Azərbaycan və Ermənistan

25.10.2021

Yerevan və Bakı yeni sənədlər imzalayacaqlar? Şayiələr, bəyanatlar və təkziblər

JAMnews

Bakı-Yerevan

Qarabağ münaqişəsü üzrə ekspert Tatul Akopyan Facebook səhifəsində Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası üzrə, o cümlədən də regionda kommunikasiyaların açılması haqda razılaşma imzalayacaqları ehtimalı haqda yazıb. Onun bu paylaşımı Ermənistanın yerli nəşrlərində də dərc olunub və Ermənistanda geniş müzakirə doğurub. Əksəriyyərt bu mərhələdə Azərbaycanla hər hansı razılaşmanın imzalanmasını yolverilməz hesab edir.

Üstəlik söhbət məhz sənədlərin noyabrın 9-da, ikinci Qarabağ müharibəsinin bitməsinin ildönümündə imzalanmasından gedir. Daha dəqiqi, bu, Ermənistan, Azərbaycan və Rusiya liderlərinin hərbi əməliyyatların dayandırılması haqda bəyanatı imzaladıqları gündür. Bir il əvvəl Ermənistanda bu bəyanat “kapitulyasiya haqda biabırçı sənəd” kimi əbul etmişdilər.

Tatul Akopyanyeni üçtərəfli razılaşmanın imzalanması ehtimalı haqda nə yazır, Bakıda buna nə deyirlər, Moskvadan bəyanat, o cümlədən də Ermənistan və Azərbaycandan ekspert rəyləri.

Yerevandan informasiya

“Səhih diplomatik mənbələrin” məlumatı

Tatul Akopyanın paylaşımında deyilir ki, “səhih diplomatik mənbələrdən” Ermənistan və Azərbaycan dövlət başçılarının Moskvadakı görüşü haqda məlum olub:

“Üzərində iş demək olar ki, tamamlanmış olan hər iki sənəd, Nikol Paşinyan və İlham Əliyev tərəfindən Vladimir Putinin vasitəçiliyi və iştirakı ilə imzalanacaq, əgər son məqamda fors-major vəziyyət yaranmasa. Birinci sənəd Ermənistan və Azərbaycan arasında dövət sərhədinin demarkasiyası və delimitasiyası ilə bağlıdır.

İkinci sənəd regionda kommunikasiyaların açılması, o cümlədən də yol-dəhlizlərin yaradılması, həmçinin Azərbaycanla [onun eksklavı] Naxçıvan arasında kommunikasiya yaradılmasının detalları haqdadır”.

Eyni məlumatı Ermənistanın “Aliq Media” nəşri də yayıb. Nəşr özünü “operativ infoqrasiya ötürən və yoxlanmış mənbələrlə işləyən” informasiya-analitik sayt elan edib.

Burada həmçinin deyilir ki, “Yerevan və Bakı SSRİ Müdafiə Nazirliyi Baş Qərargahının 20-ci illərə aid xəritələrinin əsasında bir-birinin sərhədlərini və ərazi bütövlüyünü tanıyır”. Oktyabrın 22-də Vladimir Putinin də bu xəritələri xatırlatması təsadüfi deyildi

Bu xəbər Ermənistanın digər media orqanları tərəfindən tirajlanıb və sosial şəbəkələrdə fəal paylaşılıb.

Vəziyyət o qədər gərginləşib ki, Tatul Akopyan sosial şəbəkədə ikinci məlumatı paylaşmalı olub və yenidən israrla bildirib ki, məlumat mənbəyi çox etibarlıdır, üstəlik o, Ermənistandandır. Jurnalist çoxlarının, o cümlədən də yaxın dostlarının ona sual verdiyini yazıb, buna görə də o, hamıya birdən cavab vermək qərarına gəlib.

“Əlimizdə sənədlərin qaralaması, draft versiyası yoxdur, yoxsa onları dərc edərdik.

Ola bilərmi ki, bu sənədlər imzalanmasın? Tanrı eləsin, amma bu məğlubiyyətdən sonta Tanrı artıq bizə kömək edə bilməz.

Paşinyanın istefası mümkündürmü? Çox gecdir, amma heç olmamaqdansa gec olmağı yaxşıdır.

Hansı xəritələrdən söhbət gedir? 1827-1928-ci illərə aid və digərləri.

Davamı olacaq…”, – jurnalist söz verib.

Davamı Moskvadan

Daha sonra Ermənistan mediası, o cümlədən də “Aliq Media”Rusiyanın “RİA-Novosti” agentliyinin məlumatını dərc edib və orada Rusiya prezidentinin mətbuat katibinin dilindən bildirilir ki, “Əgər RF-Ermənistan-Azərbaycan sammitinin keçirilməsi haqda razılaşma əldə edilərsə, Kreml zamanında məlumat verəcək”.

Dmitri Peskov “doğrudanmı noyabrın birinci dekadasında Moskvada Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin görüşü planlaşdırılıb” sualına belə cavab verib.

Bu məlumat Ermənistanda yayılam söz-sphbətin qarşısını almayıb, daha da qızışdırıb. Üstəlik həmin məlumatda Rusiyanın informasiya agentliyini bunları da bildirib:

“Daha əvvəl vəziyyətlə tanış olan mənbə “RİA-Novosti”yə bildirib ki, Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin […] görüşü Moskvada noyabrın birinci dekadasında baş tuta bilər, tərəflərin üçtərəfli bəyanat imzalaması gözlənilir”.

“Görüş planlaşdırılmayıb”

Bundan sonra Ermənistan-Azərbaycan birgə sənədinin imzalanması haqda informasiyanı Ermənistan XİN-in mətbuat katibi Vahan Unanyan təkzib edib. O əmin edib ki, hazırda Ermənistanın baş naziri və Azərbaycan prezidentinin hər hansı görüşü planlaşdırılmayıb, hərçənd, “müxtəlif fprmatlarda müxtəlif görüşlər haqda təkliflər” müzakirə olunur.

O, həmçinin bildirib ki, Ermənistanda bu mövzu ətrafında yayılan şayiələr “təxribat xarakterlidir və həqiqətə uyğun deyil”:

“Vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün mən 2021-ci il yanvarın 11-də Moskvada keçirilən üçtərəfli görüş ərəfəsində yayılan xəbərləri, iddiaları və “ifşaları” nəzərdən keçirməyi, görüşün nəticələri və məzmunu ilə tanış olmağı və bundan sonra görüşdən əvvəlki məlumatların nə dərəcədə həqiqətə uyğun olduğunu analiz etməyinizi tövsiyə edərdim”.

Bununla yanaşı mətbuat katibi xatırladıb ki,

Nikol Paşinyan dəfələrlə Ermənistanın ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrləri çərçivəsində Azərbaycanla Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin izamlanması üzrə danışıqları yüksək səviyyədə bərpa etməyə hazır olduğunu bildirib;
2021-ci il 11 yanvar bəyanatına əsasən, Ermənistan regionda nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması üzrə üçtərəfli müzakirələrdə iştirak edir;
2021-ci ilin mayından üçtərəfli formatda Ermənistan ərazisinə daxil olan Azərbaycan SQ bölmələrinin çıxarılması və Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin demarkasiyası və delimitasiyası prosesinin başlanması haqda ideya müzakirə olunur.

Unanyanın sözlərinə görə, ATƏT MQ-nin digər iki həmsədr ölkəsi – ABŞ və Fransa, o cümlədən də Avropa İttifaqı sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası, o cümlədən də regional kommunikasiyaların açılması məsələlərinə dair konsultativ yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirib.

Yerevandan şərh

Yerevan press-klubunun rəhbəri Boris Navasardyan Facebook səhifəsində yazıb:

“Əgər noyabrın 9-da Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Ermənistan-Azərbaycan razılaşmasının imzalanacağı haqda xəbər həqiqətəuyğundursa, o zaman məzmunu əsasən Bakı və Yerevanın sahib olduğu Moskvaya təsir rıçaqları ilə şərtlənəcək.

Bakının əlində bu cür rıçaqlar birmənalı şəkildə var, o cümlədən də Ankara amili nəzərə alınmalıdır. Yerevan isə hətta [rıçaqlara] sahibdirsə də, görünən odur ki, onlardan effektiv istifadə edə bilmir. Şübhəsiz ki, Bakının təşəbbüsü ilə seçilmiş imzalama tarixi [çünki Bakı üçün bu, qələbə tarixidir] artıq bunu təsdiqləyir.

Bu mənada demarkasiya (hələlik kommunikasiyaların açılması mövzusunu kənara qoyaq) zamanı istifadə olunacaq hansısa xəritələrə dair qızğın müzakirələr mənasızdır və süni gündəm formaladırır.

Əslində arxivlərdə saxlanılan müxtəlif dövrlərə aid xəritələr əhəmiyyətli rol oynamır. Azərbaycan Rusiya rəhbərliyinə ərazi tələblərni irəli sürüb, istisna deyil ki, bu, müəyyən dərəcədə Bakının iştahasını azaldıb, amma yenə də onların təmin olunması üçün də bütün əsaslar qalır. Razılaşmanın təməlinə formal olaraq qoyulacaq müvafiq xəritələr isə şübhəsiz ki, Rusiya Baş Qərargahında tapılacaq.

Sual yaranır, Ermənistan rəhbərliyi razılaşmalıdırmı, daha doğrusu, bizə sırınan variantla razılaşmalı idimi? Mən bilmirəm… Çünki alternativ imkanların nə dərəcədə öyrənildiyini bilmirəm, bu imkanlardan istifadə etmək üçün diplomatik və digər potensialın, o cümlədən də siyasi iradənin olduğuna əmin deyiləm. İmzalamamağın riskləri də göz qabağındadır. Ən qorxulusu isə odur ki, ən azı 2021-ci il 9 noyabrda gözlənilən hadisələrlə (əgər yayılmış informasiya təsdiqlənərsə) bağlı bu acınacaqlı reallıqdan qaçmağın yollarını görənlərdən heç nə asılı deyil”.

Bakıdan şərh

Siyasi şərhçi Aqşin Kərimov üç dövlət başçısının gözlənilən görüşü haqda xəbərləri və bu informasiya yayılmazdan əvvəl baş verən hadisələri JAMnews üçün şərh edib:

“Görüşün tarixi və yeri barədə deyilənlər hələlik iddia səviyyəsində olsa da, bu informasiyaların rəsmiliyinə də şübhə yeri qalmır. Çünki növbəti üçtərəfli görüş barədə məlumatı Rusiya hakimiyyətinə yaxın “RİA Novosti” agentliyi də yaydı.

İnformasiyalar hələlik imzalanması gözlənilən sənədlərə dair konseptual baxışları ifadə edir, detallar haqqında isə ehtimallar yürütmək üçün bəzi məqamlara nəzər yetirmək lazımdır.

Bundan əvvəl Rusiya prezidenti Vladimir Putin SSRİ dövrünün xəritələrini tərəflər arasındakı sərhəd məsələsinin həlli üçün resept kimi təqdim etmişdi. Amma bunun qarşılıqlı güzəştlər əsasında reallaşacağını da bildirmişdi.

Onsuz da, bundan əvvəl qarşılıqlı kompromislər baş tutub, düşünmək mümkündür ki, Bakı Yerevandan yeni güzəştlərə dair etibarlı zəmanət almamış saxladığı erməni hərbçilərdən 5-ni geri qaytarmazdı. Ermənistan güzəştlərin nə olduğunu açıqlamır, amma yayılan bəzi informasiyalar və bu məlumatlara dair Ermənistandan gələn ziddiyyətli açıqlamalar həmin güzəştlərin təzahürlərini göz önünə sərir.

Onsuz da, belə üçtərəfli görüş gözlənilirdi, lakin növbəti qarşılıqlı güzəştlərin nə olacağını söyləmək bir qədər çətindir.

Əgər bu görüş olacaqsa, həmin qarşılıqlı güzəştlər üzərində “yol xəritəsi”nin işlənilməsi üçün razılıq əldə ediləcək.

Hələlik Qazaxın işğalda olan yeddi kəndi və Naxçıvandakı Kərki kəndi ilə bağlı məsələlər açıq qalır, amma güman etmək üçün əsaslar var ki, İlham Əliyev görüşdə bu məsələləri Bakının xeyri üçün növbəti dəfə danışıqlar masasına daşıyacaq.

Ermənistan güzəştlərə məcburdur, amma Bakı da hansısa qarşılıq verməlidir, hazırda Bakının əlində ən güclü kozır həbsdə saxladığı erməni hərbçilərdir.

Ermənistanın isə kozırları yoxdur, əvvəllər Qarabağda hansısa statusdan “dəm vurulurdusa”, artıq bunun haqqında da rəsmi bəyanatlar öləziyib.

Əslində may ayından etibarən dövlət sərhədinin Laçın, Kəlbəcər, Naxçıvan istiqamətlərində atəşkəs hallarının pozulması Bakının üstünlüyünü təmin edən səbəblər sırasına əlavə olunan aktların həyata keçirilməsi idi.

Azərbaycan sülhə məcburetmə üçün strateji nöqtələrdə və yüksəkliklərdə mövqelənirdi, təbii ki, qarşı tərəf instinktiv də olsa, buna reaksiya verməli idi, amma bir müddət sonra Ermənistan ordusunda bu instinktlər də yox oldu.

Bir sözlə, Azərbaycan görüşə güclü əllə gedir, amma Bakının Yerevan üçün perspektiv güzəştlər ssenarisini müəyyən etmək çətindir.

Ola bilər ki, bu güzəştlər sırf iqtisadi məsələlərə dair çərçivələri əhatə etsin. Qazaxın yeddi kəndi və Kərki kəndinin bu güzəştlər sırasında yer alacağına ehtimal vermək olmaz. Yəni, ola bilər ki, ən azından budəfəki üçtərəfli görüşdə həmin kəndlərlə bağlı məsələlər rəsmi bəyanata salınmasın, ancaq bağlı qapılar arxasında həmin məsələlərə dair şifahi sövdələşmə baş tuta bilər.

Əsas məsələ sərhəd delimitasiya və demarkasiya prosesinin hansı nöqtədə bitməsidir, bu isə mürəkkəb bir prosesdir.

5 erməni diversantın [Ermənistanda onları hərbi əsir adlandırırlar — JAMnews] qaytarılması, ondan əvvəl Zəngilan və Ermənistanın Qafan rayonu arasında yerləşən Ağdağ zirvəsinin [Ermənistanda dağı Pela adlandırırlar — JAMnews] Azərbaycana təhvil verilməsi xəbərlərinin yayılması fonunda Rusiya prezidenti Vladimir Putinin açıqlaması diqqət çəkir.

Putin bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan sərhəd xəttinin müəyyənləşdirməsini SSRİ dövrünün xəritələrinə əsaslanaraq həll edə bilər, lakin bu proses qarşılıqlı güzəştlər tələb edir. Bu qarşılıqlı güzəştlərin bəzilərini müşahidə edirik, yaxın günlərdə başqa kompromislər də gözlənilir. Ancaq bunun nə olacağını dəqiqləşdirmə aparmadan proqnozlaşdırmaq çətindir.

Əvvəldən sərhəd məsələsində Rusiya təşəbbüsü ələ almışdı, Azərbaycanın Ermənistanla sərhəddə strateji nöqtələrdə möhkəmlənməsinə Kreml narazılıq etmirdi. Bu məsələdə Türkiyə ilə ortaq razılıq da var idi, buna şübhə etmək mümkün deyil.

Lakin Qərb də sərhəd xəttinin müəyyənləşməsinə öz töhfəsini vermək istədi, səbəb isə bu idi ki, Rusiyanın təsiri neytrallaşsın.

Bu kontekstdən yola çıxaraq Putinin açıqlamasında Qərbə ünvanlanan mesajları görmək olar:

“Bizə bu məsələdə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiyadan başqa heç kim lazım deyil. Bunun sadə praqmatik səbəbləri var. Çünki Rusiya ordusunun Baş Qərargahında Sovet dövründə ittifaq respublikaları arasında sərhədin necə keçdiyini göstərən xəritələr var”.

Dəfələrlə sərhəd məsələsini qlobal rəqabət müstəvisində izah etməyə çalışmışıq, Putinin bəyanatı isə bu rəqabəti bir daha göz önünə qoyur. Rəqabət isə beynəlxalq güclərin sülh müqaviləsində maraqlarını təmin etməyə yönəlib”.