საქართველოში "კანონთან კონფლიქტში მყოფი" 14 წლამდე პირებისთვის რეაბილიტაციის ცენტრი შეიქმნება. რას ნიშნავს ეს?
14 წლამდე მოზარდებზე კანონპროექტი
მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ აინიცირებს კანონპროექტს, რომელიც ქმნის მოქმედების ახალ სისტემას იმ 14 წლამდე პირების მიმართ, რომელთაც დასაბუთებულად ჩაიდინეს მართლსაწინააღმდეგო ქცევა.
კანონპროექტის სახელწოდებაა „კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა რეაბილიტაციისა და მხარდაჭერის შესახებ“. სისხლისსამართლებრივი დევნის ნაცვლად ის ითვალისწიებს არასრულწლოვანთა დახმარებასა და რეაბილიტაციაზე დაყრდნობილ ალტერნატიულ რეაგირებას.
რატომ გახდა საჭირო ახალი მოდელი
დღეს საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობით 14 წლამდე ასაკის ბავშვების მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა დაუშვებელია, არ არსებობს რეაგირების მექანიზმი ამ ასაკის მოზარდების მიერ ჩადენილ კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებზე. კანონპროექტის ინიციატორები აცხადებენ, რომ სწორედ ეს არსებული ვაკუუმი ახალისებს კანონსაწინააღმდეგო ქცევებს მოზარდებში და კანონპროექტი სწორედ ამ პრობლემის საპასუხოდ შეიქმნა.
საქართველოში ხშირი პრაქტიკაა არასრულწლოვანთა მიერ ჩადენილი დანაშაულები – უმეტესად ეს არის ძარცვა, ხულიგნობა. გასულ თვეს არასრულწლოვნებმა თბილისში სასტიკად სცემეს ახალგაზრდა მასწავლებელი გიგა ავალიანი, რომელიც მიღებული ტრავმებით საავადმყოფოში გარდაიცვალა.
რა შეიცვლება: სისტემის სტრუქტურა
კანონპროექტის მიხედვით, იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შეიქმნება ახალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა რეაბილიტაციისა და მხარდაჭერის ცენტრი.
ცენტრის ფუნქციებში შევა:
__ არასრულწლოვანის საჭიროებების შეფასება
__ ინდივიდუალური პროგრამების შერჩევა
__ პროცესის მონიტორინგი
__ ანგარიშების მომზადება მულტიდისციპლინური ჯგუფისთვის
როგორც კანონპროექტის ავტორები აღნიშნავენ, ეს იქნება სისტემა, რომელიც ყველა უწყებას გააერთიანებს. რეაბილიტაციის პროცესში ჩაერთვებიან:
__ პროკურატურა
__ საგამოძიებო ორგანოები
__ სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტო
__ განათლების სამინისტრო
__ სკოლები და სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებები
ანუ ბავშვთან დაკავშირებული ყველა სტრუქტურა ერთ საერთო პლატფორმაზე ერთიანდება.
არასრულწლოვანს ცენტრში გადამისამართების უფლება ექნება მხოლოდ პროკურორს, რომელიც მიიღებს შემაჯამებელ დასკვნას იმის შესახებ, რომ 14 წლამდე მოზარდმა ჩაიდინა მართლსაწინააღმდეგო ქმედება.
ვის ეხება კანონი
კანონი შეეხება იმ არასრულწლოვანს, როცა:
- პროკურორმა მიიღო შემაჯამებელი გადაწყვეტილება და დაადგინა, რომ ბავშვმა ჩაიდინა სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ქმედება;
- ამ ქმედების ჩადენისას ბავშვი 14 წლამდე იყო.
მშობლის/კანონიერი წარმომადგენლის უარის შემთხვევაში მას შეუძლია დაენიშნოს სახელმწიფო წარმომადგენელი, რომელიც ბავშვთან თანამშრომლობას უზრუნველყოფს.
რა მოელის მშობლებს — ჯარიმები და ვალდებულებები
თუ მშობელი:
- არ ითანამშრომლებს ცენტრთან,
- ხელს შეუშლის სერვისებს/პროგრამებს,
- ან არ შეასრულებს მულტიდისციპლინური ჯგუფის გადაწყვეტილებას,
მაშინ დაეკისრება 100–300 ლარამდე ადმინისტრაციული ჯარიმა.
“ისინი მიმართულნი არიან არა არასრულწლოვანის დასჯისკენ, არამედ მისი დახმარებისკენ, დაცვისა და შესაბამისი სოციალური უნარების გამომუშავებისკენ. აღნიშნულ პროცესში მიღებული თითოეული გადაწყვეტილება დაეფუძნება არასრულწლოვანის საუკეთესო ინტერესებს და მიიღება მულტიდისციპლინური მიდგომით, რაც გულისხმობს კანონთან კონფლიქტში მყოფი არასრულწლოვანის საჭიროებების განსაზღვრაში სხვადასხვა სპეციალიზაციის მქონე (მაგალითად, ფსიქოლოგი, იურისტი, ექიმი და სხვა) პირების ჩართულობას.” – ვკითხულობთ დოკუმენტში.
კანონპროექტი “ქართული ოცნების” პარლამენტში ორი დღის წინ, 17 ნოემბერს დარეგისტრირდა. მისი ავტორები და ინიციატორები არიან “ქართული ოცნების” დეპუტატები: რატი იონათამიშვილი, არჩილ გორდულაძე, თენგიზ შარმანაშვილი, დავით მათიკაშვილი, ზურაბ ქადაგიძე, თორნიკე ჭეიშვილი, სალომე ჯინჯოლავა და ალუდა ღუდუშაური.
კომენტარი
შს მინისტრის მოადგილემ, ალექსანდრე დარახველიძემ ჟურნალისტებთან განმარტა, რომ ეს მოდელი ევროპაში ძალიან აქტიურად გამოიყენება და საქართველომ პირდაპირ გერმანული მოდელის ანალოგი გადმოიტანა. მისი აზრით, მექანიზმი პრაქტიკაში, მნიშვნელოვან შედეგებს გამოიღებს და მოგვარდება ის წუხილები, რომელიც საზოგადოებას და არაერთ კერძო ბიზნესს ჰქონდა.
“სხვა ბევრ ქვეყანაში, როგორიცაა საფრანგეთი და სხვა, აქტიურად გამოიყენება ასეთი მოდელი. საუბარია იმ მდგომარეობაზე, როცა 14 წელს მიუღწეველმა ბავშვმა ჩაიდინა დანაშაული და მულტიდისციპლინური გუნდის შეფასებით სხვა ღონისძიებები არ არის ეფექტური და სასამართლო თვლის, რომ ამ შემთხვევაში აუცილებელია მასზე განხორციელდეს ეფექტური ზრუნვა და სახელმწიფომ აიღოს თავის თავზე ამ ბავშვზე ზრუნვა. შესაბამისად, ეს მექანიზმი პრაქტიკაში, ვფიქრობ, მნიშვნელოვან შედეგებს გამოიღებს და მოგვცემს საშუალებას, რომ ის [მოგვარდეს] წუხილები, რომელიც საზოგადოებას და არაერთ კერძო ბიზნესს ჰქონდა, როცა მათ ზარალი მიიღეს და სახელმწიფოს არ ჰქონდა ეფექტური მექანიზმები ასეთი ტიპის ქმედებების წინააღმდეგ. შესაბამისად, ზრუნვით, რეაბილიტაციით და შესაბამისი პროგრამების განხორციელებით ამ ბავშვების ინტერესების დაცვა იქნება უზრუნველყოფილი“, – განაცხადა დარახველიძემ.
სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ყოფილი ხელმძღვანელი, უფლებადამცველი ლონდა თოლორაია აკრიტიკებს კანონპროექტს და აცხადებს, რომ ბავშვების მიერ ჩადენილ დანაშაულს “ციხის მსგავს დაწესებულებაში ჩასმა არ შველის.”
მისი თქმით, “ქართული ოცნების” ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში, საჯარო მოხელეები წლების განმავლობაში მუშაობდნენ არასრულწლოვანებისთვის ლიბერალური მართლმსაჯულების შექმნაზე, დაინიციირებული ცვლილებები კი ყველაფერ ამის საპირისპიროა.
თოლორაიას შეფასებით, ბავშვთა დანაშაულის პრევენციისთვის საჭიროა გამართული განათლებისა და სოციალური მომსახურების სისტემები, ასევე, ოჯახების ეკონომიკური გაძლიერება.
“თქვენი 10 წლის შვილი, რომელმაც ბინიდან მოიპარა მურაბა, შესაძლოა მოათავსონ დახურულ დაწესებულებაში. დაინიციირებულია კანონპროექტი, რომლის თანახმად, ბავშვები 10 წლიდან შესაძლოა მოათავსონ დახურულ დაწესებულებაში (ანუ აღუკვეთონ თავისუფლება), თუ იგი ჩაიდენს დანაშაულს, რომლის მაქსიმალური სასჯელი 5 წელზე მეტია.
ბავშვების აბსოლუტური უმრავლესობა ამ ქვეყანაში ქურდობას სჩადის (70-80%): მათ შორის, იპარავენ მურაბებს, ტკბილეულს. ანუ, თქვენი 10 წლის შვილი, რომელმაც ბინიდან მოიპარა მურაბა, შესაძლოა მოათავსონ დახურულ დაწესებულებაში.
ერთ-ერთი, რითაც ეს ხელისუფლება ამაყობდა, იყო არასრულწლოვანთა მიმართ ლიბერალური სისხლის სამართლის პოლიტიკა, რომლის ასაწყობად ამ ქვეყანაში ბევრმა საჯარო მოხელემ იშრომა.
შემიძლია დარწმუნებით გითხრათ, რომ ბავშვების დანაშაულის აღკვეთას არ შველის მათი ციხის მსგავს დაწესებულებაში ჩასმა. ეს არის “პრობლემის” გადაჭრის საბჭოური, ყველაზე ცუდი გზა და შეუძლებელია ეს ემსახურებოდეს ბავშვის ინტერესს. ამ პროცესიდან ბავშვი მოგებული ვერ დარჩება, ვერც გადარჩება და ვერც რეაბილიტირდება.
ბავშვებს სჭირდებათ გამართული განათლების, სოციალური მომსახურებისა და მხარდაჭერის სისტემები, რაც ჩვენს ქვეყანაში არათუ წინ, არამედ უკან წავიდა და ამ ხელისუფლებამ ამ სფეროების განვითარების ნაცვლად ეს მოიფიქრა – 10, 11, 12, 13 წლის ბავშვების დახურულ დაწესებულებაში გამოკეტვა.
გამოკეტვა კი არა, დაუბრუნეთ ბავშვებს ქვეყანაში დედები, გააძლიერეთ ეკონომიურად, რომ მხოლოდ ოცნებებში არ ჰქონდეთ კარგი ცხოვრება, შესთავაზეთ ისეთი განათლების სისტემა, რომ უხაროდეთ სკოლაში წასვლა.
არ ემსახურება ბავშვის ინტერესს მშობელი? განავითარეთ სოციალური სამსახური და ყველასგან (მათ შორის, მშობლისგან) მიტოვებული/უგულებელყოფილ ბავშვზე იზრუნოს სახელმწიფომ მანამ, სანამ იგი ქუჩის ცხოვრებაში ისე ჩაეფლობა, რომ გამოსავლად მხოლოდ გამოკეტვას ხედავდეთ. ასე უნდა გადაარჩინოთ ბავშვები და არა გამოკეტვით”, – წერს თოლორაია სოციალურ ქსელში.
ბავშვთა უფლებადამცველი, ანა არგანაშვილი ასევე აკრიტიკებს “ქართული ოცნების” ამ ინიციატივას და ამბობს, რომ მხარდაჭერის და რეაბილიტაციის მოტივით, ბავშვების გამოკეტვა სახლში, რომელიც ციხის ანალოგი შეიძლება იყოს, მიუღებელია და არასწორი.
“ნებისმიერ დაწესებულებაში ანუ რეზიდენტულ ბავშვთა სახლებში გამოკეტვით ბავშვებს გაწირავ წამების, ძალადობის, ტანჯვის და ცხოვრების გაფუჭებისთვის. ყველა 24-საათიანი „სახლი” თუ სასახლე არის რეზიდენტული დაწესებულება ანუ ბავშვების წამების ადგილი, რომელიც ბავშვთა უფლებათა კონვენციის მიხედვით სრულიად აკრძალულია. თუ მიიღებთ ცვლილებას, ბავშვებს დავიცავთ და გაგისაჩივრებთ. ხოლო ბავშვებისგან ნასესხები დრო როცა ამოგეწურებათ, მაგ ბავშვების იმედზე იქნებით, არც თუ იმედიანად.” – წერს არგანაშვილი.
