება “მიკერძოებულად და რეალობის დამახინჯებად“ შეაფასა და დასძინა: “ჩვენ არ ვთვლით, რომ რუსი შემსრულებლების — მაგალითად, ბასტას — კონცერტები ამდიდრებდა ჩვენი ქვეყნის კულტურულ სივრცეს“.
ეკატერინბურგში მომხდარი ტრაგიკული მოვლენების ფონზე აზერბაიჯანში კვლავ გააქტიურდა დისკუსია რუსული ენის სტატუსის შესახებ ქვეყნის განათლების სისტემაში.
როგორც პროსახელისუფლებო გამოცემებმა — მათ შორის Oxu.az-მა — გაავრცელეს ინფორმაცია, რამდენიმე სკოლაში მშობლების WhatsApp-ჯგუფებში გაჩნდა დაუდასტურებელი შეტყობინებები, რომლებიც რუსულენოვანი სკოლების ეტაპობრივი დახურვის შესახებ მიანიშნებს.
გავრცელებული ცნობით, ინიციატივის მიზანია აზერბაიჯანული ენის, როგორც ეროვნული განათლების ენის, გაძლიერება და მოქალაქეთა საერთო საგანმანათლებლო სივრცეში ინტეგრაცია.
ეს ინფორმაცია საზოგადოებაში დიდ რეზონანსს იწვევს, განსაკუთრებით რუსეთში მცხოვრები აზერბაიჯანელების მიმართ ძალადობისა და დისკრიმინაციის გავრცელებული ფაქტების ფონზე.
გავრცელებული არაოფიციალური ცნობების მიხედვით, იგეგმება ეტაპობრივი რეფორმა, მასწავლებლების გადამზადების პროგრამების განხორციელება და სასწავლო პროცესის სრულად აზერბაიჯანულ ენაზე გადაყვანა. ამასთან დაკავშირებით განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში გაგზავნილია ოფიციალური შეკითხვაც, თუმცა ამ დრომდე უწყებას არც უარყვია და არც დაუდასტურებია ეს ინფორმაცია.
პარალელურად, ზოგიერთ საზოგადოებრივ პლატფორმაზე ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ საუბარია არა იდეოლოგიურ, არამედ კულტურულ და პრაქტიკულ ნაბიჯზე, რომელიც აუცილებელია “პროგრამული ადაპტაციის“ გზით, და არა ზეწოლით განხორციელდეს.
შესაბამისი განცხადებები წარსულშიც გაკეთებულა, თუმცა მათ რეალური გაგრძელება არ მოჰყოლია. ახლა კი, მიმდინარე დაძაბულობის პირობებში, რუსულენოვანი განათლების მომავალი აზერბაიჯანში შესაძლოა გადამწყვეტ ეტაპზე გადავიდეს.
კრემლის პოზიცია: “ბაქოს რეაქცია ზედმეტად ემოციურია“
რუსეთის პრეზიდენტის პრესსპიკერმა, დმიტრი პესკოვმა აზერბაიჯანის მოქმედებები გააკრიტიკა და ბაქო “ზედმეტ ემოციურ რეაგირებაში“ დაადანაშაულა:
„ბაქოს რეაქცია ზედმეტად ემოციურია. რუსი ჟურნალისტების დაკავება არ შეესაბამება ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების სულისკვეთებას. ვიმედოვნებთ, ეს საკითხი დარეგულირდება.“
პოლიტოლოგი ელჰან შახინოღლუ მიიჩნევს, რომ მიმდინარე დაპირისპირება აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის პროგნოზირებადი პროცესის გაგრძელებაა:
“დეკემბერში ჩვენი თვითმფრინავი ჩამოაგდეს, ჩვენი მოქალაქეები დაიღუპნენ. არავის მოუხდია ბოდიში, არავის აუნაზღაურებია ზარალი. ახლა კი — წამება და მკვლელობა. იმავდროულად, კრემლის მედიასაშუალებები ავრცელებენ ყალბ ინფორმაციას, თითქოს გარდაცვლილი ძმები კრიმინალურ წრეებთან იყვნენ კავშირში.“
შახინოღლუს თქმით, რუსეთმა კვლავ დაიწყო ზეწოლის მექანიზმების გამოყენება აზერბაიჯანზე — მიგრანტების დეპორტაცია და აზერბაიჯანული სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ემბარგო. თუმცა ის მიიჩნევს, რომ ასეთმა პოლიტიკამ თავად რუსეთიც შეიძლება დააზიანოს:
“ამ ფონზე, რა თქმა უნდა, უნდა გავაძლიეროთ ალიანსი თურქეთთან. თურქული სამხედრო ბაზის არსებობა აზერბაიჯანში აუცილებელია იმისათვის, რომ თუ ირანის ან რუსეთის მხრიდან ზეწოლა გაძლიერდება, მათ წინაშე თურქეთ-აზერბაიჯანის ერთიანი ძალა იდგეს.“
ახალი ვერსიები AZAL-ის თვითმფრინავის ჩამოგდებაზე
განხილვა კვლავ დაუბრუნდა 2024 წლის დეკემბერში მომხდარ ტრაგედიას, როცა აზერბაიჯანული ავიაკომპანიის, AZAL-ის, თვითმფრინავი Embraer E190 რუსეთის საჰაერო თავდაცვის სისტემებმა ჩეჩნეთის თავზე ჩამოაგდეს.
ამ ინციდენტთან დაკავშირებით მედიაში გამოჩნდა ახალი მტკიცებულებები და ვერსიები. როგორც გამოცემა Minval.az-მა გაავრცელა, მათ ანონიმურად მიაწოდეს წერილი, რომელშიც ნათქვამია, რომ თვითმფრინავის ჩამოგდება რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს უშუალო ბრძანებით განხორციელდა.
წერილს თან ერთვის სავარაუდო აუდიოჩანაწერები — საჰაერო ძალების კაპიტნის ხმა, რომელმაც ბრძანება გასცა, და რადარის მონაცემები, რომლებიც მომხდარს ადასტურებს.
შეჯამება
მიმდინარე მოვლენები წარმოადგენს არა მხოლოდ ადამიანის უფლებების უხეშ დარღვევას, არამედ გეოპოლიტიკურ სიგნალს. პირველად აზერბაიჯანმა ოფიციალურად აღძრა სისხლის სამართლის საქმე რუსეთის ფედერაციის უსაფრთხოების უწყებებზე.
ეს არის ღია გამოწვევა კრემლის დომინანტურ პოზიციაზე სამხრეთ კავკასიაში.
ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია კითხვა: როგორ უპასუხებს რუსეთი ამ ბრალდებებს? ქმედებით თუ დუმილით? კონფლიქტი შესაძლოა გავიდეს სამართლებრივი ჭრილიდან და მასშტაბებით განავრცოს რეგიონულ კონფლიქტამდე.
ამჯერად საკითხი დგას არა როგორც “ვინ არის დამნაშავე?“, არამედ: “ვინ აგებს პასუხს?“.
