Koronavirus: epidemiya haqda miflər özündən daha tez yayılır

Ermənistanda koronavirusa ilk yoluxma halı martın 1-də qeydə alınıb. Növbəti altı ay ərzində ölkədə 46 mindən çox yoluxma halı qeydə alınıb, COVID-19 qurbanlarının sayı isə 900-ü açıb.

Əhalisi az olan ölkədə bu cür yoluxma partlaması o deməkdir ki, çoxlarının yaxınları, dostları və ya ailə üzvləri arasında virusla bilavasitə qarşılaşanlar var. Pandemiya başlayandan yarım il sonra Yerevan və digər şəhərlərin bazarlarında, məhəllələrində, hətta taksilərində hələ də infeksiyanın mövcud olduğuna şübhə ilə yanaşan, real mənbələri və yayılma səbəbləri inkar edən söhbətlər eşitmək mümkündür. Bu da öz növbəsində siyasi spekulyasiya mövzusuna çevrilir.

Bu müzakirələr media məkanında dolu olan mütəmadi dezinformasiya, feyk xəbərlərlə və konspirasiya nəzəriyyələri ilə zənginləşir.

Yerli və regional mediada dolaşan şayiələrin çoxunun heç bir əsası olmada da, əhalinin bir hissəsi onların doğruluğuna şübhə etmir.

Ani Qriqoryan, faktların səhihliyinin yoxlanılması ilə məşğul olan fip.am platformasının redaktoru:

“Əvvəlcə çoxları koronavirusla əlaqəli olan informasiyanın hələ də hazırlanma mərhələsində olduğundan və etibarlı mənbələrin olmamasından istifadə edərək media məkanına məntiqsiz, manipulyativ informasiya axıdırdı və cəmiyyət çox tez bu informasiyanı udurdu.

Dezinformasiyanın böyük həcmi şəbəkələrdəmüxtəlif “həkimlər” tərəfindən dərc olunurdu və media onların yayılmasına rəəvac verirdi. Məsələn, Masis Tibb Mərkəzinin keçmiş direktoru Nune Nersisyan mütəmadi olaraq koronavirus haqda sensasiyalı paylaşımlar edirdi. Bir çox saytlar sadəcə bu informasiyaları yayırdı, hətta həqiqətə uyğun olub-olmadığını bellə yoxlamırdılar”.

Virusun yaranması səbəbləri ilə bağlı miflər

Bu ilin martında virus hələ yeni-yeni Ermənistana gəlib çıxanda, yerli nəşrlərdən biri COVID-19 mənbəyinin tapıldığı haqda bildirmişdi. Necə deyərlə, “sıfır pasiyenti” haqda “Qraparak” qəzeti müxtəlif heyvanlarla, o cümlədən də yarasalarla cinsi əlaqəyə girdiyi ehtimal olunan 24 yaşlı çinlini göstərmişdi. Məqalədə həmçinin bildirilirdi ki, Çin hakimiyyətinin heyvanlarla – xüsusiə də yarasalarla cinsi əlaqənin qadağan olduğu haqda xatırlatma ilə çıxış edib. Digər media oqranlarının da təkrar dərc etdiyi məqalədə əslində satirik feyk bir platformaya istinad edilirdi.

Bir müddət sonra Ermənistanın xəbər saytları koronavirusun yaradıcısının tapıldığı məlumatını yayıb. “İraviunk” qəzeti  WCVB saytına istinadən virusun Harvard Universitetinin Kimya və Kimyəvi Biologiya Kafedrasının müdiri tərəfindən yaradıldığı və müəllimin həbs edildiyi haqda yazmışdı. Bu adam həqiqətən saxlanılıb, amma tam başqa səbəbdən.

“Bizim mediamız ümumiyyətlə feyk xəbərlərə qarşı çox həssasdır, çünki informasiyanı yoxlamaq praktikası yoxdur. Əgər kontenti ingilis dilində oxuyurlarsa, elə bilirlər ki, doğrudur, eyni vəziyyət rusdilli materiallarla da təkrarlanır. Hansısa gülməli yumoristik saytdan sadəcə materialı götürüb dərc edə və oxucuya həqiqətmiş kimi təqdim edə bilərlər. Amma kontentin ingilis və ya rus dilində yazılmış olması hələ həqiqətə uyğun olduğuna dəlalət etmir”, – informasiyanın səhiihliyini yoxlayan digər media.am saytının jurnalisti Arşaluys Barseqyan deyir.

Harvard Universiteninin müəlliminin adı həmin günlərdə Ermənistan mediasında hallanan yeganə ad deyildi. Bəzi nəşrlər – onların arasında feyklərin araşdırılmasına iddialı olan platforma da var – bildirirdilər ki, epidemiyanın yayılmasının arxasında amerikalı milyarder Corc Soros dayanır. Digər amerikalı biznesmen Bill Qeytsin adı isə virusa qarşı vaksinasiya adı altında insanların “çipləşdirilməsində” hallanırdı.

Saytlardan biri epidemiyanın bütün dünyada 26 milyon nəfər insanın həyatına son qoyacağını proqnozlaşdırmışdı və bütün bunların arxasında Stov Cobun dayandığı fərziyyəsini irəli sürmüşdü. Daha sonra “Sağlam cəmiyyət” ictimai təşkilatının prezidenti Marine Xaçatryanın infeksiyanın məcburi vaksinasiya məqsədilə yaradıldığı iddiası yayılmağa başladı. O, vaksinasiyaya qarşı kampaniyanın fəal iştirakçısı kimi tanınır və mütəmadi olaraq mediada müxtəlif mövzularda dezinformasiyanın yayılması üçün mənbə olur.

“Sosial şəbəkələrdə, əsasən də Facebook-da əsas dezinformasiya mənbəyi olan bir neçə necə deyərlər, influenserlər vardı. Facebook-da həmçinin sırf dezinformasiya yaymaqla məşğul olan səhifə və qruplar da yaradılıb. Məsələn, “Koronavirus –  əsrin fırıldağı” adlı səhifə var idi. Səhifənin dörd admini vardı və Facebook göstərir ki, onun istifadəçiləri Rusiyadadır. Səhifəni yaradanlar bu yaxınlarda törəmə səhifə açıblar, hansı ki, indi vaksinə qarşı kampaniyaya kpklənib”, – Arşaluys Barseqyan danışır.

Əlbəttə ki, bu, virusun planlı yayılması haqda yeganə mif deyil. Sosial şəbəkələrdə “şər yuvası” aşkarlanıb və bildirilib ki, COVID-19 haqda hələ 2012-ci ildən məlum idi. Bu nəzəriyyənin sübutu olaraq London Olimpiya Oyunlarının açılış mərasiminin videosuna baxmaq və orada “virusla” səhnə dekorasiyası arasındakı oxşarlığa diqqət yetirmək təklif olunurdu. 

Rusdilli YouTube-dan götürülmüş analiz tam olaraq konspirasiya nəzəriyyəsinə uyğun həyata keçirilib. Videoda 5G kommunikasiya texnologiyasının infeksiyanın yayılma aləti olduğu versiyası da yer alıb.

COVID-19 virusunun yayılma yolları

Virus bütün dünyada yayılan andan epidemiyanın yayılma səbəbini izah etməyə çalışan çox sayda konspirasiya nəzəriyyələri ortaya çıxdı.

Dünyada fəal şəkildə şişirdilən şaiyə epidemiyanın 5G şəbəkəsi ilə yayılmasından ibarət idi və bu, dünyanın müxtəlif yerlərində qəzəbli insan kütlələri tərəfindən mobil rabitə qüllələrinin “qətliamı” ilə nəticələnib. Daha sonra bu mif Ermənistanda da yayılıb. Nəticədəmobil rabitə operatorları Ermənistanda 5G şəbəkəsinin dəstəklənmədiyini rəsmi bəyan etməli oldular.

Sosial şəbəkələrdə infeksiyanın COVID-19 testi ilə yayıldığı haqda əfsanə də tez-tez müzakirə olunurdu. Bəzi Ermənistan saytları rusdilli YouTube-dan olan videoya istinad edərək bildirirdilər ki, vaksinasiya və test yoxlamasından uzaq durmaq lazım olduğunu bildirirdilər, çünki məhz testlər və peyvənd virusun yayılması mənbəyidir, buna görə də onları boykot etməyə çağırırdılar.

Rusiyanın “Komsomolskaya pravda” qəzetində isə infeksiyanın yayılması mənbələrindən birinin Ermənistanda fəaliyyət göstərən və ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən laboratoriya olduğu haqda məqalə dərc olunub.

Qəzetin yaydığı dezinformasiyaya əsasən, Amerika Pentaqonu tərəfindən maliyyələşdirilən bioloji laboratoriyalardan biri ölkədə yoluxma mənbəyiə çevrilib. Qəzet onu da xatırladıb ki, Rusiya Ermənistanda ABŞ-ın maliyyələşdirdiyi laboratoriyaların işindən narahatdır. Baxmayaraq ki, 2018-ci ildə Moskvanın şübhələrinin qarşısını almaq üçün baş nazir Nikol Paşinyanın göstərişi ilə rusiyalı mütəxəssislərə bu laboratoriyalaragiriş imkanı da yaradılıb.

Geosiyasi oyunlar

“CRRC Ermənistan” tədqiqat mərkəzinin apardığı sorğuya əsasən, rəyi soruşulan ermənilərin doqquz faizi hesab edir ki, koronavirus epidemiyası dünyanın nəhəng dövlətləri arasındakı siyasi/iqtisadi rəqabətdən irəli gəlib.

Epidemiya mediada geosiyasi spekulyasiya üçün çox sayda səbəb doğurub. Əvvəlcə bildirilirdi ki, epidemiya səbəbi ABŞ-dır, pandemiya bu ölkə ilə Çin arasındakı siyasi münaqişə kontekstində yaranıb. Yalnız ABŞ koronavirusun ən çox yayıldığı ölkələr sırasına goirəndən sonra bu konspirasiya versiyasının tərəfdarları bunu artıq şişirtməməyə başladılar.Həmçinin bildirilirdi ki, koronavirus ABŞ-İran-Çin-Rusiya qarşıdurması fonunda “bioloji silah” kimi yarasılıb, infeksiyanın özü isə “əsrin fırıldağıdır”.

İnfeksiyanın yayılmasını yalnız qlobal siyasi yox, həm də regional səbəblərlə də izah edirdilər. Məsələn, Ermənistan resurslarından biri yazıb ki, Azərbaycan Ermənistanda COVID-19 virusunun yayılması üçün ölkənin baş naziri Nikol Paşinyana pul verir. 

Elə nəşrlər var ki, indiyə qədər virusun yayılmasının yeni geosiyasi sistemin yaradılmasına yönəldiyini yazır və “varlı qlobalistləri” nəinki başqa səbəblərdən ölən insanların koronavirus qurbanı kimi qeydə alınması üçün yaxınlarına pul verməkdə, hətta tibbi maskaların satışından pul qazanmaqda günahlandırırlar.

Məşhur “100 000 dram” fərziyəsi də indiyə qədər müxtəlif çevrələrdə populyardır. Söhbət ondan gedir ki, guya infarktdan ölənlərin koronavirus qurbanı kimi təqdim olunmasına razı olsunlar düyə doğmalarına bu məbləğ ödənir.

Müalicə metodları

İlk koronavirusa yoluxma halları aşkarlandığı zaman bəzi saytlar və sosial şəbəkələr koronavirusa yoluxmanın qarşısını almağa və ya hətta müalicə etməyə qadir olan ənənəvi müalicə metodlarının və dərmanların siyahısını yaymağa başladılar.

Dünya virusa qarşı peyvənd axtardığı müddətdə Ermənistanda sarımsaqdan istifadənin xəstəliyi müalicə etdiyi haqda məlumatlar yayılırdı, zəncəfil ümumiyyətlə mağaza piştaxtalarından yoxa çıxdı, qiyməti isə 10 dəfə artdı, çünki çoxları onun COVID-19 vuirusunun əlacı olduğuna inanırdı. Sübut olunmuşdu ki, adı çəkilən vasitələr həqiqətən də insanın immun sistemini möhkəmləndirir, amma onların koronavirusla mübarizədə uğurlu olduqlarına dair heç bir əsaslı məlumat yoxdur.

Müəyyən məqamda dezinformasiya qeyri-reallığına görə pik həddinə çatdı və masturbasiyanın da “inmmuniteti möhkəmləndirdiyi, müvafiq olaraq yoluxma riskinin qarşısını aldığı” haqda məlumatlar yayılmağa başladı.

Əgər yenə də yooluxmadan yayınmaq mümkün olmayıbsa, testdən keçmək əvəzinə ev şəraitində həll yolu təklif olunurdu – 10 saniyə nəfəsi saxlamaq, guya bu, infeksiyanın olub-olmadığınən müəyyən edə bilər.

Bundan başqa, mütəmadi olaraq virusun müalicəsi kimi təqdim olunan preparatların adları dərc olunurdu, amma Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu məlumatlardan heç birini təsdiqləməyib.

Ermənistan saytlarında və sosial şəbəkələrdə infeksiyanın müalicəsi və epidemiyanın yayılması haqda dezinformasiyaların böyük hissəsi əsasən rusdilli kontentin tərcüməsindən ibarət idi. Bu materialların həqiqətə uyğun olmadığını etibarlı informasiya mənbələrində yoxlama və axtarış köməyilə üzə çıxarmaq asandır.

Əlbəttə ki, ən böyük mif “2020-ci il” mifidir. Koronavirus epidemiyasını cari ilin dramatik hadisələri zəncirinin halqası hesab edən insanlar var və onlar ilin bitməsini gözləyirlər. Bu insanlar ümid edirlər ki, 2020-ci il bitəndən sonra bütün bu problemlər də qurtaracaq.