20 წელი 11 სექტემბრის ტერაქტებიდან. შეცვალა თუ არ მან აშშ და მსოფლიო?
ამერიკულმა გამოცემამ Foreign Policy თავის წამყვან მიმომხილველებს შესთავაზა, მოეთხროთ, მათი აზრით, რა შეცვალა 2011 წლის 11 სექტემბერს ნიუ-იორკში განხორციელებულმა ტერაქტებმა, როგორც ეს დღეს, 20 წლის შემდეგ ჩანს.
2011 წლის 11 სექტემბრის ტერორისტული აქტები – ესაა ოთხი კოორდინირებული შეტევის სერია, რომელიც აშშ-ში ტერორისტული ორგანიზაცია „ალ-ყაიდის“ წევრებმა განახორციელეს.
იმ დღეს, დილით, ტერორისტების ოთხმა ჯგუფმა (მთლიანობაში 19 ადამიანმა) ხელში ჩაიგდო ოთხი სამგზავრო თვითმფრინავი. ორი მათგანი დააჯახეს ნიუ-იორკში, მანჰეტენზე მსოფლიო სავაჭრო ცენტრის ცათამბჯენებს. ორივე შენობა ჩამოინგრა, რასაც ახლომდებარე შენობების სერიოზული ნგრევა მოჰყვა. მესამე თვითმფრინავი დააჯახეს პენტაგონის შენობას, რომელიც ვაშინგტონთან ახლოს მდებარეობს.
მგზავრები და მეოთხე თვითმფრინავის ეკიპაჟი შეეცადნენ, ტერორისტებისთვის მართვის საშუალება არ მიეცათ, საბოლოოდ, თვითმფრინავი პენსილვანიის შტატში, შანკსვილის მახლობლად, მინდორში ჩამოვარდა.
19 ტერორისტის გარდა, თავდასხმების შედეგად დაიღუპა 2977 ადამიანი, კიდევ 24 დღემდე ითვლება უგზო-უკვლოდ დაკარგულად.
გასული 20 წლის განმავლობაში გაიზარდა თაობა, რომელსაც ყოველდღე ესმის ტერაქტების შესახებ. იმ საშინელი მოვლენის მე-20 წლისთავზე კი აშშ-მა დატოვა ავღანეთი, რომელშიც იმ ტერაქტის გამო შევიდა.
ამერიკელი ექსპერტების ექვსი კომენტარი
„აშშ-ის ურთიერთობა არაბულ და მუსლიმურ სამყაროსთან აღარასოდეს იქნება უწინდელივით“
მინა ალ-ორაიბი, FP-ის მიმომხილველი და The National-ის მთავარი რედაქტორი
„2001 წლის 11 სექტემბრის თავდასხმებმა სამუდამოდ შეცვალა აშშ-ის დამოკიდებულება არაბული და მუსლიმანური სამყაროს მიმართ და განსაზღვრა ისინი, როგორც მინიმუმ ბოლო ორი ათწლეულისთვის“.
მანამდე ეს ურთიერთობები უფრო იგებოდა ენერგეტიკულ უსაფრთხოებაზე, ორმხრივ ინტერესებსა და ისრაელის სამხედრო უპირატესობის შენარჩუნებაზე. ტერაქტის შემდეგ მთავარი მიზანი გახდა ისლამური ტერორიზმისთვის წინააღმდეგობის გაწევა.
აშშ-ის პოლიტიკა არაბული და მუსლიმანური სამყაროს მიმართ ამიერიდან დაეფუძნა დანაშაულის პრინციპს მანამ, სანამ უდანაშაულობა არ იქნება დამტკიცებული. თუმცა იმავე ქვეყნებიდან ბევრი, შეერთებულ შტატებზე უფრო მეტად დაზარალდა ტერორისტული აქტებისგან.
ჯორჯ ბუში-უმცროსის ადმინისტრაციის დროს იზრდებოდა მოწოდებები სუსტ ქვეყნებში ძალაუფლების განმტკიცებისკენ. ივარაუდებოდა, რომ უკონტროლო სივრცეები და მოსახლეობის დაჩაგრული ფენები ტერორისტული ორგანიზაციების გაფართოებას იწვევდა.
მაგრამ აშშ-ის შეჭრამ ავღანეთსა და ერაყში უფრო ეფექტიანი ეროვნული სახელმწიფოების შექმნა ვერ მოიტანა.
ბარაკ ობამას ადმინისტრაციამ აქცენტი შეცვალა, ერაყიდან გამოსვლითა და ყურადღების ავღანეთზე კონცენტრირებით. მაგრამ „ისლამური სახელმწიფოს“ გამოჩენამ აშშ სწრაფად დააბრუნა უკან.
ორივე ადმინისტრაციამ საბოლოო ჯამში ვერ გადაწყვიტა, არამედ მხოლოდ გააღრმავა მთელი რიგი ქვეყნების დისფუნქცია.
და ვერც დონალდ ტრამპმა, ვერც აშშ-ის ამჟამინდელმა პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ვერ მოიფიქრეს ტერორიზმთან ბრძოლის სხვა ალტერნატივა, დრონების მიზანმიმართული დარტყმების გარდა.
ავღანეთიდან გამოსვლის კატასტროფული კონტექსტისა და სამომავლოდ აშშ-ის გაურკვეველი პრიორიტეტების გათვალისწინებით – როგორც ჩანს, ვაშინგტონმა ბოლო ორი ათწლეულის შეცდომებისგან გაკვეთილები ვერ მიიღო. და, ამასთან, ექსტრემისტული ჯგუფებისგან მომდინარე საფრთხეები არ შეცვლილა, ამ ჯგუფების ხელმძღვანელობის ცვლილებების მიუხედავად, მათი დოქტრინა იგივე დარჩა“.
„დეზინფორმაცია განსაზღვრავს პოლიტიკურ დისკურსს“
სტივენ ა. კუკი, FP-ის მიმომხილველი
„11 სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ, ჩემი თვალთახედვით, ყველაზე სერიოზული ზიანი აშშ-ის პოლიტიკურ დისკურსს მიადგა.
ტყუპი ცათამბჯენების დანგრევისა და პენტაგონში ხანძრების ჩაქრობის შემდეგ, დღეების, კვირების და თვეების განმავლობაში აყრიდნენ ამერიკელებს ანალიტიკურ მასალებს ახლო აღმოსავლეთის შესახებ. და ბევრმა კომენტატორმა, რომლებიც თავს ტერორიზმის ანალიტიკოსებად აცხადებდნენ, ქვეყანას უზარმაზარი დათვური სამსახური გაუწია.
ისლამსა და არაბებზე, ასევე, ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკაზე, ისტორიასა და კულტურაზე გავრცელებულმა დეზინფორმაციამ დიდი ზიანი მოიტანა.
ისეთი სიტყვები, როგორიცაა „მედრესე“ (რაც უბრალოდ სკოლას ნიშნავს) და „შარიათი“ (ისლამური კანონი) ავბედითად აჟღერდა. დაიწყო წინ წამოწევა დღის წესრიგისა, რომელიც ზედმიწევნით შეფარულ რასიზმსა და ისლამოფობიაზე იყო დაფუძნებული.
სწორედ ამ ეპოქაში დაიწყეს ამერიკელებმა შეტყობა „მცოცავ შარიათსა“ და აშშ-ის ხელისუფლებაში „ძმები-მუსლიმების“ სავარაუდო შეღწევაზე, ასევე ახლო აღმოსავლეთთან დაკავშირებულ სხვა შეთქმულებებზე.
შედეგად, მუსლიმები და არაბები – ან ადამიანები, ვისაც შეცდომით თვლიდნენ ასეთებად – ხდებოდნენ თავდასხმების ობიექტები აეროპორტებსა და სხვა საზოგადოებრივ ადგილებში.
შეიძლება პირდაპირი ხაზის გავლება 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტების შემდეგ წამოსულ დეზინფორმაციის გრიგალსა და დღევანდელ პოლიტიკურ დისკურსს შორის, მათ შორის, თეთრკანიან ნაციონალისტებსა და დონალდ ტრამპში.
ყოფილი პრეზიდენტის სიტყვები იმის თაობაზე, რომ შეერთებული შტატები იმყოფება მუსლიმებთან ომის მდგომარეობაში, რომ მუსლიმებს უნდა აეკრძალოთ შეერთებულ შტატებში შესვლა, ხოლო ქვეყნის მუსლიმი მოსახლეობა მეთვალყურეობის ქვეშ უნდა იმყოფებოდეს – ეს ყველაფერი იქიდან მოდის, რომ ბევრი ანალიტიკოსი ახლო აღმოსავლეთს არასწორად წარმოსახავდა 11 სექტემბრის შემდეგ“.
„აშშ-მა ომის გამჩაღებლის საყოველთაო რეპუტაცია დაიმსახურა“
ანჩალ ვოჰრა, FP-ის მიმომხილველი, ახლო აღმოსავლეთის საკითხების კომენტატორი ბეირუთიდან
„11 სექტემბრის შემდეგ ავღანეთსა და ერაყში დასავლეთის ხანგრძლივმა ინტერვენციამ უარყოფითად იმოქმედა ამერიკული სახელმწიფოს, მათ შორის ხალხის კოლექტიურ ნებაზე. ახლა იქ საზღვარგარეთ რაიმე კონფლიქტში ჩარევის გაცილებით ნაკლები სურვილი აქვთ.
ეს გრძნობა გასაგებია: აშშ-მა ათასობით ჯარისკაცი და ტრილიონობით დოლარი დაკარგა ორი ათწლეულის განმავლობაში, სახელმწიფოს მშენებლობის მცდელობებმა წარუმატებლობა განიცადა. ყველაფერი, რაც მათ შედეგად მიიღეს, ეს არის ომის გამჩაღებლის საყოველთაო რეპუტაცია.
ახლა აშშ-ის პრეზიდენტებმა უარი თქვეს თავის, შეიძლება ითქვას, გულუბრყვილო იმედზე, რომ მათ შეუძლიათ ავტორიტარული და კონფლიქტით განადგურებული ქვეყნების დემოკრატიზაცია.
ყველა ლიდერი, პრეზიდენტ ჯორჯ ბუშიდან დაწყებული, ცდილობდა დაესრულებინა ეს ომები, გამოსულიყო ახლო აღმოსავლეთიდან და საკუთარი ყურადღების კონცენტრირება მსოფლიოში ჩინეთის გავლენის ზრდაზე მოეხდინა.
ავღანეთიდან გასვლით ბაიდენი იყო პირველი, ვინც რეალურად მიაღწია პროგრესს ამ გზაზე. მაგრამ ეს გასვლა ისეთ აღმაშფოთებელ ჰუმანიტარულ კატასტროფაში გადაიზარდა, რომ ანალიტიკოსებმა დაიწყეს კითხვის დასმა: შეიძლება, რომ აშშ-ის შეზღუდული ყოფნა ავღანეთში უკეთ მომსახურებოდა ავღანურ და ამერიკულ ინტერესებს?
შეერთებული შტატების უეცარი უარი სამხედრო გზით კონფლიქტის გადაწყვეტაზე, მსოფლიო დღის წესრიგში დიდ კითხვას აყენებს:
თუ სამხედრო ძალა უარყოფილია, მაგრამ ამავდროულად გაეროს უშიშროების საბჭოში რუსეთისა და ჩინეთის ვეტოს უფლება დიპლომატიურ ძალისხმევას უსარგებლოს ხდის – როგორ შეძლებს საერთაშორისო თანამეგობრობა, შეაჩეროს დიქტატორები განსხვავებული შეხედულების მქონე ადამიანების მკვლელობებისა და დევნისგან?
ომმა, როგორც ინსტრუმენტმა, რომელმაც შეიძლება დადებითი ცვლილებები მოიტანოს, როდესაც სხვა ყველაფერი წარუმატებლობას განიცდის, დაკარგა აქტუალურობა მსოფლიოში 11 სექტემბრის შემდეგ. მაგრამ მსოფლიომ უნდა იფიქროს იმაზე, რას შეუძლია შეცვალოს სამხედრო ძალა, რომ არ მისცეს დიქტატორებს ქიმიური იარაღის გამოყენების შესაძლებლობა; არ მისცეს რელიგიურ ლინჩის წესით გამსამართლებლებს ქალების თავის მოჭრის შესაძლებლობა, რომ დაიცვას უმცირესობები გენოციდისგან“.
„შეერთებულმა შტატებმა მნიშვნელოვნად გააფართოვა და გააძლიერა საგარეო პოლიტიკის ყველა ინსტრუმენტი“
პიტერ ფივერი, დიუკის უნივერსიტეტის პოლიტოლოგიისა და სახელმწიფო პოლიტიკის პროფესორი
„გავრცელებულია მოსაზრება, რომ 11 სექტემბრის ტერაქტები გახდა აშშ-ის საგარეო პოლიტიკის მილიტარიზაციის კატალიზატორი. თუმცა, არ უნდა გამოგვრჩეს მხედველობიდან, რომ პოლიტიკოსებმა ასევე გააფართოვეს სახელმწიფო ძალაუფლების არასამხედრო ელემენტები.
2001-დან 2008 წლამდე აშშ-ის თავდაცვის ბიუჯეტი გაორმაგდა. მაგრამ ყველამ იცის, რომ საგარეო დახმარების ბიუჯეტი იმავე პერიოდში კიდევ უფრო მეტად გაიზარდა?
ამ ზრდის ნაწილი პირდაპირ იყო დაკავშირებული სამხედრო ჩარევასთან, მაგრამ დიდი ნაწილი მიმართული იყო განვითარების სხვა მიზნებზე. ბევრ შემთხვევაში, საგარეო დახმარებამ შეცვალა გაზრდილი სამხედრო ინტერვენცია.
ამავე პერიოდში, მკვეთრად გაიზარდა დაზვერვის ბიუჯეტი და შეიცვალა დაზვერვის მეთოდები, პირველ რიგში, კიბერუსაფრთხოების მიმართულებით. ასევე დაინერგა სიახლეები, რომელიც აშშ-ს ეკონომიკური ძალის ეფექტიანად გამოყენების საშუალებას აძლევს, ფინანსური ბერკეტები, საგარეო-პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად.
აშშ-ის საგარეო პოლიტიკა – ეს არის ორკესტრი და არა ერთი ინსტრუმენტი, რომელიც ეყრდნობა მხოლოდ სამხედრო ძალის ხმას. ჯარი ეროვნული ძალის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ნაწილად რჩება, მაგრამ მას მხარს უჭერენ და ხშირად ანაცვლებენ სხვები“.
„მსოფლიო კონფლიქტებმა მკვეთრად შეიცვალა კონტექსტი 11 სექტემბრის შემდეგ“
ჯანინ დი ჯოვანი, FP-ის მიმომხილველი
„მიმაჩნია, რომ გლობალური კონფლიქტები მკვეთრად იყოფა კატეგორიებად 2001 წლის 11 სექტემბრამდე და მის შემდეგ. 1990-იანი წლების ომები, ბოსნიიდან დაწყებული – სიერა-ლეონეთი დამთავრებული, სასტიკი და საშინელი იყო, მაგრამ ეს იყო ძირითადად ეთნიკური ან ტომობრივი შეტაკებები ან ცივი ომის ნარჩენები.
11 სექტემბრის შემდგომ ომებს სხვა საერთო ნიშანი ჰქონდა: ამბოხებები, რადიკალური დაჯგუფებები და ჯიჰადის აღზევება.
აშშ-ის რეაქციამ იმ თავდასხმებზე, მსოფლიო კონფლიქტების უმეტესობას ტერორიზმთან ბრძოლის კონტექსტი მისცა. და დღეს, აშშ, ასევე საფრანგეთი და გარკვეულწილად გაერთიანებული სამეფო, კვლავინდებურად კონცენტრირებული არიან ტერორიზმთან ბრძოლაზე, იქნება ეს ალ-ყაიდა, ბოკო ჰარამი, „ისლამური სახელმწიფო“ თუ ადგილობრივი რადიკალიზაცია.
ბევრი კონფლიქტი, რომელიც 11 სექტემბრის შემდეგ დაიწყო, ასევე სხვა დიდი სახელმწიფოს პროვოცირებული ომებია, რომელშიც შემდეგ რეგიონის სხვა ქვეყნებიც ჩაებნენ. შეხედეთ იემენს, სირიას, თუნდაც ავღანეთს და მალე ეთიოპიას. იქ მთელი საქმე რეგიონულ მოთამაშეებშია, რომლებიც ერევიან, რათა საკუთარი „წილი“ მიიღონ მებრძოლ ქვეყანაში.
კომენტატორები და პოლიტიკოსები მომავალ ომებს ამ თვალსაზრისით უნდა მიუდგნენ, რათა გაიგონ და, იმედი მაქვს, იმუშაონ მოლაპარაკებებისა და სამშვიდობო პროცესის მიმართულებით“.
„აშშ აღარ არის შეუცვლელი, მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ დასუსტებულიყო“
სტივენ ვერტჰაიმი, კარნეგის ფონდის ამერიკის სახელმწიფო მართვის პროგრამების უფროსი მეცნიერმუშაკი
„11 სექტემბრის ტერაქტმა შეცვალა ის, თუ როგორ ესმის აშშ-ს საკუთარი როლი მსოფლიოში. მაგრამ ეს ის ცვლილებები არ არის, რომლის იმედიც ქვეყნების ლიდერებს ჰქონდათ.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, აშშ-მა გადაწყვიტა, უარი არ ეთქვა თავის იძულებით ძალაზე მთელ მსოფლიოში. „თუკი ძალის გამოყენება გვიწევს, ეს იმიტომ, რომ ჩვენ ამერიკა ვართ; ჩვენ – შეუცვლელი ერი ვართ“, – ეს განცხადება აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა მადლენ ოლბრაიტმა 1998 წელს გააკეთა.
თავდაპირველად ჩანდა, რომ 11 სექტემბრის ტერაქტებმა აშშ-ის მთელი ძალა უდავო სამიზნით დაასაჩუქრა. ბუშმა „ტერორიზმთან გლობალური ომის“ დაწყების შესახებ განაცხადა და ავღანეთში შეიჭრა.
მაგრამ ეს საკმარისი არ იყო. ერაყი იქცა სცენად, სადაც აშშ-ს შეეძლო ეჩვენებინა, რომ მას მთელი რეგიონის გარდაქმნა და ისტორიის წინსვლა შეუძლია. ეჩვენებინა, რომ აშშ შეუცვლელია მსოფლიოს ბედისთვის.
შემდეგ ამას მოჰყვა სასაკლაო და ამერიკელმა ხალხმა დაიწყო ომის წინააღმდეგ გამოსვლა, ასევე აშშ-ის იმ როლის წინააღმდეგ, რომელიც მას ამოძრავებდა.
აღმოჩნდა, რომ „შეუცვლელ ერად“ ყოფნა, ომების დაუსრულებლად წარმოებას ნიშნავდა.
ტრამპმა პირველმა უარყო წარმოდგენები იმის შესახებ, რომ აშშ-მა უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა საერთაშორისო წესრიგზე ძალის გამოყენებით.
მისმა მემკვიდრემ, ჯო ბაიდენმა აშშ-ის ჯარები ავღანეთიდან გამოიყვანა და პირობა დადო, რომ დაასრულებს „სხვა ქვეყნების გადასაკეთებლად ფართომასშტაბიანი სამხედრო ოპერაციების ეპოქას“.
ტერაქტიდან 20 წლის შემდეგ შეიძლება ითქვას, რომ იმ დღემ დაანგრია აშშ-ის პრეტენზიები გლობალურ შეუცვლელობაზე. შეერთებულ შტატებს ახლა შეუძლია გახდეს ერი ერებს შორის, რომელიც აღარ ბატონობს სხვებზე, რათა მიიღოს ის, რაც მას უნდა.
მაგრამ ნაკლებად ღირს იმაზე საუბარი, რომ აშშ-ის მსოფლიო ლიდერობა დასრულდა. პირიქით, ამერიკის შეერთებული შტატები, დიდი ალბათობით, ახალ ძალასა და გავლენას მოიპოვებს, გათავისუფლდა რა ძვირადღირებულ კონფლიქტებში მონაწილეობისგან“.
