მოსაზრება აზერბაიჯანიდან: შესაძლებელია „ყარაბაღის კვანძის“ ძალით გახსნა?
„No War!“ – „არა ომს!“. ბევრმა აზერბაიჯანელმა და სომეხმა მომხმარებელმა სოციალურ ქსელებში ასეთი ნიშანი მიამაგრა თავის პროფილის ფოტოსურათს. ეს ახალი მოდური ტრენდია. რა თქმა უნდა, სანაქებო საქციელია. ომი – ცუდია. ომი – ეს არის ახალგაზრდების სიკვდილი, ტკივილი, დანაკარგი. მშვიდობა – მსოფლიოს.
არა მხოლოდ აზერბაიჯანსა და სომხეთში, მთელ მსოფლიოში შეიძლება წაიკითხოთ და მოისმინოთ, რომ „ომი – გადაწყვეტა არ არის“, „კონფლიქტს არ აქვს და არ შეიძლება ჰქონდეს ომის გზით გადაწყვეტა“. ეს დამაჯერებლად ჟღერს. მართლაც, რატომ უნდა იომო, თუკი კონფლიქტის მოლაპარაკებების გზით გადაწყვეტა შეიძლება? გაეროს უშიშროების საბჭოს ოთხი რეზოლუცია არსებობს, არიან შუამავლები ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეების სახით, არსებობს მადრიდის პრინციპი.
• სომხური ჯარები ტოვებენ მთიანი ყარაბაღის გარშემო ოკუპირებულ ტერიტორიას და ამ მიწებზე კონტროლს აზერბაიჯანი იბრუნებს
• ფრონტის ხაზის გასწვრივ საერთაშორისო სამშვიდობო ძალები დგებიან
• მთიან ყარაბაღს დროებითი სტატუსი ენიჭება
• ყარაბაღსა და სომხეთს შორის დერეფანი იხსნება
• იძულებით გადაადგილებულები საკუთარ საცხოვრებელ ადგილებს უბრუნდებიან
• მთიან ყარაბაღში, სამომავლო სტატუსის განსასაზღვრად პლებისციტი ტარდება
• და ეს ყველაფერი მხარდაჭერილია საერთაშორისო გარანტიებით
მაგრამ, თუკი ყველა მხარე თანხმდება, რომ „ომი – ცუდია“ და სიტყვით მზად არიან მადრიდის პრინციპების მისაღებად, ამ დრომდე რატომ ვერ ხერხდება სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელმოწერა?
• „ეს უდიდესი ტრაგედიაა, ადამიანები იღუპებიან“ – პუტინი მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტზე
• მოსაზრება ერევნიდან: რას უნდა ველოდოთ ყარაბაღში დაპირისპირებიდან და არის თუ არა გამოსავალი
ჩემი სუბიექტური აზრი: სომხურმა მხარემ გადაჭარბებულად შეაფასა ყარაბაღის პირველი ომის „სამხედრო შედეგები“ და საკუთარი წარმატება. სხვათა შორის, ამას ეთანხმება სომხეთის პირველი პრეზიდენტი, ლევონ ტერ-პეტროსიანიც. მან 1997 წელს დაწერა სტატია – „ომი თუ მშვიდობა? დროა, სერიოზულები გავხდეთ“. სხვა რაღაცებთან ერთად, მან იქ დაწერა: „ჩვენი მოვიგეთ არა ომი, არამედ მხოლოდ ბრძოლა“ და შემოგვთავაზა შესაძლო კომპრომისების განხილვა, რათა განემტკიცებინათ საკუთარი წარმატება. მაგრამ ეს სტატია მას პრეზიდენტის პოსტად დაუჯდა.
თვითონ გამოთქმა კონფლიქტის „სამხედრო შედეგები“ ან გამოთქმა „ხმის მიცემა ტყვიებით“, როგორც თანათავმჯდომარე რუსეთიდან, ვლადიმირ კაზიმიროვი ამბობდა, გვთავაზობს ამ „შედეგების“ გადასინჯვის შესაძლებლობას ან „ტყვიებით ხმის მიცემის“ მეორე ტურს, აზერბაიჯანს ხომ არ მოუწერია ხელი კაპიტულაციის აქტისთვის. დიახ და მას არც ზავის შესახებ შეთანხმებისთვის მოუწერია ხელი, ცნობილი „ბიშკეკის პროტოკოლის“ ქვეშ, აზერბაიჯანის ხელმოწერა არ არის. (შემდეგ იყო ფაქსების გაცვლა მოსკოვთან, მაგრამ იურიდიულად სავალდებულო შეთანხმების გაფორმება მაინც არ მოხერხდა).
თუკი სამშვიდობო შეთანხმება სამართლიანი და ორივე მხარისთვის მისაღები არ არის – ეს მშვიდობა არ არის, ეს არის მეტ-ნაკლებად მოკლევადიანი ზავი. ისტორია სავსეა ასეთი მაგალითებით. მაგალითად, ბალკანეთის პირველი ომი, ან უფრო დამაჯერებელი მაგალითი – პირველი მსოფლიო ომი. პირველი ყარაბაღის ომის შუალედური შედეგები აზერბაიჯანელთა უმრავლესობას უსამართლოდ მიაჩნია, აქედან გამომდინარეა ასეთი ენთუზიაზმი და პროგნოზირებადი ეროვნული ერთიანობა, ყველაზე შეურიგებელ პოლიტიკურ პარტიებს შორისაც კი.
პირველი ყარაბაღის ომის უსამართლო შედეგების გადახედვის „გენერალური რეპეტიცია“ 2016 წელს გაიმართა. უკვე მაშინ აზერბაიჯანმა მოახერხა „სამხრეთ კავკასიის ყველაზე ძლიერი არმიის“ უძლეველობის მითის დარღვევა, თუმცა, დიდი დანაკარგის ფასად. სამწუხაროდ, ეს არასაკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რომ სომხეთს ეღიარებინა 1994 წლის რიტორიკაზე უარის თქმის აუცილებლობა. უფრო მეტიც, სომხეთის ახალი ხელისუფლება საერთოდ მოლაპარაკებების ფორმატის შეცვლას შეეცადა. პრემიერ-მინისტრმა ფაშინიანმა თავდაპირველად თქვა, რომ მთიანი ყარაბაღი მოლაპარაკებების ცალკე მხარე უნდა გახდეს, შემდეგ კი განაცხადა, რომ „არცახი – სომხეთია და წერტილი“. ბაქოში ასეთი ლოგიკა ვერც გაიგეს და არც დააფასეს.
ყარაბაღში, ფრონტის ხაზის გასწვრივ, სისხლისმღვრელი ბრძოლა გრძელდება. ორივე მხარე მშვიდობიანი მოსახლეობის საარტილერიო დაბომბვის შესახებ საუბრობს. აზერბაიჯანი ფრონტის სამხრეთის მიმართულებით მნიშვნელოვან წინსვლასა და ჩრდილოეთით, რამდენიმე მნიშვნელოვანი სტრატეგიული პოზიციის დაკავების შესახებ აცხადებს. სომხური მხარე თითქოს ამას არ უარყოფს, მაგრამ აცხადებს, რომ ეს ყველაფერი სტრატეგიული გეგმის ნაწილია. როგორც ჩანს, ყარაბაღის მეორე ომი სულ უფრო და უფრო ემსგავსება „ომს გამოფიტვამდე“. არც ერთი მხარე არ არის მზად, გადადგას პირველი ნაბიჯი ორმხრივი კომპრომისის გზაზე.
გავრისკავ, რომ გამოვთქვა ამ კრიზისიდან შესაძლო გამოსავლის საკუთარი ხედვა
პირველ რიგში, ორივე მხარე უნდა შეთანხმდეს, რომ სამხედრო გზა – გამოსავალი არ არის. ან დროებითი გადაწყვეტაა, რომელსაც კიდევ უფრო დიდი შედეგები მოჰყვება. მე, როგორც აზერბაიჯანელ ავტორს, მინდა სომხეთის ხელმძღვანელობისგან მოვისმინო, რომ შეწყვიტონ ყარაბაღის პირველი ომის „სამხედრო შედეგებსა“ და „ტყვიებით ხმის მიცემაზე“ აპელირება. მაშინ არც ამ „შედეგების“ შეცვლის ცდუნება იარსებებს.
მეორეც, საჭიროა ორივე მხრიდან „კეთილი ნების“ ჟესტი. სომხურ მხარეს შეეძლო განეცხადებინა, რომ პრეტენზიები არ აქვს ყოფილი მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის ირგვლივ არსებულ ტერიტორიაზე და დათანხმებულიყო მოლაპარაკებებს ამ ტერიტორიიდან ჯარების ეტაპობრივი გაყვანის შესახებ. ამ ტერიტორიაზე მაინც არ ცხოვრობდა სომხური მოსახლეობა და ის დღეისთვისაც აბსოლუტურად დაცარიელებულია. მათ შენახვაზე უზარმაზარი რესურსი იხარჯება.
აზერბაიჯანულ მხარეს შეეძლო განეცხადებინა ყარაბაღელ სომხებთან პირდაპირი მოლაპარაკებების წარმართვისა და სატრანსპორტო და ენერგეტიკული კომუნიკაციების აღდგენის მზადყოფნა. ამით დაინტერესებულია თვითონ აზერბაიჯანიც, რადგან ნახიჭევნის ავტონომიური რესპუბლიკა მოწყვეტილია აზერბაიჯანის „მატერიკულ“ ნაწილს სამი რაიონით მთიანი ყარაბაღიდან სამხრეთით და სომხეთის ტერიტორიასთან საზღვრით.
და რაც ყველაზე მთავარია, აზერბაიჯანისა და სომხეთის ხელისუფლებებს შეეძლოთ, საკუთარ თავში პოლიტიკური ნება მოეძებნათ და წასულიყვნენ არაპოპულარულ გადაწყვეტილებაზე. ნებისმიერი კომპრომისი საზოგადოებაში მტრულად აღიქმება. და ისევ, მე, როგორც აზერბაიჯანელ ავტორს, მეჩვენება, რომ აქ ნიკოლ ფაშინიანი უფრო რთულ მდგომარეობაშია. მას აწვებიან შიგნიდანაც და გარედანაც.
ჩემი პროგნოზი არასანუგეშოა: გამოფიტვამდე ომი კიდევ დიდხანს გაგრძელდება.
