“Mən gərək öləydim?” – azərbaycanlı veteranlar problemlərilə baş-başa

Videoda hərbi formalı gənc başını tutaraq səkidə oturub, qoltuq ağacları da yanında. Bu, 2020-ci il Qarabağ müharibəsinin veteranı Rəvan Abbasovdur.

“Dövlət qışqırır ki, qazilərə, şəhid ailələrinə baxmaq lazımdır. Baxan yoxdur, vallah yoxdur”, – veteranın aksiyasını çəkməyə gələn azsaylı jurnaistlərin kamerasına bunları deyirdi Rəvan.

2020-ci il Qarabağ müharibəsinin veteranları vaxtaşırı Bakıda etiraz aksiyası keçirərək hakimiyyətin biganəliyindən şikayətlənirlər. Məsələn, bir neçə veteran Bakı Baş Prokurorluğu qarşısında toplaşaraq onları döydüklərini iddia etdikləri polislərin cəzalandırılmasını tələb ediblər.

Başqa bir aksiyada onlarla insan veteran statusu və müvafiq olaraq haqları olan müavinəti ala bilmədiyini bildirib. Onlar Əmək və Sosial Müdafiə Nazirliyi qarşısında etiraz ediblər.

Rəvan Abbasovun etirazı da həmin nazirliyin qarşısında baş tutub. O, əlillik dərəcəsi ala bilmədiyi üçün bu quruma üz tutub, amma onu dinləyən, problemi ilə maraqlanan olmayıb.

Videoya min beş yüzdən çox şərh yazılıb, çoxunda da veterana xitabən “Allah köməyiniz olsun!”, məmurların və hökumətin ünvanına “Allah cəzanızı versin!” diləkləri yer alıb. Bu diləklər şərh yazanların təxminən üçdə ikisini təşkil edir. Təxminən üçdə biri isə feyk akkauntlardan yazıldığı aşkar olan (paylaşımsız, fotosuz, dostsuz) “Dövlət veteranların qayğısına qalmaq üçün hər şeyi edir” məzmunlu şərhlərdən ibarətdir.

Rəsmi məlumata əsasən, 2020-ci il ikinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan tərəfindən 2904 nəfər, Ermənistan tərəfindən isə 3788 nəfər həlak olub. Azərbaycan tərəfdən 2772 nəfər, Ermənistan tərəfdən isə 1494 nəfər əlillik dərəcəsi alıb.

Azsaylı müstəqil media mütəmadi olaraq 2020-ci il Qarabağ müharibəsi iştirakçılarının problemlərinə – müavinət ala bilməmələrinə, işsiz olmalarına və onlara münasibətdə məmur özbaşınalığına diqqət çəkir.

Rəvan Abbasovun etirazının əks olunduğu video ilə yanaşı başqa bir saytda müavinət ala bilməyən başqa bir veteranın hekayəsi dərc olunub. “Deyirlər ki, mənim xəstəliyimə görə, əlillik düşmür. Mən neyləməldim, ölməliydim?”, – Davud Bağırzadə çarəsizcə sual edir. O, jurnalistlərə danışıb ki, əlindən və ayağından xəsarət alıb və artıq işləyə bilmir.

Azərbaycanda 2020-ci il Qarabağ müharibəsi veteranlarına 80 manat aylıq müavinət ödənir. “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanları” üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi “prezident pensiyası” 2000 manat, “Milli Qəhrəmanlar” üçün 1500 manatdan 1800 manata qədərdir. Bundan başqa əlillik dərəcələrinə görə 300 manatdan 400 manata qədər pensiya ödənilir.

Pulsuz müalicə, avtomobil və mənzil verilməsi kimi dövlət yardımları da var. Amma birincisi, bunlar hamı üçün deyil, ikincisi, bürokratik əngəllərlə müşayiət olunur və çox vaxt da “yarımçıq” mümkün olur. Bu videoda veteranlar məhz bundan şikayət edirlər. Onların yoldaşları Türkiyəyə müalicəyə göndərilib, sonra isə geri qaytarıblar və müalicələri yarım qalıb.

Rəsmi və hökumətyönlü media belə aksiyaları və şikayətləri bir qayda olaraq işıqlandırmır. İşıqlandıranda da əsasən konkret bir veterana probleminin həllində kömək edildiyi (və ya niyə kömək etməyin mümkün olmadığı) haqda bildirilir. 2021-ci ilin sentyabrında sosial şəbəkələr vasitəsilə dövlətə müraciət edən Fariz Ağayevin hekayəsində də belə olmuşdu.

Bundan sonra Əmək və Sosial Müdafiə Nazirliyi bildirdi ki, Ağayevə ailə təsərrüfatı yaratması üçün “üç inək və 400 kiloqram yem verilib”, onun “əlilliyinin dəyərləndirilməsi isə müvafiq qurumlarda həyata keçiriləcək”.

Beləliklə, bu mövzu gah orda, gah burda ortaya çıxır, amma məhz ayrı-ayrı hekayələr formasında. İctimai məkanda tendensiyanın özü çox da təhlil edilmir.

Bununla belə, müxalif Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri Əli Kərimli Facebook-da bu mövzuya iki status həsr edib. Birində o, Ukrayna, Rusiya və Azərbaycanda həlak olmuş hərbçilərin ailələrinə verilən kompensasiyaları və veteranlara ödənən müavinətləri müqayisə edib (müqayisə Azərbaycanın xeyrinə olmayıb). İkincidə isə bundan əvvəlki paylaşıma hücum edən trollara, daha doğrusu, onun fikrincə, trolları onun üzərinə salan (yazılanlardan nəticə çıxarmaq əvəzinə) hakimiyyətə cavab verib.

“Biz səsimizi çıxarmalı və onlara izah etməliyik ki, xalqımız onların düşündüyü qədər də sadəlövh deyil. Biz sizdən tələb edirik ki, Qarabağda başımızı uca edən qəhrəmanları hüquqlarını təmin edəsiz və mütləq buna nail olacağıq!” – Kərimli fikrini yekunlaşdırıb.

Qalan tanınmış müxalifətçilər veteranların problemlərinə ümumiyyətlə heç bir reaksiya verməyib.

Əvəzində isə anti-militaristlər fəal reaksiya veriblər. Onlar hələ 2020-ci ildə müharibə günlərində münaqişənin hərbi yolla həllinin əleyhinə idilər və indi öz opponentlərinə yarı-rirorik sualla müraciət edirlər:

“Bu gün sağ qalanlar heç kimin vecinə deyilsə, bu qədər insan həyatını və sağlamlığını qurban verməyə dəyərdimi?”

“Bu kadrlar bir daha təsdiqləyir ki, qarabağlıların yaşadıqları travmaları [30 il əvvəl birinci müharibə zamanı – red.] əsas gətirərək yeni müharibəni legitimləşdirmək cəhdi yanlış idi. Ötən travma yeni travmalara təkan verməli deyildi, əksinə, eyni travmaların təkrarlanmasının qarşısının alınmasına xidmət etməliydi”, – gender fəalı Nurlana Cəlil Rəvan Abbasovun videosuna belə reaksiya verib və dərhal sosial şəbəkələrdə “vətənpərvərlikdən uzaq” mövqeyinə görə linç edilib.

Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.