“Məni uzadıb, əllərimi bağladılar, üç gün ac-susuz qaldım”
Azərbaycanda məhbuslara işgəncə verilir?
“Mən həbsxanadakı haqsızlıqlarla razılaşmayanda məni döyməyə başladılar. Əllərim bağlı yerə yıxıb təpikləyəndə zərbələrdən biri sifətimdən tutdu. Məni gətirib kravata (çarpayı – red.) uzadıb əllərimi bağladılar kravatın başına. 3 gün orda saxladılar, ac, susuz”.
Rəşid Qubadov Salyan şəhərində yaşayır. O, iki dəfə məhkum həyatı yaşayıb. Heç bir siyasi mənsubiyyəti yoxdur. Həbsləri də adi kriminal hadisələrlə bağlı olub.
- Piştaxta arxasında doğum günü və ya Bakıda küçə ticarətçilərinin güzəranı
- Avropanın ən homofob ölkəsində
- Kişilər ağlamaz? – Azərbaycanda zorakılıq qurbanı olan kişilərin hekayələri
Keçmiş məhkum deyir ki, birinci dəfə, 2009-2014-cü illərdə həbsdə olarkən müxtəlif vaxtlarda işgəncəyə məruz qalıb. Sonuncu belə hal azadlığa çıxmasına az qalmış baş verib. Onun sözlərinə görə, həbsxananın daxili “qaydalar”ına uymaması ucbatından döyülüb.
“Həbsdə bəzi şeylər var ki, onu etməlisən, mənə də dedilər ki, eləməsən səni belə edərik, elə edərik. Mən bunlarla razılaşmadığım üçün məni döydülər. Kamerada kravata bağlı saxlanıldığım zaman kamera yoldaşım mənə dedi ki, üzün şişib, qaralıb, qançır olub. 3 gün sonra məni açdılar. Açandan sonra şiş olan tərəfdə gözümdən su gəlirdi”.
İşgəncələrdən danışan yerli və beynəlxalq təşkilatlar
“İşgəncələr Əleyhinə Araşdırmalar Mərkəzi” İctimai Birliyinin 2022-ci il iyunun 5-də yaydığı hesabatda deyilir ki, Ədliyyə Nazirliyinin Cəzaçəkmə Müəssisələri, İstintaq Təcridxanaları insanlar üçün kabusa çevrilib: “Həmin müəssisələrdə saxlanılan məhbuslar, demək olar ki, hər gün ağır işgəncələrlə üzləşir və bəzi hallarda işgəncə altında öldürülürlər”.
BMT-nin İşgəncələrə qarşı Komitəsinin, Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın İnsan Hüquqları üzrə Komitəsinin və İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitənin Azərbaycan üzrə Yekun Müşahidələrində ölkədə işgəncə probleminin və cəzasızlıq hallarının davamlı müşahidə olunduğu bildirilib.
ABŞ Dövlət Departmetinin 2021-ci il insan hüquqlarına dair hesabatında, Azərbaycanda qanunvericilik aktlarında işgəncə və digər pis rəftar növlərinin qadağan olunmasına baxmayaraq, polisin nəzarəti altında şəxslərdən etiraf xarakterli ifadələr almaq üçün işgəncə və digər pis rəftar üsullarından istifadə edildiyi qeyd olunub.
“İşgəncədən sonra gözümdə xərçəng yarandı”
Keçmiş məhbus Rəşid Qubadovun sözlərinə görə davamlı təkidlərindən sonra onu Mərkəzi Respublika xəstəxanasına gətiriblər, ordan isə Bakıdakı Zərifə Əliyeva adına Milli Oftalmologiya Mərkəzinə yönləndiriblər.
“Orda da nəticə olmayandan sonra yenidən həbsxanaya qaytardılar. Məni ümumi zona buraxmadılar, 11 gün karsda saxladılar. Daha sonra rayon camaatı sağ olsun, pul yığıb məni əməliyyat etdirdi. Sən demə gözümdə yaranan şiş bədxassəli olub, xərçəngə çevrilib. Əməliyyatdan sonra da dayanmadan çirk gəlir, deşik əmələ gəlib gözümün altında. Başımda, üzümdə ağrılar olur. Dözə bilmirəm”.
AİHM-də bir ildə Azərbaycana qarşı işgəncə və qeyri-insani rəftarla bağlı 32 hökm
Avropa Şurasının İşgəncələrin qarşısının alınması üzrə Komitəsinin (İQK) 2004-2017-ci illər ərzində ölkəyə etdiyi altı səfər sonunda dərc etdiyi hesabatlarda polis və digər hüquq mühafizə orqanları tərəfindən işgəncə və fiziki zorakılıq davranışlarının digər formalarının tətbiqinin, bütövlükdə hüquq-mühafizə sistemində korrupsiya və cəzasızlığın sistemli və kütləvi hal aldığı qeyd edilib.
2021-ci ilin sonuna qədər AİHM Azərbaycana qarşı 44 işdə İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyanın (AİHK) 3-cü maddəsinin pozuntusunu tanıyıb. AİHM 3 dəfə işgəncəyə məruz qalmamaq hüququnun, 29 işdə qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan davranışa məruz qalmamaq hüququnun pozulduğu və 24 dəfə effektiv araşdırılma aparılmadığı qənaətinə gəlib.
“Döyürdülər, ailəmlə təhdid edirdilər, toka verirdilər”
Keçmiş siyasi məhbus Əlzamin Salayev də həbsdə işgəncələrə məruz qaldığını dilə gətirən şəxslərdən biridir. O, müxtəlif vaxlarda inzibati və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilərək həbs edilib.
“2017-dən 2020-ə gədər dəfələrlə polis bölməsindəki saxlanma yerində işgəncəyə məruz qalmışam. 2020-də həbsxanada olanda da dəfələlə işgəncə görmüşəm.
Döyürdülər, ailəmlə təhdid edirdilər və toka verirdilər, dəhşətli toka verirdilər, asaraq toka verirdilər. Asılı vəziyyətdə sutkalarla saxlayırdılar və bütün bədənimi, hətta cinsiyyət orqanımı toka verirdilər.
Mən yalvarırdım ki: “Xahiş edirəm məni öldürün!”
Bütün bunlar videoçəkiliş altında olurdu. İşgəncə verənlərin tələbləri, o idi ki Azərbaycan hakimiyyətindən, İlham Əliyevdən və Mehriban xanımdan imdad diləyim. Unitazın üstünə aparırdılar ki, sənin başını bura soxacağıq”.
“BQXK hesabatlarında belə bir şey yoxdur”
Pentensiar Xidmətin sözçüsü Mehman Sadıqov iddiaları böhtan adlandırır
“Bunlar tamamilə yalan məlumatdır, böhtandır, heç bir Cəzaçəkmə Müəssisəsində, heç bir məhkuma işgəncə verilməyib və belə bir hal qeydə alınmayıb, ümumiyyətlə elə bir şey yoxdur.
Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin heç bir hesabatında belə bir şey yoxdur, eyni zamanda İşgəncələrə qarşı Komitə də dəfələrlə Cəzaçəkmə Müəssisələrinə baş çəkib, monitorinq aparıb. Heç bir işgəncə halı aşkar edilməyib.
Bu bir faktdır, heç bir Cəzaşəkmə Müəssisəsində, heç bir məhkuma işgəncə verilməyib”,-Pentensiar Xidmətin Mətbuat Xidmətinin rəhbəri Mehman Sadıqov belə deyir.
“Qırmızı Xaç işgəncələrlə bağlı məlumatları ictimailəşdirmir”
Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin (BQXK) Azərbaycandakı Nümayəndəliyinin Kommunikasiya Departamentinin rəhbəri İlahə Hüseynova isə açıqlamasında bildirir ki, komitə dünyanın istənilən yerində saxlanma yerlərində gördüklərini konfidensial saxlayır, müşahidə etdikləri, gördükləri ilə bağlı ictimai açıqlama vermir.
“Saxlama yerləri ilə bağlı fəaliyyət iki tərəfli danışıq yolu ilə həll edilir. Saxlanma yerlərinə dünyanın istənilən yerində yanaşma eynidir və məlumatın ictimailəşdirilməməsi vəziyyətin nə pis, nə də yaxşı olmasına dəlalət etmir. Bizə müxtəlif müraciətlər edilə bilər. Biz heç vaxt nə məzmun, nə adları açıqlamayacağıq. Statistika il ərzində neçə dəfə baş çəkmənin həyata keçirilməsi ola bilər. Bu da dəqiq deyil, çünki bir şəxsə bir neçə dəfə də baş çəkmiş ola bilərik”.
Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilinə (Ombudsman) ünvanlanan sorğunun cavabında qeyd edilib ki, Ombudsman və Ombudsman Milli Preventiv Qrupunun üzvləri tərəfindən şəxslərin öz iradəsi ilə tərk edə bilmədiyi müəssisələrə 123-ü planlı, 61-i plandankənar olmaqla ümumilikdə 184 başçəkmə həyata keçirilib. Həyata keçirilən başçəkmələr zamanı 1334 şəxs konfidensial qəbul edilib.
“Görüşülən şəxslər arasında, çox olmasa da, bəzilərinin pis rəftar ehtimalı ilə bağlı qaldırdıqları şikayətləri araşdırılıb, Baş Prokurorluq qarşısında qaldırılıb və toplanan materiallar əsasında məsələnin araşdırılması tələb olunub.
Pis rəftar hallarının istintaq aidiyyəti prokurorluq orqanlarının səlahiyyətindədir. Məsələyə yekun hüquqi qiyməti isə məhkəmə verir”.
“İçəridə Ombudsmanı sayan yox idi”
Əlizamin Salayev iddia edir ki, işgəncəyə dair BQXK və Ombudsman Aparatına müraciətləri də işgəncəyə məruz qalmasının qarşısını almayıb.
“Qırmızı Xaç yaşayış şəraitimlə maraqlandı, qalan bütün məsələlərlə bağlı dedilər ki, bizim səlahiyyətimiz çatmır. Ombudsmandan gəlib-gedəndən sonra məni yenidən döyürdülər. Türmədə heçə sayırdılar Ombudsmanı. Deyirdilər ki, Ombudsmanı kim təyin edib?”
“Tələbləri o idi ki, Əli Kərimlinin əleyhinə ifadə verim”
Saxlanma yerlərində işgəncə görmə iddiaları təkcə həbsxanalarla məhdudlaşmır. Polis bölmələri və Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsində (BMCMİ) də döyülmə, təhqir edilmə, pis rəftara məruz qalma halları olduğu bildirilir.
Keçmiş siyasi məhbus Aqil Məhərrəmov deyir ki, rəsmi şəxslər, hətta üzləri açıq şəkildə BMCMİ-nin şöbə rəhbərləri ona işgəncə edib:
“Əvvəlcə döydülər. Təpik, yumruq, şapalaq, söyüşlər… Hələ də ayağımda problem qalıb. Sonra elektrik cərəyanı verdilər. 5 nəfər idi. Əsas 3 nəfər aktivlik göstərirdi. Stula oturtdular, əllərimi arxadan qandalladılar və elektrik naqilini barmaqlarıma doladılar. Bu qayda ilə elektrik yeritdilər bədənimə.
Tələbləri o idi ki, Əli Kərimlinin (üzvü olduğu müxalif Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri) əleyhinə ifadə verim və saxta yolla hazırlanmış ittihamları qəbul edim. Güya ki, ölkəyə qanunsuz yolla külli miqdarda vəsait gətirib vermişik Əli Kərimliyə”.
“Müasir informasiya texnologiyaları dövründə işgəncəyə ehtiyac yoxdur”
BMCMİ-də baş vermiş işgəncə hallarıyla bağlı Daxili İşlər Nazirliyinin İctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsinin rəisi Elşad Hacıyev isə deyilənləri təkzib edir:
“Həmin şəxsin Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsində hansısa intizamsız davranışa məruz qalmasıyla bağlı iddiaları tamamilə əsassızdır, həqiqəti əks etdirmir”.
DİN rəsmisinin sözlərinə görə, konkret cinayət faktı üzrə həyata keçirilən tədbirlər çərçivəsində daxili işlər orqanlarının əməkdaşları tərəfindən həyata keçirilən tədbirlərdə heç bir halda hansısa vətəndaşa, təqsirləndirilən, şübhəli şəxsə, saxlanılan şəxsə birmənalı şəkildə təzyiq olunması, onunla kobud davranılması halıyla bağlı Daxili İşlər Nazirliyinin mətbuat xidmətində hər hansı məlumat yoxdur.
“Heç buna ehtiyac da yoxdur. Çünki müasir informasiya texnologiyaları dövründə yaşayırıq və hər bir şəxsin əməlinin sübuta yetirilməsi üçün daxili işlər orqanlarının kifayət qədər informativ, elektron informasiya texnologiyalarına malik resursları var”, – deyə o bildirib.
“Bu iddialar ondan qaynaqlanır ki, həmin şəxslər öz siyasi statusunu, öz siyasi varlığını cəmiyyətə bu cür təsdiq edir və qəti şəkildə təkzib edirik.
Bu iddiaları fakt kimi hesabatlara qeyd edən qeyri hökümət təşkilatları ki var, onlar məlumatları elə sosial şəbəkələrdən, hansısa formada özüylə bağlı siyasi mövqelərini möhkəmlətməyə çalışan adamların statuslarına istinad edərək yazırlar. Bunlar da şəxsi mülahizələrə əsaslanır, obyektiv əsası yoxdur”, – deyə Elşad Hacıyev əlavə edib.
Amma Rəşid Qurbanovun timsalında olduğu kimi heç bir siyasi mənsubiyyıti olmayan, adi kriminal hadisələr zəminində həbs olunan insanlar da saxlanma yerlərində işgəncə gördüklərini bildirirlər.
İşgəncəyə məruz qalmış məhbus nə etməlidir?
Hüquqşunas Səməd Rəhimli deyir ki, həbs yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqları haqqında qanun var. Məsələlər onunla tənzimlənir. Həmin qanuna görə işgəncə görmüş adamların hüquqlarından biri də pis rəftara məruz qalmasının araşdırılmasını tələb etməkdir.
“Sübut eləmək vasitələri də xəsarətin xarakterinə görə dəyişir. Əsas odur ki, faktı təsdiq edən sübutların məcmusu bir yerdə toplanmış olsun olsun. Pis rəftar dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilibsə bunun araşdırılması səlahiyyəti prokurorluqdadır”.
“Məhbuslar qollarını, boğazlarını, qarınlarını kəsib etiraz edirdilər”
Keçmiş məhbus Aqil Məhərrəmli isə bildirir ki, pis rəftarla bağlı şikayət etmək demək olar ki, mümkünsüzdür. O deyir ki, nadir hallarda hansısa məhbuslar müəssisədən şikayət edir, çünki qorxurlar.
“Oranın da yazılmamış qanunları var. Şikayət, adətən, sonradan geri götürülməklə bitirdi. Çünki müəssisə rəhbəri şikayət edən şəxsə ya hədə-qorxu gəlir, ya öz nəzarətləri altında olan məhbuslarla qorxudurdular, ya da çağırıb xoşluqla deyirdilər ki, daha səninlə işimiz olmayacaq. Bircə şikayəti geri çək. Çox vaxt məhbuslar qollarını, boğazlarını, qarın boşluqlarını kəsib etiraz edirdilər. Əksər hallarda isə aclıq aksiyası edirlər”.
Azərbaycanda məhbuslara işgəncə verilir?
