Türkiyə Ukraynada nəyə nail olmağa çalışır? Bakıdan baxış
Türkiyənin Ukraynadakı maraqları
Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzünün ən başından rəsmi Ankara Moskva və Kiyev arasında vasitəçilik rolunu könüllü şəkildə öz üzərinə götürüb. Türkiyə Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmaqdan imtina edib, eyni zamanda müharibədə Ukraynaya fəal kömək edir. Həmçinin Ankara şimal qonşusu Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyır. Azərbaycanlı siyasi icmalçı Türkiyə hakimiyyətinin bu davranışının səbəbləri və Türkiyənin Ukraynada nəyə nail olmağa çalışdığı haqda danışıb.
- Rusiyada qətl. Darya Duginanın ölümü Ukrayna və Qərb üçün niyə əhəmiyyətlidir?
- “Biz Türkiyə və Rusiya ilə müttəfiqlik arasında fərqi anlayırıq” – Bakıdan şərh
- Gürcüstanda Rusiya əleyhinə əhval güclənib. Səbəb? Şərh
Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsində Türkiyənin mövqeyi bütün dünyaekspertləri arasında mübahisələr doğurur.
Türkiyə artıq bir neçə dəfə rəsmən bildirib ki, Ukraynanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini dəstəkləyir, müasir silah təchizatı və humanitar yardımla Kiyevə müharibədək ömək edir.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bilavasitə şəxsi vasitəçiliyilə müharibə tərəfləri olan iki ölkənin hakimiyyət nümayəndələri arasında bir neçə görüş baş tutub. Ərdoğan Ukrayna kəndtəsərrüfatı məhsullarının BMT-nin iştirakı ilə dünya bazarlarına çıxarılması məsələsi üzrə uğurlu danışıqların da təşəbbüskarı olub.
Eyni zamanda Türkiyə Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarına qoşulmayıb, bu sanksiyalar fonunda bu ölkə ilə iqtisadi əməkdaşlığı inkişaf etdirir və bu günlərdə ABŞ Maliyyə Nazirliyindən sanksiyaları aşaraqMooskvaya yardım etməyin yolverilməz olduğu ilə bağlı xəbərdarlıq alıb.
Türkiyə hakimiyyətinin niyə belə davrandığını və Türkiyənin Ukraynada nəyə nail olmaq istədiyini JAMnews azərbaycanlı siyasi icmalçı Aqşin Kərimovun köməyilə aydınlaşdırmağa çalışıb.
Ekspertin fikrincə, Türkiyə Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan bəri Moskva ilə Kiyev arasında əlaqələri diqqətlə tarazlaşdırsa da, tərəfləri özünün təqdim etdiyi sülh modelinə razı sala bilmir:
“Türkiyənin balanslaşdırma aktını üç meyarla ölçmək lazımdır:
- Ukraynanın məğlub olmasının qarşısını almaq;
- Qərblə həmrəylik nümayiş etdirmək, lakin Rusiya ilə münaqişədən qaçmaq;
- Özünün qlobal teatrdakı hərbi-siyasi və geosiyasi çəkisini artırmaq.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Lvova səfər edərək ukraynalı həmkarı Vladimir Zelenski ilə görüşməsi Ankaranın formulunun kəşfiyyat xarakterli qiymətləndirilməsinə hesablanmışdı, hərçənd ki, Kiyev öz şərtləri ilə israrlı davranır”.
Kərimov qeyd edib ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin uzanması yaraların metastaz verərək başqa regionlara sirayət etməsi və Türkiyənin qanlı-qadalı proseslərə cəlb edilməsi risklərini çoxaltdığından Ərdoğan üçün sülh mütləqdir.
“Lakin Moskva ilə Kiyevin baxışlarındakı kəskin ziddiyyət Türkiyənin sülh modelini dərin geosiyasi tıxacda saxlayır və Ankara qarşısında daha diqqətli manevrlər tələbi qoyur”, – siyasi icmalçı vurğulayır.
“Türkiyənin önündə maneələr qoyan Qərbdir, hərçənd ki, NATO özü Ankaranın sülh təşəbbüslərini də dəstəkləyir, amma bu dəstəyin sərhədləri limitlidir.
Ona görə ki, Türkiyə Qərbin mürəkkəb və gərgin əlaqələr yaşadığı Rusiya ilə tərəfdaşlıq münasibətlərini inkişaf etdirir və hərbi-texniki əməkdaşlıq haqqındakı təsəvvürlərini genişləndirir.
Qərbdə Türkiyəyə qarşı ən kəskin mövqedə duran böyük güclər ABŞ və Fransadır, məhz bu iki ölkənin patronajlığı altında anti-Türkiyə əhval-ruhiyyəsi tüğyan edir, nəticədə isə Ankaranın Moskva-Kiyev münasibətlərinin nizamlanması yönündəki sülhməramlı imicinə zərbə vurmaq cəhdləri müşahidə edilir.
Ancaq hesab etmək yanlış olar ki, Qərb təpədən-dırnağa Türkiyənin əleyhinədir, çünki nə qədər mübahisəli məqamlar olsa da, Ankara ilə birləşdirici tellər də mövcuddur.
Bu bağlantıya enerji gətirən amillər sırasında Türkiyənin qaz tədarükündəki rolu da var, Ankara həm Azərbaycandan (Cənub Qaz Dəhlizi), həm də Rusiyadan (“Türk axını”) Avropaya qaz çatdırılmasında mühüm rola yiyələnib.
İstənilən halda, Türkiyənin mövqeyi konstruktiv meyarlara, ərazi bütövlüyünə, suverenliyə hörmət prinsiplərinə əsaslanır, buna görə də qarşısında sədlər olsa da, təşəbbüslərini diplomatik aktivlərə çevirə bilir.
Türkiyənin incə tarazlığını qoruması onun Rusiyanın imperiya maraqlarının müdafiəçisi rolunda olması kimi dəyərləndirilə bilməz. Ankaranın indi dayandığı mövqe situativ şəraitin diktəsindən irəli gəlir”, – Aqşin Kərimov bldirib.
Onun sözlərinə görə, Ərdoğan müxtəlif sahələr üzrə Ukraynaya dəstək göstərir, çünki başa düşür ki, Rusiyanın müharibədə udması Türkiyənin Qara dənizdəki mövqelərinə təhlükə yarada bilər:
“Ancaq Rusiyanın da müharibədə qalib gəlməsi ehtimalının yaratdığı riskə qarşı özünü sığortalamaq məcburiyyətindədir.
Ona görə də Türkiyə Rusiya ilə münasibətlərin ruhunu incitmir və bu minvalla Ukraynaya da həlledici dəstək verir. Bu, konkret bir ölkəyə və ya onun liderinin xüsusiyyətlərinə vurğunluğun təzahürü yox, məhz prinsiplərin müdafiəsidir.
Ankara tonunu dəyişməyəcək, elə həssas balansla xarici siyasətinə davam edəcək və Ukrayna münaqişəsi kontekstində Qərblə Rusiya arasında tərəf seçmək meylindən çəkinəcək. Ankaranı bundan fərqli mövqeyə məcbur edəcək dinamika yoxdur, olsa belə, onun öz dəst-xəttindən qopması baş tutmayacaq.
Ərdoğan Zelenski ilə görüşdən hələlik əliboş qayıtmış kimi görünür, lakin o, sülh təşəbbüslərindən əl çəkməyəcək.
Türkiyənin uzunmüddətli məqsədi özünü Ukraynadakı müharibənin yekununa hazırlamaqdır. Yəqin ki, Ərdoğan hakimiyyətində bununla bağlı müxtəlif ssenarilər üzrə strateji tezislər mövcuddur”, – siyasi icmalçı fikrini yekunlaşdırıb.
