სუმგაითი 30 წლის შემდეგ: სომხეთში ტრაგედიის მსხვერპლები გაიხსენეს

30 წლის წინ, 27 თებერვალს, ქალაქ სუმგაითში, რომელიც ბაქოდან 30 კმ-ში მდებარეობს, სომეხი მოსახლეობის დარბევა მოხდა, რასაც მათი ქონების განადგურება და ძარცვაც მოჰყვა.

ამ დღეს სომხეთში ყოველწლიურად იხსენებენ ძალადობის მსხვერპლებს და საერთაშორისო საზოგადოებას მიმართავენ მოთხოვნით, რომ მომხდარი ობიექტურად შეფასდეს.

1988 წლის 27 თებერვალს დაწყებული დარბევის დროს, რომელიც სამ დღეს გრძელდებოდა, ბევრი ადამაიანი დაიღუპა და დასახიჩრდა.

საბჭოთა სამართალდამცავმა ორგანოებმა სომხები არ დაიცვეს. სსრკ-ს შეიარაღებულმა ძალებმა სუმგაითში 28 თებერვალს ჩააღწიეს, მაგრამ დარბევა მხოლოდ მომდევნო დღეს შეწყდა.

სომხეთში მიაჩნიათ, რომ ეს დარბევა მოხდა მთიანი ყარაბაღის სომეხი მოსახლეობის მშვიდობიანი დემონსტრაციების საპასუხოდ, რომელიც საკუთარი კონსტიტუციური თვითგამორკვევის უფლებას მოითხოვდა.

სომეხი ისტორიკოსებისა და სამართალმცოდნეების აზრით, სუმგაითში პირველად გამოვლინდა, რომ ხალხთა მეგობრობის ქვეყანაში შეიძლებოდა ადამიანები ეროვნული კუთვნილების გამო დაეხოცათ.

სუმგაითის მოვლენებიდნ 30 წლის შემდეგ ჯერ კიდევ უცნობია, თუ ზუსტად რამდენი სომეხი მოკლეს ამ ინტერნაციონალურ ქალაქში. იმას, რომ სუმგაითისა და ბაქოს პროზექტურებში მრავალი სომეხის გვამი ესვენა – ადასტურებენ ისინი, ვინც მაშინ თავიანთ ახლობლებს ეძებდა.

საერთაშორისო ორგანიზაციის „სამართლებრივი განუკითხაობის წინააღმდეგ“ აღმასრულებელი დირექტორი ლარისა ალავერდიანი მიიჩნევს, რომ სუმგაითის დარბევა წინასწარ იყო დაგეგმილი და ორგანიზებული.

„ბოლოს და ბოლოს უნდა გააცნობიერონ ამ ბარბაროსობაზე პასუხის გაცემის აუცილებლობა. ჯერ კიდევ ერთი საუკუნის წინ ოსმალეთში დაიწყო სომხების გენოციდი, რომელიც რუკაზე გაჩენილმა აზერბაიჯანის რესპუბლიკამ გააგრძელა. 1915 წლის მოვლენები სუმგაითში იმავე სულისკვეთებით გაგრძელდა“, – აღნიშნა ლარისა ალავერდიანმა.

მისი თქმით, ძალადობა სსრკ-ს ხელისუფლების ჩუმი თანხმობითა და ხელშეწყობით მოხდა.

„ახლა სწორედ მომხდარის შეფასები დრო დადგა. საქმე გენოციდის თანმიმდევრულ პოლიტიკასთან გვაქვს, ხოლო გენოციდის მსხვერპლთა მიმართ სათანადო დამოკიდებულება უნდა არსებობდეს. მათ, ვინც გენოციდი გადაიტანა, ვინც ამის მსხვერპლია, განსაკუთრებული სტატუსი უნდა მიენიჭოთ”, – განაცხადა მან.

სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილემ, შავარშ კოჩარიანმა თქვა, რომ 30 წლის წინ ყარაბაღის მოსახლეობის მშვიდობიანი მოთხოვნის პასუხად, რომ საკუთარი ბედი თავად განეკარგათ, სომეხი ხალხის ხმის ჩახშობა მთელი აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მათი დარბევების ტალღით სცადეს.

„ამ პოლიტიკის პირველ გამოვლინებად იქცა მშვიდობიანი სომეხი მოსახლეობის დარბევა ქალაქ სუმგაითში – სტეფანაკერტის დემონსტრაციებიდან ასეულობით კილომეტრის დაშორებით. ეს ძალადობის ტალღა, რომელიც სუმგაითში ჩაისახა, აზერბაიჯანის სხვა ქალაქებსა და სოფლებშიც გაგრძელდა.

სომხებისადმი სიძულვილისა და არმენოფობიის პოლიტიკა აზერბაიჯანის ხელისუფლების საშინაო და საგარეო პოლიტიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა. 30 წლის განმავლობაში აზერბაიჯანის ხელისუფლების მუშაობის სტილი უცვლელია. საფაროვი, რომელმაც რამდენიმე წლის წინ სომეხი ოფიცერი ნაჯახით აკუწა, აზერბაიჯანში გმირად აქციეს“, – თქვა შავარშ კოჩარიანმა.

მან ასევე განაცხადა, რომ საერთაშორისო სამართლის ნორმები და ადამიანის უფლებები ოფიციალური ბაქოსთვის – ფუჭი სიტყვებია.

ეროვნული საკრებულოს დეპუტატი, იურისტი არტაკ ზეინალიანი მიიჩნევს, რომ საერთაშორისო სამართლის თანახმად, ამ ადამიანების ცხოვრების უფლება დაირღვა, ადგილი ჰქონდა დისკრიმინაციას:

„აზერბაიჯანის კონსტიტუცია ამ უფლებებს ასევე იცავს, ჩვენ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მივმართეთ, რათა ყველა ამ ადამიანის უფლება დაგვეცვა. წვრილმანების გამხელას არ დავიწყებ, რათა მსხვერპლის სამართალმემკვიდრეების გრძნობები არ შეურაცხვყო, თუმცა რადგან ინფორმაციას სრულად ვფლობ, შემიძლია ვთქვა, რომ დებატები დასრულდა, ახლა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს ვერდიქტს ველოდებით“.

ზეინალიანმა ასევე გაიხსენა გაეროს კონვენციის დებულება „გენოციდის დანაშაულის აღკვეთისა და მისი დასჯის შესახებ“.

იურისტის თქმით, ყველა ამ ნიშნის მიხედვით, სომხების მიმართ გენოციდი განხორციელდა.