„ბაიდენის ანტიაზერბაიჯანული ნარატივები უარყოფილია“ - ილჰამ ალიევი ვაშინგტონში შეხვედრის შედეგებზე
ილჰამ ალიევი აფასებს ტრამპთან და ფაშინიანთან შეხვედრას
აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა 8 აგვისტოს ვაშინგტონში ისტორიული სამიტის შედეგებზე კომენტარი გააკეთა აზერბაიჯანელი ჟურნალისტებისთვის.
აშშ-ის პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ინიციატივით, თეთრ სახლში აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერებთან, ილჰამ ალიევთან და ნიკოლ ფაშინიანთან შეხვედრა გაიმართა. აშშ-ის პრეზიდენტის დონალდ ტრამპის ინიციატივით თეთრ სახლში გაიმართა მისი შეხვედრა აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერებთან – ილჰამ ალიევთან და ნიკოლ ფაშინიანთან. ამის შემდეგ შედგა სამმხრივი სამიტი, რომლის შედეგაც გახდა მემორანდუმის ხელმოწერა მშვიდობის ხელშეკრულების ხელმოწერის განზრახვის შესახებ. დოკუმენტს ტრამპმა მოაწერა ხელი, როგორც შუამავალმა და მოწმემ. შეხვედრაზე ასევე მიღწეულ იქნა შეთანხმება გზის გახსნის შესახებ, რომელიც აზერბაიჯანს დაუკავშირებს მის ავტონომიას – ნახიჭევანს და რომელიც უნდა გაიაროს სომხეთის ტერიტორიის გავლით. მანამდე აზერბაიჯანში ამ მარშრუტს „ზანგეზურის კორიდორი“ ეწოდებოდა. ახლა კი მომავალ მაგისტრალს ოფიციალურად ეწოდა „ტრამპის მარშრუტი საერთაშორისო მშვიდობისა და კეთილდღეობისთვის“ (Trump Route for International Peace and Prosperity – TRIPP). შეთანხმება ასევე ითვალისწინებს, რომ სომხეთის ტერიტორიაზე გზის მონაკვეთი გადაეცემა ამერიკულ კონსორციუმს მართვაში.
ილჰამ ალიევის განცხადებები — ძირითადი მომენტები
აზერბაიჯანისა და აშშ-ის ურთიერთობების ახალი გვერდი
„დღეს იხსნება ახალი გვერდი ამერიკა–აზერბაიჯანის ურთიერთობებში — თანამშრომლობისა და სტრატეგიული პარტნიორობის გვერდი. რა თქმა უნდა, აშშ-თან ურთიერთობების ასეთი დონის დამყარება აზერბაიჯანის ეროვნული ინტერესების დაცვის თვალსაზრისით ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია.
შეიქმნა სტრატეგიული სამუშაო ჯგუფი (ორმხრივი) სტრატეგიული პარტნიორობის ქარტიის მოსამზადებლად. იქ მკაფიოდ არის განსაზღვრული მომავალი თანამშრომლობის მიმართულებები: ურთიერთინვესტირება, ენერგეტიკა, სატრანსპორტო კავშირები, ტრანზიტი, უსაფრთხოება, ხელოვნური ინტელექტი, თანამშრომლობა თავდაცვის მრეწველობისა და თავდაცვის სფეროში და სხვა საკითხები.“
ბაიდენის ადმინისტრაციის კრიტიკა
„ჩემი ვიზიტის ფარგლებში უკვე გაიმართა შეხვედრები რამდენიმე წამყვან ამერიკულ კომპანიასთან. დროის დაკარგვა არ გვინდა. ის ოთხი წელიც კი, რაც წინა ადმინისტრაციის მმართველობას უწევდა, დავკარგულ წლებად მიმაჩნია.
სამწუხაროდ, ბაიდენის ადმინისტრაციის პერიოდში ამერიკა–აზერბაიჯანის ურთიერთობები აზერბაიჯან–სომხეთის ურთიერთობების მძევლად იქცა. ის მიღწევები და პოტენციალი, რაც წინა დროს აშშ-თან იყო შექმნილი, შეიძლება ითქვას, გაყინულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა.“
„ტრამპმა კარგად იცის აზერბაიჯანის მნიშვნელობა“
„ალბათ ყველამ იგრძნო ბატონ ტრამპის და მისი გუნდის წარმომადგენლების პოზიტიური დამოკიდებულება აზერბაიჯანის მიმართ — როგორც ჩვენი შეხვედრებიდან, ისე (სამმხრივ) პრესკონფერენციაზე არსებულ ატმოსფეროდან.
ამ თვალსაზრისით ვიზიტს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. ეს იყო ჩემი პირველი შეხვედრა პრეზიდენტ ტრამპთან და იგი ძალიან გულწრფელ გარემოში ჩატარდა. მისი ცოდნა აზერბაიჯანის შესახებ ჩემთვის ძალიან დიდი სიურპრიზი იყო — ის ღრმად ერკვევა მრავალ საკითხში. ბატონ ტრამპს შესანიშნავად ესმის აზერბაიჯანის მნიშვნელობა, მისი გეოპოლიტიკური როლი და ისიც, რომ აზერბაიჯანი ყოველთვის იყო მეგობრული ქვეყანა აშშ-ისთვის.“
907-ე მუხლის გაუქმება
907-ე შესწორება „თავისუფლების მხარდაჭერის აქტში“
907-ე შესწორება „თავისუფლების მხარდაჭერის აქტში“ (Freedom Support Act) მიღებულ იქნა აშშ-ში 1990-იან წლებში და კრძალავდა აშშ-ის მხრიდან ნებისმიერი პირდაპირი დახმარების გაწევას აზერბაიჯანის მთავრობას — მას ბრალად სდებდნენ სომხეთის ბლოკადას პირველი ყარაბაღის ომის პერიოდში. „თავისუფლების მხარდაჭერის აქტი“ მიღებული იყო ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების ეკონომიკური მხარდაჭერის მიზნით. აზერბაიჯანი გახდა ერთადერთი პოსტსაბჭოთა სახელმწიფო, რომელსაც აშშ-ის მთავრობისგან პირდაპირი დახმარება არ მიუღია. სხვადასხვა პერიოდში აშშ-ის პრეზიდენტები წყვეტდნენ ამ შესწორების მოქმედებას, თუმცა ბაიდენის ადმინისტრაციამ უარი თქვა ამის გაკეთებაზე. ვაშინგტონში გამართულ შეხვედრაზე დონალდ ტრამპმა გამოაცხადა 907-ე შესწორების გაუქმების შესახებ.
907-ე შესწორების გაუქმება „თავისუფლების მხარდაჭერის აქტში“
„ამ უსამართლო 907-ე შესწორების გაუქმების დოკუმენტზე ხელმოწერა ოვალურ კაბინეტში, ჩემს თანდასწრებით, ძალიან სიმბოლურ მნიშვნელობას ატარებს.
ის ამას სხვა ფორმითაც შეძლებდა — შეიძლებოდა მოგვიანებით მოეწერა ხელი — მაგრამ გადაწყვიტა, რომ ეს გაეკეთებინა აზერბაიჯანის პრეზიდენტის თანდასწრებით, ქვეყნისა, რომელსაც 1992 წლის ოქტომბერში კონგრესმა უსამართლოდ დაუწესა სანქციები.
იმ დროს კონგრესის წევრები, რა თქმა უნდა, არც აზერბაიჯანი იცოდნენ და არც ის, რა ხდებოდა სამხრეთ კავკასიაში. ისინი იყვნენ სომხური ლობისტური ჯგუფების გავლენის ქვეშ. შედეგად, მსხვერპლი — აზერბაიჯანი — წარმოდგენილი იყო აგრესორად. ამ შესწორებამ კი შეგვზღუდა პირდაპირი ამერიკული დახმარების მიღებაში, რომლის მწვავე საჭიროებაც იმ დროს გვქონდა.
იმ პერიოდში აზერბაიჯანი ღარიბი ქვეყანა იყო, უამრავი ლტოლვილით და დანგრეული ეკონომიკით.
2001 წელს ეს სანქციები შეჩერდა, რადგან აშშ-ის ხელისუფლებას სჭირდებოდა აზერბაიჯანის დახმარება ავღანეთში, და ჩვენ ძალიან მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო ქსელი მივაწოდეთ. ეს ეხებოდა არა მხოლოდ საჰაერო მიმოსვლას, არამედ სახმელეთო და საზღვაო ტრანსპორტსაც.
2023 წლამდე ყოველ წელს ამერიკის პრეზიდენტი აჩერებდა შესწორების მოქმედებას. ჩვენ არ ველოდით ბაიდენის ადმინისტრაციისგან ასეთ დამოკიდებულებას — ეს ჩვენთვის დიდი შოკი იყო.
როცა ავღანეთში აღარ სჭირდებოდით, როცა ბაიდენის ადმინისტრაციამ მთელი მსოფლიოს თვალწინ უბრალოდ დატოვა ავღანეთი, მათ ისევ დაგვიწესეს სანქციები.
ეს იყო აზერბაიჯანის მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულების პიკი და უმადურობის აშკარა გამოვლინება. […] ამიტომაც, პრეზიდენტ ტრამპის ეს სიმბოლური ჟესტი ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
რა თქმა უნდა, დღეს აზერბაიჯანს უცხოური დახმარება აღარ სჭირდება. ჩვენ აღარ ვართ დამოკიდებული უცხოურ დახმარებაზე. ჩვენი ეკონომიკა სტაბილურია, საგარეო ვალი კი სულ რაღაც 7 პროცენტზე ოდნავ ნაკლებს შეადგენს მშპ-ის მიმართ. ჩვენ თვითონ გავხდით დონორი ქვეყანა.
დღეს 907-ე შესწორებას ძირითადად მხოლოდ პოლიტიკური და სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს. მისი გაუქმება კი იმას ნიშნავს, რომ ეს უსამართლობა აღარ არსებობს“.
როგორ ამზადებდა აზერბაიჯანი სომხეთთან მშვიდობის ხელშეკრულებას და „ერევნის მიერ შექმნილი დაბრკოლებები“
„მეორე ყარაბაღის ომის დასრულების შემდეგ (2020 წელს) სომხეთ–აზერბაიჯანის კონტაქტებში ერთგვარი ვაკუუმი წარმოიშვა. ეუთოს მინსკის ჯგუფს ისევ სურდა ფუნქციონირება, მაგრამ ფაქტობრივად პარალიზებული იყო.
ისინი არ იცოდნენ, რა ექნათ, რადგან აზერბაიჯანმა ყველა საკითხი თავად გადაწყვიტა, საერთაშორისო სამართლის ფარგლებში. ყარაბაღის კონფლიქტი, აზერბაიჯან–სომხეთის კონფლიქტი, სამხედრო–პოლიტიკური გზით მიიღო თავისი გადაწყვეტა.
სწორედ მაშინ წარმოვადგინეთ ჩვენი ხედვა მომავალზე: აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის უნდა გაფორმებულიყო მშვიდობის ხელშეკრულება — და მისი ინიციატორი ჩვენ ვიყავით.
როდესაც ეს ინიციატივა გავიტანეთ, არავისგან მიგვიღია პასუხი. შემდეგ წარმოვადგინეთ ხუთი ძირითადი პრინციპი, რომელთა საფუძველზეც შევიმუშავეთ ხელშეკრულების ტექსტი.
ამის შემდეგ, ჩვენი ინიციატივით, დაიწყო მოლაპარაკებების პროცესი, რომელიც ძალიან გლუვად არ მიმდინარეობდა. მთავარი მიზეზი იყო ის, რომ იმ პერიოდში სომხური მხარე ცდილობდა ხელშეკრულებაში ჩაესვა ყარაბაღთან დაკავშირებული დებულება.
ეს არანაირ ლოგიკაში არ ჯდებოდა და არც სამართლებრივი, არც პოლიტიკური საფუძველი ჰქონდა. ვცდილობდით აგვეხსნა, რომ ეს ჩვენი შიდა საქმეა და არც ერთი ქვეყნის შიდა საკითხი ვერ მოხვდება სახელმწიფოთაშორის შეთანხმებაში. თუმცა სომხეთი მტკიცედ არ ნებდებოდა თავის პოზიციაზე.
შემდეგ, ევროკავშირის საბჭოს პრეზიდენტის ინიციატივით, გაიმართა შეხვედრები ბრიუსელში. მაგრამ ისევ ეს ფუნდამენტური საკითხი უშლიდა ხელს შეთანხმების მიღწევას.
მხოლოდ 2023 წლის ანტიტერორისტული ოპერაციის შემდეგ სომხეთმა მიიღო რეალობა. ამის შემდეგ, შეიძლება ითქვას, დაიწყო აქტიური მოლაპარაკებების პროცესი.
უკვე რამდენიმე თვეა, როგორც მხარეები აცხადებენ, შეთანხმებულია ხელშეკრულების ყველა მუხლი. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი ისტორიული საკითხია სამხრეთ კავკასიისთვის. დარწმუნებული ვარ, რომ დღეს თეთრ სახლში პარაფირებულმა ხელშეკრულებამ უკვე მოიტანა მშვიდობა რეგიონში.
რა თქმა უნდა, სომხეთს, როგორც იტყვიან, აქვს „საშინაო დავალებაც“ — როგორც იცით, მათ კონსტიტუციაში არსებული აზერბაიჯანის მიმართ ტერიტორიული პრეტენზიები ხელს უშლის ხელშეკრულების ხელმოწერას.
ამ ცვლილებების შემდეგ ხელშეკრულება ნებისმიერ დროს შეიძლება მოეწეროს. თუმცა უკვე დღეს ვთქვი, რომ თუ აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერები თეთრ სახლში შეთანხმდნენ პარაფირებაზე, ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენს რეგიონში უკვე დამყარდა მყარი მშვიდობა“.
