რას ყიდის საქართველო ევროპაში? რვა წელი ასოცირების ხელშეკრულებიდან 
რას ყიდის საქართველო ევროპაში
2014 წელს საქართველო ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმებით ექსპორტზე საბაჟო გადასახადისგან გათავისუფლდა.
პარალელურად, დაახლოებით ამავე პერიოდში რუსეთმა სრულად მოუხსნა ემბარგო ქართულ პროდუქციას და საქართველომ რუსეთში ემბარგომდელი პოზიციები მეტ-ნაკლებად აღიდგინა.
ასევე, ამავე პერიოდში საქართველომ ახალი – ჩინური ბაზრის ათვისება დაიწყო. ჩინეთში შესაძლებლობის ახალი ფანჯარა გაიხსნა.
ამ რვა წლის განმავლობაში თანხობრივად, ევროპულ გაერთიანებაში ექსპორტი გაიზარდა, თუმცა არა ნახტომისებურად, როგორც იყო მოლოდინი ევროკავშირის ბაზრის გახსნის შემდეგ. მეტიც, 2021-2022 წლებში წილობრივი კლებაც კი დაფიქსირდა.
2007 წელს საქართველომ ევროკავშირში 269 მლნ დოლარის პროდუქცია გაიტანა; ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმების წინა წელს – 2013 წელს – 607 მლნ დოლარის;
ხელშეკრულების გაფორმებიდან, რვა წლის განმავლობაში, ევროკავშირში ექსპორტის მაქსიმუმი დაფიქსირდა 2019 წელს – 835 მლნ დოლარის პროდუქცია;
2020-21 წლებში ექსპორტი დაახლოებით 700 მლნ დოლარამდე შემცირდა, რაც პანდემიით იყო გამოწვეული
2022 წელს, ექსპორტმა კვლავ მოიმატა – იანვარ-სექტემბრის ზრდის ტემპის შენარჩუნების შემთხვევაში, ევროკავშირში ექსპორტი მიმდინარე წელს 837 მლნ-ს მიაღწევს, რაც რვა წლის რეკორდი იქნება.
თუ შესადარებლად 2013 და 2019 წლებს ავიღებთ, აღმოვაჩენთ, რომ მართალია ექსპორტი თანხობრივად გაიზარდა – 607 მლნ დოლარიდან 835 მლნ დოლარამდე, თუმცა წილობრივი ზრდა უმნიშვნელო იყო – 20.9 პროცენტიდან 22 პროცენტამდე. ანუ, საერთო ექსპორტში ევროკავშირის წილი დიდად არ გაზრდილა.
რატომ არ გამართლდა მოლოდინი?
რატომ არ გაიზარდა ექსპორტი მოლოდინის პროპორციულად და რა შესაძლებლობები მიეცემა საქართველოს ამ მიმართულებით, თუკი იგი კანდიდატის სტატუსს მიიღებს?
საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოს უფროსი ანალიტიკოს ბესო ნამჩავაძე რამდენიმე მიზეზს ასახელებს.
მისი თქმით, ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმება, იმ პერიოდს დაემთხვა, როცა ერთის მხრივ რუსეთის ბაზარი აღდგა (2013 წლიდან) და მოგვიანებით 2018 წლის იანვრიდან, ჩინეთთან გაფორმებული თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებაც სრულად ამოქმედდა.
შედეგად, ექსპორტი უფრო ამ ქვეყნებში გაიზარდა, რადგან არც რუსეთში და არც ჩინეთში პროდუქციის ხარისხს ისე სკურპულოზურად არ ამოწმებენ, როგორც ევროკავშირში. ამიტომ ქართველმა მეწარმეებმა მარტივი და უფრო იაფი გზა აირჩიეს და რუსული და ჩინური ბაზრების ათვისება დაიწყეს.
„რუსეთში ქართული პროდუქციის დაშვებამ, ქართველ მეწარმეებს 2007-2012 წლების პერიოდისგან განსხვავებით ევროპულ ბაზარზე ადგილის დამკვიდრებისთვის ბრძოლის სტიმული შეუმცირა,“ – ამბობს ნამჩავაძე.
პროდუქციის ხარისხის ევროსტანდარტებთან დაახლოება მარტივი საქმე არ არის.
მაგალითად, საქართველოს დღემდე ვერ გააქვს ევროპულ ბაზარზე ცხოველური წარმოშობის ხორცისა და რძის პროდუქტები, რადგან ბრიუსელის დაწესებულ სტანდარტებს დღემდე ვერ აკმაყოფილებს.
ყველის მწარმოებელთა ასოციაციის პრეზიდენტი ანა მიქაძე ამბობს, რომ საქართველოში ბევრი საინტერესო მეწარმეა, რომლებიც ხარისხიან და კარგ ყველს აწარმოებენ, საქართველოში ჩამოსულ უცხოელებსაც ძალიან მოსწონთ ქართული ყველი, თუმცა ევროპული ბაზარი ამ პროდუქტისთვის დღემდე დახურულია.
მისი თქმით, ევროკავშირი საკუთარ ბაზარზე რძის ნაწარმის დასაშვებად შვიდ წლიან პროცედურას ითხოვს, რომელიც საქართველოში ჯერ დაწყებულიც კი არ არის.
„სპეციალისტები სამი წელი ნიადაგს სწავლობენ, სამი წელი თავად საქონელს იკვლევენ, მეშვიდე წელს კი საწარმოში შედიან. ხორცპროდუქტების მიმართ მიდგომა კიდევ უფრო მკაცრია, რის გამოც უახლოეს მომავალში ამ მიმართულებით პროგრესი მოსალოდნელი არ არის,“ – ამბობს ის.
მცენარეული წარმოშობის პროდუქტმა მსგავსი პრობლემა უკვე დაძლია.
ცხოველური წარმოშობის პროდუქციისგან განსხვავებით, ასოცირების ხელშეკრულებით ისარგებლა კომპანია „ჯაყელების ღვინოებმა.“
ზაზა ჯაყელის თქმით, მისი კომპანიისთვის მთავარ საექსპორტო ბაზარს ევროკავშირი წარმოადგენს. ასოცირების ხელშეკრულებამ საქმე ბევრად გაუმარტივა – პროდუქციის მეტი წილი ევროპულ გაერთიანებაში გააქვს.
„იქამდეც გაგვქონდა, მაგრამ ახლა გაცილებით უკეთესი რეზონანსი აქვს, იმიტომ რომ პარტნიორები გათავისუფლებულები არიან [გადასახადისგან], არსებობს საბუთი ევრო 1 (საქონლის წარმოშობის სერტიფიკატი) რომელსაც ვიღებთ და ვატანთ“, – განაცხადა ჯაყელმა ასოცირების ხელშეკრულების შეფასებისას.
ცალკე პრობლემას წარმოადგენს ნატურალური თაფლი. 2014-2020 წლებში ევროკავშირში სულ 75 ათასი დოლარის თაფლი გავიდა, 2021 წელს 507 ათასი დოლარის და 2022 წლის იანვარ-სექტემბერში 584 ათასის, რაც ჯამში ერთ მილიონ 166 ათასს უდრის, რაც ძალიან ცოტაა, მაგრამ ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეს თანხა თაფლის მთლიანი ექსპორტის 65 პროცენტზე მეტია.
2014 წლიდან 2022 წლის სექტემბრის ჩათვლით საქართველომ მსოფლიოში სულ 1 მილიონ 775 ათასის თაფლი გაყიდა. ქართული თაფლის ექსპორტისთვის ხელის შემშლელი ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი ის არის, რომ ხშირად ფუტკრების სამკურნალოდ გამოყენებული ანტიბიოტიკებია, რაც ევროკავშირის რეგულაციით დაუშვებელია.
პოტენციალი და გამოუყენებელი შესაძლებლობა
2021 წელს ევროკავშირმა 5.9 ტრლნ დოლარის იმპორტი განახორციელა. მათ შორის საქართველოს წილი იყო 717 მლნ დოლარი ანუ 0.012 პროცენტი.
სურათი უფრო ნათელი რომ იყოს, ეს გრაფიკი დაგეხმარებათ. წითელი წერტილი, რომლითაც მონიშნულია იმპორტი საქართველოდან, ევროკავშირის იმპორტის საერთო გრაფიკში სრულიად უჩინარია:
ცხადია საქართველო ჩინეთს, შეერთებულ შტატებსა და თუნდაც ბრიტანეთს კონკურენციას ვერ გაუწევს, მაგრამ მძიმის ერთი თანრიგით გადატანა დაუძლეველი ამოცანა არ არის.
უბრალოდ, ამ ეტაპზე, მძიმის გადაწევით მიღებული რიცხვი — 7.170 მლრდ დოლარი საქართველოს ჯამურ ექსპორტსაც კი აღემატება.
1995 წლიდან მოყოლებული საქართველოს სავაჭრო ბალანსი, როგორც სახელმწიფოთა უმრავლესობასთან, ევროკავშირთანაც მუდმივად დეფიციტურია. რადგან იმპორტი უფრო დაბალი ტემპით გაიზარდა, ვიდრე ექსპორტი, დეფიციტი შემცირდა, თუმცა უარყოფითი სავაჭრო სალდო კვლავ 50 პროცენტზე მაღალია.
კიდევ ერთი დეტალი – თუ თანხობრივად ევროკავშირსა და ბრიტანეთში 2013-2021 წლებში ექსპორტი 22 პროცენტით გაიზარდა, იმავე პერიოდში რუსეთში ექსპორტის ზრდის ტემპმა 220 პროცენტს, ხოლო ჩინეთში 1700 პროცენტს გადააჭარბა.
საქართველოს ორივე სახელმწიფოსთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება აკავშირებს, ჩინეთის შემთხვევაში საბაზისო პერიოდმაც იმუშავა, პრაქტიკულად ქვეყანამ ახალი ბაზარი იპოვა. ევროკავშირისგან განსხვავებით მათ არც ხარისხის განსაკუთრებული მოთხოვნა გააჩნიათ. რუსეთს არსენალში ემბარგო რჩება, რაც განმეორებით ჯერჯერობით არ გამოუყენებია.
რას ვყიდით და ვყიდულობთ ევროკავშირში?
ევროკავშირის 27 წევრიდან ექსპორტში გამოკვეთილ პირველ ადგილს ბულგარეთი იკავებს.
2022 წლის იანვარ-სექტემბერში ბულგარეთში 295 მლნ დოლარის პროდუქცია გაიყიდა, უფრო მეტი ვიდრე გერმანიაში, საფრანგეთსა და იტალიაში ერთად აღებული.
ჩინეთის მსგავსად ბულგარეთშიც მთავარ საექსპორტო პროდუქტს სპილენძის მადნები წარმოადგენს. ამასთან, ბულგარეთი ევროკავშირის ერთადერთი ქვეყანაა, რომელთანაც საქართველოს დადებითი სავაჭრო ბალანსი გააჩნია.
რაც შეეხება იმპორტს, ამ შემთხვევაში უცვლელ პირველ ადგილს გერმანია იკავებს.
მიმდინარე წლის პირველ ცხრა თვეში გერმანიიდან 442 მლნ დოლარის იმპორტი განხორციელდა. ძირითად საიმპორტო პროდუქტს მსუბუქი ავტომობილები, ხელსაწყოები და მედიკამენტები წარმოადგენს.
ჯამში, 2022 წლის იანვარ-სექტემბრის მონაცემებით, ევროკავშირში ექსპორტის 49 პროცენტი ( 297 მლნ დოლარი) სპილენძის მადნებზე მოდის.
ინვესტიციები
საგარეო ვაჭრობისგან განსხვავებით, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები რაიმე გამოკვეთილი ტენდენციით არ გამოირჩევა. მისი გრაფიკი უფრო ტეხილია, ვიდრე დახრილი მრუდი. ის კონკრეტული პროექტების განხორციელების დროს იზრდება, დასრულების შემდეგ კი მცირდება. ტენდენცია არც ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ შეცვლილა.
ყველაზე მსხვილ ინვესტიციებად დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან 31 წლის თავზეც ტრანზიტული მილსადენები რჩება.
მილსადენების მშენებლობაში BP-ს აქტიური მონაწილეობის გამო, ყველაზე მსხვილი ინვესტორი ბრიტანეთია. 1996-2021 წლებში ბრიტანეთიდან საქართველოში 3 მილიარდ 306 მილიონი დოლარის ინვესტიცია განხორციელდა.
ბრიტანეთის შემდეგ, ყველაზე მეტი ორი მილიარდ 704 მილიონის ინვესტიცია ნიდერლანდებიდან შემოვიდა. ევროკავშირის არაწევრი ქვეყნებიდან 2 მილიარდ 815 მილიონი დოლარით მას მხოლოდ აზერბაიჯანი უსწრებს.
საერთო ჯამში ევროკავშირიდან შემოსული ინვესტიციების სიმცირის მიუხედავად, ევროპული ინვესტიციების წილი ექსპორტის წილის მაჩვენებელს აღემატება და 2011 წლიდან მოყოლებული სტაბილურად 40 პროცენტს აჭარბებს.
ტურიზმი და ფულადი გზავნილები
საქართველო ტურიზმის განვითარებას ცდილობს, რაც ტურისტების საერთო რაოდენობის ზრდასთან ერთად, მათ დივერსიფიცირებასაც ისახავს მიზნად.
იმის მიუხედავად, რომ ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მოქალაქეებს საქართველოში შემოსვლა ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმებამდეც უვიზოდ შეეძლოთ, 2013-2019 წლებში მათი წილი ვიზიტორთა საერთო რაოდენობაში 3.6 პროცენტიდან 6.3 პროცენტამდე გაიზარდა. 2022 წლის იანვარ-ოქტომბერში კი 6.5 პროცენტამდე.
მართალია, არც ასოცირების ხელშეკრულება და არც 2017 წლის მარტიდან ამოქმედებული უვიზო მიმოსვლა ევროკავშირის ტერიტორიაზე ლეგალურად დასაქმების უფლებას არ ითვალისწინებს, თუმცა ევროკავშირში ათასობით ქართველია წასული სამუშაოდ. ევროკავშირიდან გადმორიცხული ფულადი გზავნილების წილი ამ რვა წელიწადში – 2013-2021 წლებში 27 პროცენტიდან დან 39 პროცენტამდე გაიზარდა.
როგორც ასოცირების ხელშეკრულებით, ისე უვიზო მიმოსვლით ბევრმა მეწარმემ და ფიზიკურმა პირმა ისარგებლა, თუმცა შედეგი მოლოდინს მაინც ჩამორჩა.
ევროკავშირის ტერიტორიაზე გადაადგილებისა და დასაქმების სრული თავისუფლების მისაღებად, საქართველო თავად უნდა გახდეს გაერთიანების ან შენგენის ზონის წევრი.
ჯერჯერობით ეს მიზანი ჰორიზონტზეც კი არ მოჩანს, გადასაწყვეტი ახლა კანდიდატის სტატუსია, რომლის მიღებასაც თბილისის მხრიდან რეფორმები, ხოლო ბრიუსელის მხრიდან გატარებული რეფორმების შეფასება და პოლიტიკური თანხმობა ესაჭიროება.
