რა წერია და რა - არა "გრანტების შესახებ" ახალ კანონში

“გრანტების შესახებ” კანონი

2024 წლის აპრილში, საქართველოს პარლამენტმა უმოკლეს დროში მიიღო კანონი, რომლის მიხედვითაც საქართველოში ვერანაირი უცხოური გრანტი ვერ გაიცემა მთავრობის თანხმობის გარეშე. ანუ, თუ რომელიმე ფონდს ან ორგანიზაციას – მაგალითად, ევროკავშირს ან გაეროს – სურს დაეხმაროს ქართულ არასამთავრობო ორგანიზაციას, ამისთვის ჯერ ირაკლი კობახიძის მთავრობისგან ოფიციალური ნებართვა უნდა აიღოს.

ცვლილებები პირდაპირ აზიანებს ორგანიზაციებს, რომლებიც მუშაობენ ადამიანის უფლებებზე, კორუფციასთან ბრძოლაზე, სერვისების მიწოდებაზე და მმართველობის ანგარიშვალდებულებაზე. ამ ორგანიზაციებისთვის საქმიანობის გაგრძელება პრაქტიკულად შეუძლებელი ხდება.

გრანტების შესახებ ცვლილებები მხოლოდ ერთ ცალკე აღებულ ინიციატივად ვერ განიხილება — ეს წარმოადგენს კოორდინირებული ტენდენციას, რომელიც უკვე გამოიხატა “ქართული ოცნების” მიერ 2024 წელს მიღებულ „უცხოური გავლენის“ და სხვა რეპრესიულ კანონებში, მიიჩნევენ ექსპერტები.

უფრო დეტალურად, რა წერია კანონში:

ცვლილებების არსი

ნებისმიერი დონორი, რომელიც საქართველოში გრანტის გაცემას აპირებს, ვალდებულია გრანტის გასაცემად “ქართული ოცნების” მთავრობის თანხმობა მოითხოვოს.

გრანტის გაცემისთვის დონორმა ხელშეკრულების პროექტი მთავრობის წარმომადგენელს, ანტიკორუფციულ ბიუროს, უნდა წარუდგონოს. კანონის თანახმად, გრანტის გაცემისა და მიღების მონიტორინგს სწორედ ანტიკორუფციული ბიურო განახორციელებს.

პროექტში უნდა იყოს ყველა დეტალი: თანხა, მიზანი, ვადები.

ანტიკორუფციული ბიუროს, რომლის დირექტორს პრემიერ-მინისტრი ნიშნავს, შეუძლია სამი თვის განმავლობაში განიხილოს პროექტი. ასევე ანტიკოროფციული ბიუროს უფროსს უფლება აქვს საჭიროების შემთხვევაში ეს ვადა სამი თვით გაახანგრძლივოს. ამის შემდეგ უწყება გადაწყვეტს, მისცემს თუ არა ამ გრანტის გაცემაზე ნებართვას.

თუ გრანტი მთავრობის ნებართვის გარეშე გაიცემა, მიმღები დაჯარიმდება აღნიშნული გრანტის ორმაგი ოდენობით.

მიხეილ ჯანელიძე: რუსეთი "ოცნების" ხელით ევროკავშირში გაწევრიანების შესაძლებლობას გვიკლავს

“კლავს, რადგან მიზანმიმართულად და დაჩქარებული ტემპით ანადგურებს ყველა თავისუფალ სივრცეს”

რა შეუძლია ანტიკორუფციულ ბიუროს

ანტიკორუფციულ ბიუროს ეძლევა უფლებამოსილება:

● თუ არსებობს “დასაბუთებული ვარაუდი” კანონის დარღვევაზე, გამოითხოვოს ფინანსური ანგარიში.

● გააჩეროს ორგანიზაციის საბანკო ანგარიშები. ანუ დაადოს ყადაღა ადამიანის/ორგანიზაციის ქონებას, მათ შორის საბანკო ანგარიშებს, მტკიცებულების გარეშე, და სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე.

● დაყადაღებულს შეუძლია გასაჩივროს ყადაღა, თუმცა გასაჩივრება არ აჩერებს ყადაღის მოქმედებას.

● “ყადაღა დაუყოვნებლივ ამოქმედდება” და ოქმთან ერთად წარედგინება სასამართლოს; გადაწყვეტილებისთვის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს 15 დღე აქვს; 15-დღიანი ვადა უწესდება სააპელაციო სასამართლოსაც. სააპელაციო სასამართლოს  გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას აღარ ექვემდებარება. წინასაარჩევნო პერიოდში ვადები მნიშვნელოვნად შემცირებულია – ყადაღის საკითხის განსახილველად ორივე ინსტანციის სასამართლოებს მაქსიმუმ 48-48 საათი აქვთ. ანუ წინასაარჩევნო პერიოდში ანტიკორუფციული ბიუროს გადაწყვეტილებით, ორგანიზაციას შეიძლება ოთხ დღეში დაედოს ყადაღა და ამგვარად ფაქტობრივად შეწყვიტოს არსებობა.

● დაკითხოს ფიზიკური პირი – “რომელსაც შესაძლებელია ჰქონდეს ანტიკორუფციული ბიუროს მიერ აკრძალული გრანტის მიღების მონიტორინგის განსახორციელებლად საჭირო ინფორმაცია”.

● საჯარო დაწესებულებისგან, ფიზიკური პირისგან, იურიდიული პირისა თუ “სხვა სუბიექტისგან” გამოითხოვოს “საჭირო ინფორმაცია” პერსონალური, პირადი მონაცემის ჩათვლით.

გამონაკლისი: ეს წესი არ ვრცელდება მხოლოდ საერთაშორისო სპორტული ასოციაციის, ფედერაციის და კომიტეტის მიერ გრანტის გაცემაზე, საქართველოს საზღვრებს გარეთ საშუალო და უმაღლესი განათლების მიღებისთვის და სამეცნიერო მუშაობისთვის გაცემულ ინდივიდუალურ სტიპენდიაზე.

რა წერია და რა – არა "გრანტების შესახებ" ახალ კანონში

რას ამბობენ იურისტები კანონზე:

● კანონპროექტი ამტკიცებს, რომ მისი მიზანია სუვერენიტეტის დაცვა და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპების განხორციელება. თუმცა რეალურად, გრანტის მისაღებად მთვრობის თანხმობის საჭიროება ეყრდნობა ვარაუდს, თითქოს ნებისმიერი უცხოური დაფინანსება თავისთავად, ავტომატურად წარმოადგენს ჩარევის საფრთხეს — მიუხედავად დაფინანსების წყაროს, ოდენობისა თუ დანიშნულების. ეს მიდგომა ეწინააღმდეგება როგორც ვენეციის კომისიის, ისე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტებს, რომლებიც აცხადებენ, რომ უცხოური დაფინანსება არ შეიძლება ავტომატურად ჩაითვალოს საფრთხედ.

● კანონი არ განსაზღვრავს მკაფიო კრიტერიუმებს გრანტის გაცემაზე. ანუ კანონში არ წერია, თუ რის საფუძველზე უნდა დაეთანხმოს და რის საფუძველზე თქვას უარი მთავრობამ გრანტის გაცემაზე. ამ გადაწყვეტილების მიღება მთლიანად ემყარება მთავრობის დისკრეციას, რაც აძლიერებს პოლიტიკური გავლენის შესაძლებლობას და ქმნის საფრთხეს, რომ გადაწყვეტილებები იქნება თვითნებური და არამართებული, პოლიტიკურად მოტივირებული.

● იურისტები აღნიშნავებ, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს და გაეროს სტანდარტებით, გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევა მოითხოვს მკაფიო მტკიცებულებებს და მხოლოდ მაშინ არის დასაშვები, თუ იგი დემოკრატიულ საზოგადოებაში გარდაუვლად აუცილებელია და ეფუძნება რეალურ, არა ჰიპოთეტურ საფრთხეს. „ქართული ოცნების“ კანონი კი ვერ ასაბუთებს, რა რეალურმა რისკებმა განაპირობა ასეთი ზომების მიღება. განმარტებით ბარათში არ ჩანს არც შეფასების მეთოდოლოგია და არც დაზიანებული სახელმწიფო ინტერესი.

● ანტიკორუფციულ ბიუროს აქვს უფლება, გამოიძახოს დაკითხვაზე ფიზიკური პირი მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ მას შესაძლოა ჰქონდეთ მონიტორინგისთვის საჭირო ინფორმაცია. იურისტები ამბობენ, რომ ეს ქმნის ფართო სივრცეს ზეწოლისთვის. ბიუროს შეუძლია პირის დაკითხვა მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე, იმავე წესით, რაც ვრცელდება პოლიტიკურ პარტიებსა და პოლიტიკურ სუბიექტებზე. შედეგად, ნებისმიერი ორგანიზაცია, რომელიც გრანტს იღებს, პრაქტიკულად უტოლდება პოლიტიკურ სუბიექტს, მიუხედავად მათი განსხვავებული ბუნებისა. მეტიც, კანონი კიდევ უფრო მკაცრ სანქციებს უწესებს: ყადაღის ავტომატური გამოყენება, დაჩქარებული განხილვის ვადები, ორმაგი ჯარიმა.

● იურისტები ამბობენ, რომ ყადაღის დადების უფლებამოსილების მინიჭება ანტიკორუფციული ბიუროსთვის, სამართლებრივი პრინციპებთან სრულიად შეუსაბამოა, რადგან სცდება ადმინისტრაციულ სამართალწარმოების ფარგლებს და სისხლის სამართლის იძულებითი ზომების ლოგიკას იმეორებს, თუმცა შესაბამისი გარანტიების გარეშე.

 ● იურისტები განსაკუთრებით აღნიშნავენ ყადაღის განხილვის უკიდურესად შემჭიდროებულ ვადებს, განსაკუთრებით წინასაარჩევნო პერიოდში. ორგანიზაციებს ფაქტობრივად უფლება არ აქვთ, დაიცვან თავი. ეს ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ მიზანია კრიტიკული ორგანიზაციების მოცილება არჩევნების წინ, სასამართლოს ნოტარიული ფუნქციის პირობებში, ამბობენ იურისტები.

● საინტერესოა ის ჩანაწერი, რომ გრანტის გაცემაზე თანხმობის მისაღებად შესაბამისი დოკუმენტები მთავრობას გრანტის გამცემმა უნდა წარუდგინოს. თუმცა, საბოლოოდ, ჯარიმის დაკისრების ობიექტი გრანტის მიმღები ხდება. გათვალისწინებული ჯარიმა კი განსაკუთრებით მოცულობითია – გრანტის თანხმობის გარეშე მიღება გამოიწვევს მიმღების დაჯარიმებას აღნიშნული გრანტის ორმაგი ოდენობით. პოტენციურად ამ თანხამ რამდენიმე ათეული ან სულაც ასეულობით ლარი შეიძლება შეადგინოს, რომლის გადახდაც ორგანიზაციას შეუძლებელ ფინანსურ ტვირთად დააწვება და, საბოლოოდ, ფუნქციონირების შეწყვეტის მიზეზი შეიძლება გახდეს.