ილჰამ ალიევმა, ყველასთვის მოულოდნელად და ახსნა-განმარტების გარეშე, ხელი მოაწერა ბრძანებას აზერბაიჯანში ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნების დანიშვნის შესახებ 2024 წლის 7 თებერვალს.
რამ აიძულა ხელისუფლება, რომ არჩევნები ვადაზე 15 თვით ადრე დაენიშნა? ამ გადაწყვეტილების შესაძლო მიზეზების შესხებ პოლიტიკოსები აზერ გასიმლი და ნათიგ ჯაფარლი კომენტარს აკეთებენ.
“პოლიტიკური მართვის ინსტიტუტის” დირექტორი აზერ გასიმლი
საპრეზიდენტო არჩევნების ვადაზე 15 თვით ადრე დანიშვნა, უპირველეს ყოვლისა, ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფოს მეთაური არ არის დარწმუნებული არც საკუთარ თავში და არ იცის როგორ განვითარდება შემდგომი პროცესები ქვეყანაში.
წელს აზერბაიჯანში ეკონომიკური ზრდა ყველაზე დაბალი იყო დსთ-ს ყველა ქვეყანას შორის. ქვეყანაში სოციალური უფსკრული ღრმავდება და შედეგად, სოციალური დაძაბულობა იზრდება. ამას ყარაბაღში გამარჯვებით ვერ გადაფარავ. ეს საკითხი მხოლოდ ლეგიტიმაციისა და საზოგადოების მხარდაჭერის დროებითი გაზრდის მიზეზი გახდა.
ალიევის მთავრობის ხელში არც ერთი საგარეო პოლიტიკური კარტი აღარ დარჩა, რომელსაც საშინაო პოლიტიკაში გამოიყენებდა. ყარაბაღის საკითხი იყო ბოლო ასეთი კარტი და ის უკვე გამოიყენეს. მთავარი ის არის, რომ 2025 წელს რუსული სამხედრო კონტინგენტი არ დატოვებს ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიას და ეს კიდევ უფრო შეამცირებს ხელისუფლების ლეგიტიმაციას.
და მთავარი ფაქტორი, რომელმაც გავლენა მოახდინა ამ გადაწყვეტილებაზე და მთელ ამ პროცესზე: ჩემი აზრით, ეს არის ურთიერთობების გამწვავება დასავლეთთან და კონკრეტულად შეერთებულ შტატებთან. აღსანიშნავია, რომ ბაქოში აშშ-ს სახელმწიფო მდივნის თანაშემწე ჯეიმს ო’ბრაიენი ჩადის, მეორე დილით კი ილჰამ ალიევი ნაჩქარევად ხელს აწერს ვადამდელ არჩევნებზე ბრძანებას.
დიდი ალბათობით, დასავლეთთან დაშორების ტენდენცია გაგრძელდება. იმიტომ, რომ ალიევის მთავრობამ არჩევანი რუსეთის სასარგებლოდ გააკეთა. იმავდროულად, სამთავრობო სააგენტო Azertaj-ის მიერ გამოქვეყნებული განცხადება გებელსის სტილში იყო. ამ კონტექსტში არ გამოვრიცხავ მორიგ შეტაკებებს აზერბაიჯანის საზღვარზე სომხეთთან.
ბოლო თვეების რეპრესიების გათვალისწინებით და ქვეყანაში დაძაბულობა გაიზრდება და ეს ხელისუფლებისთვის ახალ საფრთხეებს ნიშნავს.
რესპუბლიკური ალტერნატივის (ReAl) ერთ-ერთი ლიდერი ნათიკ ჯაფარლი
რატომ გამოცხადდა ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნები, ამ კითხვაზე პასუხი ალბათ ბევრს აინტერესებს, ჩემს ვარაუდებს დავწერ:
ბოლო სამი წლის მოვლენები, ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის აღდგენა დიდი მიღწევაა. აზერბაიჯანი ერთადერთი ქვეყანაა პოსტსაბჭოთა სივრცეში, რომელმაც ასეთ წარმატებას მიაღწია. ისტორიული მოვლენები, რომლებიც ოქროს ასოებით ჩაიწერება ჩვენს ისტორიაში და ბუნებრივია, ამ საკითხში განსაკუთრებული როლი ილჰამ ალიევს, როგორც მთავარსარდალს, აქვს. ქვეყნის ხელმძღვანელობის 20 წლიანი პერიოდის განმავლობაში ალიევი არასდროს ყოფილა ასეთი პოპულარული, მისი რეიტინგი არასოდეს ყოფილა ასეთი მაღალი – პოლიტიკის თეორიის თანახმად, პოპულარობის პიკზე პოლიტიკოსები არჩევნებზე მიდიან „ნდობის განახლებისთვის” – ამ თვალსაზრისით, გადაწყვეტილება ლოგიკურია.
კიდევ ერთი მიზეზი ის არის, რომ ქვეყნის ეკონომიკური სურათი სწრაფად უარესდება. წელს აზერბაიჯანში მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდამ მხოლოდ 0,5% შეადგინა, რაც რეალურად რეცესიას ნიშნავს. ამჟამინდელი გუნდისა და მენეჯმენტის სისტემის არსებობის პირობებში, ეკონომიკური სურათი კვლავ გაუარესდება და ეს კიდევ უფრო ღიად გამოჩნდება მომავალი წლის ბოლოს. ამიტომ, ალიევს სურს გაახანგრძლივოს თავისი ძალაუფლება მომდევნო 7 წლით, კიდევ უფრო უარესი ეკონომიკური სურათის მოლოდინში.
მომავალი წლის მარტში რუსეთში, ნოემბერში კი შეერთებულ შტატებში და მთელი წლის განმავლობაში არჩევნებია ევროპის ზოგიერთ მნიშვნელოვან ქვეყანაში. წინასაარჩევნო პერიოდი ყოველთვის ნიშნავს გაურკვევლობის ფაქტორს და ამიტომ ალიევი ამ ყველა მოვლენის წინა დღეს არჩევნების დანიშნით თავს და ქვეყანას აზღვევს.
2025 წელი ფორმალურად ბოლო წელია რუსი “მშვიდობისმყოფელებისთვის” ჩვენს ქვეყანაში. არჩევნებს იმ დროს, როდესაც წყდება მათი ქვეყანაში დატოვების თუ გაძევების საკითხი, შესაძლოა პრობლემებიც მოჰყვეს. ამ მიზეზით, ვადამდელი არჩევნების ჩატარებით შესაძლებელია მშვიდ ვითარებაში განიხილოს რუსის სამხედროების ქვეყნის ტერიტორიიდან გაძევება.
პოზიტიური მოლოდინი არის ის, რომ საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ დაუყოვნებლივ შეიძლება გამოაცხადონ რეფერენდუმი, რომელშიც კონსტიტუციურად გადაწყდება ის სისტემური, ფუნდამენტური პრობლემები, რომლებზეც მრავალი წელია ვსაუბრობთ. რეფერენდუმამდე, ალბათ, საჭირო იყო მომავალი 7 წლის დაზღვევის უზრუნველყოფა, რაც ალიევმა გააკეთა.
მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, არასწორია ვადამდელი არჩევნების გამოცხადებისას კონკურენტებთან, საარჩევნო პოტენციალისა და მონაწილეობის სურვილის მქონე პოლიტიკურ პარტიებთან და პოლიტიკოსებთან დაპირისპირება. ეს ძალიან ცუდი „ტრადიციაა“, რომელიც ხელს უშლის ქვეყნის პოლიტიკურ ინსტიტუციონალიზაციას.
მიუხედავად ამ ყველაფრისა, პოლიტიკურმა პარტიებმა სხვადასხვა ფორმით უნდა მიიღონ მონაწილეობა საარჩევნო პროცესში. არჩევნების ბოიკოტი უაზრო და მავნე ნაბიჯია – ეს ისტორიამ არაერთხელ დაამტკიცა.
