საქართველოში "კანონთან კონფლიქტში მყოფი" 14 წლამდე პირებისთვის რეაბილიტაციის ცენტრი შეიქმნება. ექსპერტების და ხელისუფლების კომენტარი
14 წლამდე მოზარდებზე კანონპროექტი
“ქართული ოცნების” პარლამენტში დარეგისტრირდა კანონპროექტი 14 წლამდე მოზარდების შესახებ, რომლის მიხედვით, “კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანი” განიმარტება, როგორც არასრულწლოვანი, რომელთან მიმართებაშიც პროკურორის მიერ მიღებული შემაჯამებელი გადაწყვეტილებით დასტურდება სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენა და რომელსაც ამ ქმედების ჩადენამდე არ შესრულებია თოთხმეტი წელი.
ცვლილებები გულისხმობს არასრულწლოვანის ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინებით საჭირო სერვისში ან პროგრამაში ჩართვას. ამასთან, შესაბამისი საფუძვლის არსებობისას, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მათ გადამისამართებას არასრულწლოვანთა რეაბილიტაციისა და მხარდაჭერის სახლში.
ექსპერტები კანონპროექტს აკრიტიკებენ და აცხადებენ, რომ ბავშვების მიერ ჩადენილ დანაშაულს “ციხის მსგავს დაწესებულებაში ჩასმა არ შველის”, ხოლო ხელისუფლება ამბობს, რომ ეს მოდელი ევროპაში ძალიან აქტიურად გამოიყენება და საქართველომ პირდაპირ გერმანული მოდელის ანალოგი გადმოიტანა.
მოქმედი კანონმდებლობით, 14 წლამდე პირებზე არ ვრცელდება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა და არ არსებობს რეაგირების მექანიზმი ამ ასაკის მოზარდების მიერ ჩადენილ კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებზე. განმარტებით ბარათში წერია, რომ კანონპროექტი სწორედ ამ პრობლემის საპასუხოდ შეიქმნა და მისი მიზანია 14 წლამდე მოზარდების “რესოციალიზაცია, რეაბილიტაცია, მხარდაჭერა და დანაშაულის პრევენციის ხელშეწყობა”.
კანონპროექტის მიხედვით, იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შეიქმნება ახალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა რეაბილიტაციისა და მხარდაჭერის ცენტრი. ეს იქნება კანონით განსაზღვრული ღონისძიებების წარმმართავი და მაკოორდინირებელი ორგანო. მის უფლება-მოვალეობებს შორის იქნება:
- კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანის მდგომარეობისა და მისი ინდივიდუალური საჭიროებების შეფასება;
- კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანის შესაბამის სერვისებში/პროგრამებში ჩართვა ან/და გადამისამართება;
- კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანის შესაბამის სერვისებში/პროგრამებში მონაწილეობის მონიტორინგი;
- შესაბამისი სერვისის/პროგრამის დასრულების შემდეგ არასრულწლოვანის მდგომარეობაზე მონიტორინგის განხორციელება;
- კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში, კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანის არასრულწლოვანთა რეაბილიტაციისა და მხარდაჭერის სახლში გადამისამართება.
არასრულწლოვანს ცენტრში გადამისამართების უფლება ექნება პროკურორს, რომელიც მიიღებს შემაჯამებელ დასკვნას იმის შესახებ, რომ 14 წლამდე მოზარდმა ჩაიდინა მართლსაწინააღმდეგო ქმედება.
ცენტრში ინდივიდუალური პროგრამების გავლის შემდეგ, თუ ამის საჭიროება კვლავ იქნება, პროკურორი მიმართავს სასამართლოს და მოსამართლის თანხმობით მათ გადაამისამართებს არასრულწლოვანთა რეაბილიტაციისა და მხარდაჭერის სახლში.
დოკუმენტში ასევე აღნიშნულია, რომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიეცემა მშობლის ან ბავშვის კანონიერი წარმომადგენელი, რომელიც უარს იტყვის ცენტრთან თანამშრომლობაზე, ან არ შეასრულებს პროგრამით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.
განმარტებით ბარათში ხაზგასმით წერია, რომ კანონპროექტით განსაზღვრული აქტივობები არ არის სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრული ღონისძიებების ანალოგი.
“ისინი მიმართულნი არიან არა არასრულწლოვანის დასჯისკენ, არამედ მისი დახმარებისკენ, დაცვისა და შესაბამისი სოციალური უნარების გამომუშავებისკენ. აღნიშნულ პროცესში მიღებული თითოეული გადაწყვეტილება დაეფუძნება არასრულწლოვანის საუკეთესო ინტერესებს და მიიღება მულტიდისციპლინური მიდგომით, რაც გულისხმობს კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანის საჭიროებების განსაზღვრაში სხვადასხვა სპეციალიზაციის მქონე (მაგალითად, ფსიქოლოგი, იურისტი, ექიმი და სხვა) პირების ჩართულობას.” – ვკითხულობთ დოკუმენტში.
კანონპროექტი “ქართული ოცნების” პარლამენტში ორი დღის წინ, 17 ნოემბერს დარეგისტრირდა. მისი ავტორები და ინიციატორები არიან “ქართული ოცნების” დეპუტატები: რატი იონათამიშვილი, არჩილ გორდულაძე, თენგიზ შარმანაშვილი, დავით მათიკაშვილი, ზურაბ ქადაგიძე, თორნიკე ჭეიშვილი, სალომე ჯინჯოლავა და ალუდა ღუდუშაური.
კომენტარი
შს მინისტრის მოადგილემ, ალექსანდრე დარახველიძემ ჟურნალისტებთან განმარტა, რომ ეს მოდელი ევროპაში ძალიან აქტიურად გამოიყენება და საქართველომ პირდაპირ გერმანული მოდელის ანალოგი გადმოიტანა. მისი აზრით, მექანიზმი პრაქტიკაში, მნიშვნელოვან შედეგებს გამოიღებს და მოგვარდება ის წუხილები, რომელიც საზოგადოებას და არაერთ კერძო ბიზნესს ჰქონდა.
“სხვა ბევრ ქვეყანაში, როგორიცაა საფრანგეთი და სხვა, აქტიურად გამოიყენება ასეთი მოდელი. საუბარია იმ მდგომარეობაზე, როცა 14 წელს მიუღწეველმა ბავშვმა ჩაიდინა დანაშაული და მულტიდისციპლინური გუნდის შეფასებით სხვა ღონისძიებები არ არის ეფექტური და სასამართლო თვლის, რომ ამ შემთხვევაში აუცილებელია მასზე განხორციელდეს ეფექტური ზრუნვა და სახელმწიფომ აიღოს თავის თავზე ამ ბავშვზე ზრუნვა. შესაბამისად, ეს მექანიზმი პრაქტიკაში, ვფიქრობ, მნიშვნელოვან შედეგებს გამოიღებს და მოგვცემს საშუალებას, რომ ის [მოგვარდეს] წუხილები, რომელიც საზოგადოებას და არაერთ კერძო ბიზნესს ჰქონდა, როცა მათ ზარალი მიიღეს და სახელმწიფოს არ ჰქონდა ეფექტური მექანიზმები ასეთი ტიპის ქმედებების წინააღმდეგ. შესაბამისად, ზრუნვით, რეაბილიტაციით და შესაბამისი პროგრამების განხორციელებით ამ ბავშვების ინტერესების დაცვა იქნება უზრუნველყოფილი“, – განაცხადა დარახველიძემ.
სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ყოფილი ხელმძღვანელი, უფლებადამცველი ლონდა თოლორაია აკრიტიკებს კანონპროექტს და აცხადებს, რომ ბავშვების მიერ ჩადენილ დანაშაულს “ციხის მსგავს დაწესებულებაში ჩასმა არ შველის.” მისი თქმით, “ქართული ოცნების” ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში, საჯარო მოხელეები წლების განმავლობაში მუშაობდნენ არასრულწლოვანებისთვის ლიბერალური მართლმსაჯულების შექმნაზე, დაინიციირებული ცვლილებები კი ყველაფერ ამის საპირისპიროა.
თოლორაიას შეფასებით, ბავშვთა დანაშაულის პრევენციისთვის საჭიროა გამართული განათლებისა და სოციალური მომსახურების სისტემები, ასევე, ოჯახების ეკონომიკური გაძლიერება.
“თქვენი 10 წლის შვილი, რომელმაც ბინიდან მოიპარა მურაბა, შესაძლოა მოათავსონ დახურულ დაწესებულებაში. დაინიციირებულია კანონპროექტი, რომლის თანახმად, ბავშვები 10 წლიდან შესაძლოა მოათავსონ დახურულ დაწესებულებაში (ანუ აღუკვეთონ თავისუფლება), თუ იგი ჩაიდენს დანაშაულს, რომლის მაქსიმალური სასჯელი 5 წელზე მეტია.
ბავშვების აბსოლუტური უმრავლესობა ამ ქვეყანაში ქურდობას სჩადის (70-80%): მათ შორის, იპარავენ მურაბებს, ტკბილეულს. ანუ, თქვენი 10 წლის შვილი, რომელმაც ბინიდან მოიპარა მურაბა, შესაძლოა მოათავსონ დახურულ დაწესებულებაში.
ერთ-ერთი, რითაც ეს ხელისუფლება ამაყობდა, იყო არასრულწლოვანთა მიმართ ლიბერალური სისხლის სამართლის პოლიტიკა, რომლის ასაწყობად ამ ქვეყანაში ბევრმა საჯარო მოხელემ იშრომა.
შემიძლია დარწმუნებით გითხრათ, რომ ბავშვების დანაშაულის აღკვეთას არ შველის მათი ციხის მსგავს დაწესებულებაში ჩასმა. ეს არის “პრობლემის” გადაჭრის საბჭოური, ყველაზე ცუდი გზა და შეუძლებელია ეს ემსახურებოდეს ბავშვის ინტერესს. ამ პროცესიდან ბავშვი მოგებული ვერ დარჩება, ვერც გადარჩება და ვერც რეაბილიტირდება.
ბავშვებს სჭირდებათ გამართული განათლების, სოციალური მომსახურებისა და მხარდაჭერის სისტემები, რაც ჩვენს ქვეყანაში არათუ წინ, არამედ უკან წავიდა და ამ ხელისუფლებამ ამ სფეროების განვითარების ნაცვლად ეს მოიფიქრა – 10, 11, 12, 13 წლის ბავშვების დახურულ დაწესებულებაში გამოკეტვა.
გამოკეტვა კი არა, დაუბრუნეთ ბავშვებს ქვეყანაში დედები, გააძლიერეთ ეკონომიურად, რომ მხოლოდ ოცნებებში არ ჰქონდეთ კარგი ცხოვრება, შესთავაზეთ ისეთი განათლების სისტემა, რომ უხაროდეთ სკოლაში წასვლა.
არ ემსახურება ბავშვის ინტერესს მშობელი? განავითარეთ სოციალური სამსახური და ყველასგან (მათ შორის, მშობლისგან) მიტოვებული/უგულებელყოფილ ბავშვზე იზრუნოს სახელმწიფომ მანამ, სანამ იგი ქუჩის ცხოვრებაში ისე ჩაეფლობა, რომ გამოსავლად მხოლოდ გამოკეტვას ხედავდეთ. ასე უნდა გადაარჩინოთ ბავშვები და არა გამოკეტვით”, – წერს თოლორაია სოციალურ ქსელში.
ბავშვთა უფლებადამცველი, ანა არგანაშვილი ასევე აკრიტიკებს “ქართული ოცნების” ამ ინიციატივას და ამბობს, რომ მხარდაჭერის და რეაბილიტაციის მოტივით, ბავშვების გამოკეტვა სახლში, რომელიც ციხის ანალოგი შეიძლება იყოს, მიუღებელია და არასწორი.
“ნებისმიერ დაწესებულებაში ანუ რეზიდენტულ ბავშვთა სახლებში გამოკეტვით ბავშვებს გაწირავ წამების, ძალადობის, ტანჯვის და ცხოვრების გაფუჭებისთვის. ყველა 24-საათიანი „სახლი” თუ სასახლე არის რეზიდენტული დაწესებულება ანუ ბავშვების წამების ადგილი, რომელიც ბავშვთა უფლებათა კონვენციის მიხედვით სრულიად აკრძალულია. თუ მიიღებთ ცვლილებას, ბავშვებს დავიცავთ და გაგისაჩივრებთ. ხოლო ბავშვებისგან ნასესხები დრო როცა ამოგეწურებათ, მაგ ბავშვების იმედზე იქნებით, არც თუ იმედიანად.” – წერს არგანაშვილი.
