Putinin yanında dördüncü görüş: Əliyev və Paşinyan nə əldə etdilər?
Dördüncü Putin-Əliyev-Paşinyan görüşü
Soçidə Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin növbəti görüşü baş tutub
İki saatdan çox davam edən görüşdən sonra Putin bəyan edib ki,
- Əliyev və Paşinyanla birgə bəyanat razılaşdırılıb,
- RF Ermənistan və Azərbaycan arasında tam nizamlamaya nail olmaq üçün hər şeyi edəcək,
- RF dialoqu davam etdirmək və bu regionda münaqişəyə nöqtə qoymaq üçün Ermənistan və Azərbaycanla əlaqədə qalır.
Danışıqların yekununda heç bir əhəmiyyətli qərarın olmadığı üçtərəfli bəyanat qəbul edilib. Belə təəssürat yaranıb ki, Nikol Paşinyan və İlham Əliyev əllərində olanla qalıblar.
Azərbaycan prezidenti və Ermənistanın baş naziri Soçi danışıqlarından nə gözləyirdilər və ikitərəfli formatda Putinlə nə danışıblar, danışıq tərəfləri hansı nəticəyə nail olublar – bəyanatın mətni. Bir də həmişə olduğu kimi Yerevan və Bakıdan ekspert rəyləri.
Üçtərəfli görüşə qədər Rusiya prezidenti Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə ayrı-ayrılıqda görüşüb.
Əliyev: “Qarabağ münaqişəsi artıq tarixdir”
Putin ilk olaraq Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla, daha sonra isə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə görüşüb.
Görüşün mətbuata açıq olan hissəsində Əliyev Azərbaycan və Rusiya arasındakı ikitərəfli münasibətlərdə “pozitiv dinamika” olduğunu qeyd edib.
Əliyev bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində danışmaq və hərəkət etmək vaxtı gəlib çatıb.
“Azərbaycan az əvvəl Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşdırılmasının təməli olacaq beş əsas prinsipi irəli sürüb. Bunlar beynəlxalq hüququn təməl prinsipləridir və düşünürəm ki, bu əsasda normallaşmaya nail olmaq mümkündür”.
Qarabağ probleminə toxunaraq Azərbaycan lideri vurğulayıb ki, bu münaqişə “artıq tarixdir, iki il əvvəl həllini tapıb, buna görə də bu kontekstdə müzakirə ediləcək heç nə yoxdur”.
Cavab nitqində Vladimir Putin qeyd edib ki, “bu gün yaranmış vəziyyət haqda danışmaq, hələlik həllini tapmayan məsələlərin həll yollarını axtarmaq lazımdır”.
Bakıdan şərh
“Görüşü Azərbaycan tərəfinin aktivinə yazmaq olar”
Əliyev və Paşinyanın Rusiyada baş tutan növbəti, dördüncü görüşü yenə də əhəmiyyətli nəticə verməyib –görüşün yekularını şərh edən siyasi icmalçı Mais Qasımov JAMnews-a bildirib.
Onun sözlərinə görə, görüşün yekun bəyanatında “haqqında uzun danışılası bircə dənə də yenilik yoxdur”.
“Bəli, ilk dəfə Putinin iştirakı ilə görüşdə tərəflər artıq Praqada müzakirə olunan 1991-ci il Alma-Ata sənədlərinin üstünlüyü barədə razılığa gəldilər. Güman etmək olar ki, sərhədlərin delimitasiyası hələ də düz 31 il əvvəlki xəritələrə əsasən aparılacaq.
Baxmayaraq ki, bu, sadəcə, faktın konstatasiyası ola bilər, çünki Praqa görüşündən sonra tərəflər artıq sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı intensiv danışıqlar aparırdılar və Rusiya tərəfinin onları bəyan etməkdən başqa çarəsi yox idi”.
Qasımov sənəddə Qarabağla bağlı heç bir qeydin olmamasına diqqət çəkir:
“Əliyevin Putinlə görüşdən əvvəl çıxışında Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ məsələsini müzakirə etmək fikrində olmadığına işarə var idi, çünki Bakı üçün bu məsələ həllini tapıb.
Görünür, Putin Əliyevin arqumentləri ilə razılaşmalı olub, Rusiya liderinin bu sənədin yekun variantından razılaşmanın bəzi hissələrini çıxarmaq lazım olduğu barədə sözlərindən bunu asanlıqla təxmin etmək olar. Mənə elə gəlir ki, burada söhbət məhz Qarabağdan gedir”.
Siyasi icmalçı hesab edir ki, bəyanatda Qarabağla bağlı bəndin olmadığını nəzərə alsaq, bu görüş Azərbaycan tərəfinin aktivinə əlavə oluna bilər.
“Amma yenə də dəqiq ifadələr yoxdur, tərəflər arasında digər kəskin məsələlərin həlli yoxdur. Bu bəyanatı bir növ nailiyyət adlandırmaq çətindir. Əslində, hər şeyi olduğu kimi qalıb”, – deyə fikrini yekunlaşdırıb.
Paşinyan: “Ermənistan indi RF-nin qəti mövqeyini gözləyir”
Putin və Paşinyan arasında görüş ümumilikdə 2 saat davam edib.
Putin və Paşinyan arasında görüş ümumilikdə 2 saat davam edib.
Açılış nitqində kameralar hələ də işlək vəziyyətdə olarkən Paşinyan diqqəti regional təhlükəsizlik mövzusuna yönəltmək istədiyini bildirib və Ermənistanı narahat edən bütün məsələləri sadalayıb.
O, xüsusilə, Ermənistan üçün məqbul elan etdiyi sülh müqaviləsi və onun Rusiya variantından danışıb. Ancaq bir qeydlə – əgər Rusiya eyni zamanda “öz təkliflərini dəstəkləsə”. Görünür, baş nazir Rusiyanın bu layihə üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməyə hazır olduğuna dair zəmanətləri nəzərdə tutub.
Paşinyan daha sonra Putinə Ermənistanın tələblərinin və Rusiyanın yerinə yetirilməmiş öhdəliklərinin siyahısını təqdim edib:
• Azərbaycan qoşunlarının 2022-ci ilin martında daxil olduğu Dağlıq Qarabağdakı Rusiya sülhməramlılarının məsuliyyət zonasından çıxarılması məsələsi
Paşinyan vurğulayıb ki, “ən yüksək səviyyədə razılaşmalara zidd olaraq” Azərbaycan Silahlı Qüvvələri ilkin mövqelərinə geri çəkilməyib.
- Ermənistan və Azərbaycan arasında sərhədin delimitasiyası prosesi
Paşinyanın sözlərinə görə, Ermənistan tərəfi dəfələrlə vurğulayıb ki, delimitasiya komissiyalarının işindən əvvəl Azərbaycan-Ermənistan sərhədində sabitliyin və təhlükəsizliyin səviyyəsini artırmaq üçün mexanizmlər yaradılmalıdır. Rusiyanın mövqeyi ondan ibarət idi ki, komissiyanın yaradılmasının özü sərhəd təhlükəsizliyi mexanizminə çevriləcək.
“Biz bu mövqeyi bölüşmədik, lakin strateji müttəfiqimizin, yəni Rusiyanın şərhinə etibar etmək qərarına gəldik. Buna baxmayaraq, sentyabrın 13-də Azərbaycan Ermənistana qarşı yeni genişmiqyaslı təcavüzə başlayıb və yeni əraziləri işğal edib”.
Ermənistan indi bu məsələ ilə bağlı Rusiya Federasiyasının qəti mövqeyini gözləyir.
- Regional kommunikasiyaların blokdan çıxarılması
Paşinyan vurğulayıb ki, Ermənistan bu məsələdə çox maraqlıdır və 2020-ci ilin noyabrında və 2021-ci ilin yanvarında üçtərəfli sazişlər çərçivəsində konkret qərarlar qəbul etməyə hazırdır.
“Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Ermənistan Respublikasının ərazisindən keçən kommunikasiyalar onun tam nəzarəti altında olmalı və Ermənistan qanunvericiliyinə uyğun işləməlidir”, – o deyib.
Beləliklə, o, faktiki olaraq Azərbaycanın nail olmaq istədiyi Ermənistanın cənubundan keçən ekstraterritorial dəhlizdən danışmağı dayandırmağı tələb edib.
- Azərbaycanda saxlanılan bütün Ermənistan vətəndaşlarının azad edilməsi və repatriasiyası məsələsi
Ermənistanın baş naziri vurğulayıb: “Bu məsələni onlarla dəfə müzakirə etməyimizə və 9 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın əksinə olaraq, məsələ hələ də həllini tapmayıb”.
Bununla belə, sonda o, Putinə regiona sülh, sabitlik və təhlükəsizlik gətirmək üçün göstərdiyi səylərə görə təşəkkür edib.
Yerevandan şərh
Politoloq Areq Koçinyan əvvəlcədən bəyan edib ki, “Soçi görüşündən müsbət heç nə gözləmək olmaz”. O hesab edir ki, Soçidə “qərb sərhədlərinin torpedalanması baş verir və əvəzində Rusiya demarkasiya əməliyyatı həyata keçirilir”:
“Görünür, ilin sonunadək demarkasiyaya dair razılaşma var və əgər indi Rusiya Federasiyası onu ləğv etməyə və öz gündəmini irəli sürməyə çalışırsa, bu, Qərbin sülh prosesi üzərində işləmək qabiliyyətinə də zərbə vurur”.
O ki qaldı Dağlıq Qarabağ və Putinin guya “Vaşinqtonun” sülh müqaviləsi təklifinə görə, Azərbaycanın ərazisidir. Ekspert deyir:
“Valday diskussiya klubunda bu mövzuda Putinin bütün çıxışı həm cari vəziyyətin təhlili, həm də keçmişlə bağlı olduqca manipulyasiya xarakterli idi. Ermənilərə 5 rayon verməyi, sülh içində yaşamağı təklif etdiyini deyəndə, görünür, bütün tərəflər konstruktiv olub, yalnız ermənilər inadla 5 rayon vermək istəməyiblər. Ermənistanın eks-prezidenti Serj Sarkisyan bundan əvvəl status və sülh müqaviləsi müqabilində 5 rayondan imtina etməyə hazır olduğunu bildirib. Və məhz Azərbaycan 5 rayonun müqabilində heç bir güzəştə getməkdən imtina etdi. Ona görə də biz siyasi məsuliyyətin İrəvana keçmə tendensiyasını yaxşı bilirik”.
ÜÇTƏRƏFLİ BƏYANATIN MƏTNİ
Biz, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistan Respublikasının baş naziri Nikol Paşinyan və Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin 2022-ci il oktyabrın 31-də Soçi şəhərində görüşdük və 2020-ci il 9 noyabr, 2021-ci il 11 yanvar və 26 noyabr tarixli üçtərəfli bəyanatların həyata keçirilməsinin gedişatını müzakirə etdik.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin kompleks şəkildə normallaşdırılması, sülhün, sabitliyin, təhlükəsizliyin və Cənubi Qafqazın davamlı iqtisadi inkişafının təmin edilməsi naminə göstərilən bütün razılaşmalara dönmədən riayət edilməsinə sadiq olduğumuzu təsdiq etdik. Qalan məsələlərin, o cümlədən humanitar məsələlər blokunun təxirə salınmadan həllinə yönəlmiş əlavə səylər göstərmək barədə razılaşdıq.
Rusiya sülhməramlı kontingentinin yerləşdiyi zonada təhlükəsizliyin təmin edilməsinə mühüm töhfəsini qeyd edərək onun regionda vəziyyətin sabitləşməsinə yönəlmiş səylərinə ehtiyac olduğunu vurğuladıq.
Güc tətbiq etməkdən və ya onu tətbiq etməklə hədələməkdən çəkinmək və bütün problemli məsələləri BMT Nizamnaməsinə və 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə uyğun olaraq suverenliyin, ərazi bütövlüyünün və sərhədlərin toxunulmazlığının qarşılıqlı tanınması əsasında müzakirə və həll etmək barədə razılığa gəldik.
Regionda davamlı və uzunmüddətli sülhə nail olmaq məqsədilə Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında sülh müqaviləsi bağlanmasına fəal hazırlaşmağın vacibliyini vurğuladıq. Mövcud işlənilən təkliflər əsasında məqbul həll yollarının axtarışını davam etdirmək barədə razılaşdıq. Rusiya Federasiyası buna hər vasitə ilə kömək göstərəcək.
Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında ictimaiyyətin, ekspert birliklərinin nümayəndələri və dini liderlər arasında Rusiyanın köməyi ilə dialoqu davam etdirmək üçün, həmçinin iki ölkənin xalqları arasında etimadı möhkəmlətmək məqsədilə üçtərəfli parlamentlərarası əlaqələrin cəlb edilməsi üçün müsbət ab-hava formalaşmasının vacibliyini vurğuladıq.
Azərbaycan Respublikasının və Ermənistan Respublikasının liderləri Rusiya Federasiyasının bundan sonra da Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında münasibətlərin normallaşmasına, Cənubi Qafqazda sabitliyin və tərəqqinin təmin edilməsinə hərtərəfli şərait yaratmağa hazır olmasını alqışladılar.
