Rusiyanın təcridi Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına necə təsir edəcək? Azərbaycandan fikirlər

Ukraynaya hərbi təcavüzünə qədər Rusiya ümumilikdə Cənubi Qafqaz regionunda, o cümlədən də Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında güclü təsirə sahib idi. Bu təsir 2020-ci il noyabrın 10-da İlham Əliyev, Nikol Paşinyan və Vladimir Putin 44 günlük ikinci Qarabağ müharibəsinə son qoyan və Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsi ilə nəticələnən üçtərəfli bəyanatı imzalayandan sonra daha da güclənmişdi.

Amma indi RF Qərbin sanksiyalarına görə faktiki təcrid olunmuş vəziyyətə düşüb və dünya siyasi arenasında özünü nüfuzdan salıb. Fevralın 22-də, Ukraynada müharibə başlayandan iki gün əvvəl isə Əliyev və Putin müttəfiqlik münasibətləri haqda bəyannamə imzalayıblar, hansını ki, Azərbaycanda çoxları az qala ciddi problemlərə səbəb olacaq iblislə sövdələşmə kimi qəbul etdi.

Bütün bunların Qarabağ münaqişəsinin yekun nizamlanmasına necə təsir edəcəyi və vasitəçi qismində Rusiyanın yerini kimin tuta biləcəyi haqda azərbaycanlı ekspertlər fikirlərini bölüşür.

“Vasitəçi kimi Rusiyanı əvəz edəcək heç kim yoxdur”

“Rusiyanın təcrid olunması Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması ilə məşğul olan ATƏT-in Minsk qrupunun gələcək fəaliyyətini praktiki olaraq mümkünsüz edir. Rusiya ABŞ və Fransa ilə birlikdə Minsk qrupunun həmsədrlərindən biri idi, indi isə bu üç ölkə arasında ciddi ziddiyyətlər yaranıb”, politoloq İlqar Vəlizadə deyir.

Amma o əmindir ki, Ermənistan və Azərbaycan istənilən halda Rusiyanın timsalında vasitəçini itirməyəcəklər. Hazırda mövcud olan razılaşmalara əsasən, post-münaqişə nizamlaması üzrə praktiki məsələlər, məsələn, yolların açılması və ya sərhədlərin demarkasiyası məhz üçtərəfli format çərçivəsində həyata keçirilməlidir.

“Hətta Aİ nümayəndələri hələ də Rusiyanın bu prosesdəki rolunu qəbul edirlər. Ola bilər ki, gələcəkdə Qərb ölkələrindən biri bu rolu öz üzərinə götürsün, daha effektiv model təklif etsin və onun həyata keçirilməsini təmin etsin. Amma hələlik Rusiyanı bu qisimdə dəyişəcək heç kim yoxdur”.

Sanki elə indi, Rusiyanın başı tamamən müharibəyə qarışmışkən, Yerevan və Bakı birbaşa razılaşmağa çalışa bilərdilər. Amma Vəlizadə bunun mümkünlüyünə şübhə edir və hesab edir ki, Ermənistan, Azərbaycan və Rusiyanın, elə regionun digər ölkələrinin də bir-birindən qaçacaq yeri yoxdur. Azərbaycan regiondakı əsas böyük müttəfiqi Türkiyənin xeyrinə Rusiya ilə münasibətlərdən tam imtina etməyəcək.

“Türkiyə, Rusiya, İranla münasibətləri qurarkən, Azərbaycan həmişə balansı qorumağa can atıb. İndi də bu balansı pozmayacaq ki, öz geosiyasi davamlılığına xələl yetirməsin. İstənilən disbalans ölkəmiz üçün mənfi nəticələr verə bilər. Digər tərəfdən Rusiya da region ölkələri üzərində öz təsirini qorumağa çalışır. Hətta Gürcüstanla bütün münaqişələrə baxmayaraq, iqtisadi əlaqələr qalır”.

Bununla yanaşı politoloq qeyd edir ki, bütün bunlar yaxın gələcəyə aiddir, uzun perspektiv üçün proqnozlar etmək isə indi mümkün deyil. Amma istənilən halda Azərbaycan bir çox digər dövlətlər kimi indi yeni şəraitin sınağından keçir, hansı ki, idealda onu daha möhkəm olmaq üçün öz siyasi və iqtisadi resurslarını gücləndirməyə motivasiya etməlidir.

“Türkiyə vəziyyətdən istifadə edəcək”

Siyasi fəal, keçmiş vicdan məhbusu Qiyas İbrahimov ehtimal edir ki, Ukraynada müharibə uzanacaq, Rusiya Cənubi Qafqaz üzərindəki nəzarətini gücləndirməyə çalışacaq.

“Yaranmış vəziyyətdə Cənubi Qafqaz Rusiya üçün azsaylı “nəfəsliklərdən” biri kimi qalır. O, burada özü üçün ən sərfəli şərtləri saxlamaqda maraqlıdır. Məsələn, Qarabağ münaqişəsi beləcə həll edilməmiş qalsın. Düzdür, indi, Rusiya bütün qüvvələrini Ukrayna ilə müharibəyə səfərbər etdiyi zaman Ermənistan və Azərbaycan daha çox barışıq haqda danışmağa başlayıblar. Amma hətta bu halda da, böyük ehtimalla, Rusiya Cənubi Qafqaz üzərində nəzarətdən imtina etməyəcək və çalışacaq ki, bu barışıqonun üçün sərfəli olsun”.

İbrahimovun fikrincə, Rusiya həmişə vasitəçidən daha çox üçüncü maraqlı tərəf olub və vasitəçi adı altında Qarabağ münaqişəsini közərən vəziyyətdə saxlayıb.

“Əlbəttə, Ermənistan və Azərbaycan arasında ziddiyyətlər mövcuddur. Amma bu cür ziddiyyətlər bütün dünyadakı bir çox digər xalqlar arasında da mövcuddur. Və Qarabağ probleminin indiyə qədər həll edilməmiş qalması bir çox cəhətdən məhz Rusiyanın timsalında imperiya qüvvəsinə sərf etməməsi ilə bağlıdır”.

Siyasi fəalın proqnozuna görə, əgər Rusiya regiondakı təsirini itirmiş olsa, Türkiyə  öz mövqeyini möhkəmləndirmək üçün bundan yararlanacaq və Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına daha fəal müdaxilə edəcək.

“Rəsmi Ankara artıq Yerevanla münasibətləri düzəltmək üçün fəal addımlar atır. O, bunu hələ 2009-cu ildə, Sürix protokolu [Ermənistan və Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşması prosesinin başlamasını nəzərdə tutan, amma nəticəsiz qalan ikitərəfli saziş] imzalanan zaman etməyə çalışırdı. O zaman buna nail ola bilmədi. Amma indi vəziyyət başqadır və Türkiyə hətta ikinci Qarabağ müharibəsində müəyyən rol oynaya bildi. Rusiyanın zəiflədiyini nəzərə alaraq, bu dəfə Ankaranın istəyinə nail ola biləcəyi mümkündür”.

Müttəfiqlik münasibətləri haqda bəyannaməyə gəlincə, hər iki ekspert hazırda Azərbaycanın öz üzərində bu sənədin hüç bir təsirini hiss etmədiyi fikrində uzlaşır. Sadə dillə desək, Rusiya Azərbaycanı öz tərəfində durmağa və Ukrayna ilə müharibədə kömək etməyə məcbur etmir (əslində elə ən başından məhz bunun mümkünlüyü ən böyük narahatlıq doğururdu).

Amma İlqar Vəlizadə hesab edir ki, bundan sonra da belə olacaq və RF bu sənədə əsasən Azərbaycana qarşı heç bir tələb irəli sürməyəcək. Qiyas İbrahimov isə bu ehtimalı istisna etmir, baxmayaraq ki, o da bu tələblərin nələrdən ibarət ola biləcəyi haqda gümanlar qurmağa tələsmir.

Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.