İkinci Qarabağ müharibəsi niyə baş verdi? Azərbaycandan şərhlər və sorğu

Düz bir il əvvəl, 27 sentyabr 2020-ci il tarixində ikinci Qarabağ müharibəsi başladı. 44 gün davam etmiş döyüşlərdə hər iki tərəfdən 7 minə yaxın hərbçi, onlarla dinc sakin həlak oldu. Müharibə niyə başladı, onun qarşısını almaq olardımı, qalib tərəf hesab edilən Azərbaycan müharibənin nəticələrindən razıdırmı və regionda yeni müharibə nə qədər inandırıcıdır?

JAMnews-un bu suallarını ekspertlər – siyasi icmalçı Aqşin Kərimov və hərbi icmalçı Asəf Quliyev cavablandırıblar. Eyni zamanda, biz Bakı sakinlərinin məsələyə münasibətini öyrənmişik.

• “Azərbaycan Ermənistanla sülh razılaşması üzrə danışıqlara hazırdır” – İlham Əliyev
• Niyə Azərbaycanda Ermənistan KİV-ni diqqətlə izləyirlər? Ekspert rəyi və şərhlər
• Eldar Namazov: “ABŞ və Fransa təxribat yaratmağa çalışır”

İkinci Qarabağ müharibəsi olmaya bilərdimi?

Aqşin Kərimov:

“İkinci Qarabağ müharibəsinin baş verməməsi üçün sülh modelinin qoyuluşu düzgün olmalı idi və bu modeldə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təhdid elementinə yer verilməməli idi.

Ancaq münaqişənin sülhlə həlli üçün verilən düsturlar Azərbaycanı qane etmirdi, gah status məsələsi qabardılırdı, gah da separatçı rejimin üçüncü tərəf kimi danışıqlara cəlbinə cəhdlər edilirdi.

Danışıqlar status-kvo üçün yalnız durğunluq vəd edirdi, Ermənistan isə vaxt qazanırdı, vaxt qazanıb azca toparlanan kimi Azərbaycana qarşı təxribatlara başlayırdı.

Danışıqlar dalana dirənəndə, vəziyyəti ölü nöqtədən tərpətməyəndə Azərbaycana alternativ yol qalmırdı, ona görə, Bakı atəşkəs periodunda tədricən müharibəyə hazırlıq görürdü.

İkinci Qarabağ Müharibəsi Azərbaycanın özünümüdafiə refleksinin işə salınması idi, yəni sürətli əks-hücum əməliyyatları olsa da, bu, həm də ölkənin gələcək müdafiəsi üçün labüd idi”.

Asəf Quliyev:

“İkinci Qarabağ müharibəsi, yəni 44 günlük hərbi əməliyyatlar arzuolunan olmasa da, labüd idi.

Arzuolunan deyildi, çünki bu 3000 şəhid deməkdir. Labüd idi, ona görə ki, alternativ yol effekt vermirdi.

Müharibə Azərbaycan üçün məqsəd deyildi, vasitə idi. Doğma torpağa qayıtmaq üçün vasitə.

Erməni tərəfi Azərbaycanın belə bir addım atacağına inanmırdi. Qətiyyən inanmırdı. Məhz buna görə də, daxili auditoriyaya hesablanmış bəyanatlar verirdi. Bu isə Azərbaycan üçün dolayısı ilə də olsa, əsas yaradırdı. Məhz erməni istibleşmentinin verdiyi bu əsasların hesabına 44 günlük müharibədə Azərbaycana qarşı beynəlxalq basqı olmadı. İlham Əliyev lazımi anda yaranmış bu fürsətdən məharətlə istifadə elədi və Azərbaycanı məqsədinə çatdırdı. Təbii ki, qısmən.

Müharibənin baş verməməsi üçün erməni tərəfinin bunun baş verəcəyinə inanması lazım idi. Onlar buna inansaydı, təbii ki, lazımi addımı atardılar”.

Müharibənin nəticələri Azərbaycanı razı salırmı?

Aqşin Kərimov:

“İkinci Qarabağ müharibəsinin ümumi nəticələri Azərbaycanı qane edir, hərçənd açıq qalan məsələlər var və Bakı özü də bunları dilə gətirir.

Tam hərbi qələbəyə gəlincə, məsələyə fərqli baxış bucağım var. Düzdür, noyabrın 8-də Şuşa işğaldan azad olunanda Azərbaycan Ermənistan qüvvələri üzərində böyük strateji üstünlük qazandı və Şuşanın alınması Ermənistanın məğlubiyyətinin qaçılmazlığını ortaya qoyurdu.

Lakin qarşıda çox mürəkkəb, dağlıq relyefli ərazilərin azad edilməsi dururdu – Kəlbəcər, Laçın, Ağdərənin mərkəzi. Ağdam nisbətən asan alına bilərdi, çünki Ağdama müdafiə xəttindən yox, Şuşa istiqamətindən giriş imkanı yaradılmışdı. Xankəndinin alınması isə an məsələsi idi.

Azərbaycan hərbi əməliyyatlarla qələbə qazanacağına əmin idi, ancaq bunun nə qədər davam edəcəyini söyləmək də çətindir. Bu relyefdə, xüsusilə Kəlbəcər, Laçın istiqamətində əməliyyatların riskləri böyük idi. Müharibənin 10 noyabrda dayandırılması isə yaxşı nəticə hasil etdi: Kəlbəcər, Ağdam və Laçın döyüşsüz azad edildi. Biz o zaman müharibədəki nəticənin ürəkaçan olmadığına qənaət gətirə bilərdik ki, həmin üç rayon geri qaytarılmır. Ancaq bunun əksi oldu!

Azərbaycan hərb meydanında istər taktiki, istərsə də psixoloji üstünlüyü ələ alaraq, həmin ərazilərin itkisiz geri qaytarılmasına nail oldu.

Rusiya sülhməramlılarının nəzarət etdiyi ərazilərə gəlincə, Azərbaycan bu ərazilərin də müəyyən dövr – ən geci 5 il müddətinə boşaldılması üçün erməni qoşunlarına vaxt verdi. Bir sözlə, Xankəndi, Xocavəndin mərkəzi, Xocalının bir çox ərazisinin geri qaytarılması diplomatik mərhələyə saxlanılıb və Azərbaycan hər gün masada istər iqtisadi gücü, istərsə də siyasi diktəsi ilə öz əlini gücləndirir. Azərbaycan üçtərəfli bəyanata imza atarkən, sözsüz ki, bütün riskləri nəzərə alıb və proseslərin gedişatı da onu göstərir. 

Azərbaycan hərbi cəbhədə Ermənistan üzərində tam qələbə qazandı, amma açıq qalan məsələlərə görə, bunu siyasi cəhətdən mütləq qələbə adlandırmaq olmaz. Açıq qalan məsələlər, Rusiya sülhməramlılarının mandat və funksiyalarından kənara çıxan addımları bəzi problemlər yaradır. Ancaq zamanla məsələlərin tədricən həllinə də ümidlər artır. Çüni Bakı diplomatik periodda həm də psixoloji metodları işə salır və bu, effektiv nəticələr hasil edir”.

Asəf Quliyev:

“Sözsüz ki, Azərbaycanın öz ərazilərini azad etməsi və xüsusilə də heç vaxt danışıqlarda müzakirə olunmayan Şuşanın azad olunması böyük nailiyyətdir.

Amma müharibənin nəticəsinə çox ciddi fəsadlar yarandı: birincisi, iki xalq arasında uçurum bir az da dərinləşdi. İkincisi, Qarabağa Rusiya qoşunları girdi və bu gün Qarabağın ermənilər yaşayan hissəsinə mütləq hakim məhz Rusiya ordusudur, nə Azərbaycan, nə də Ermənistan oraya təsir imkanlarına malik deyil. Əlbəttə ki, bu, Ermənistanı qane edir, amma sabahı düşünsək aydın olar ki, Qarabağdakı Rusiya ordusu Azərbaycan üçün də, Ermənistan üçün də eyni dərəcədə təhlükə mənbəyidir.

O ki qaldı Azərbaycanın tam hərbi qələbəsinə, buna mane olan yeganə faktor Rusiya idi. Tam qələbəyə Rusiya mane oldu”.

Daha bir müharibə ola bilərmi?

Aqşin Kərimov:

“Ermənistanla müharibə real görünmür, yəni hər hansı hərbi əməliyyat olsa belə, bunu müharibə adlandırmaq düzgün olmaz.

Ən azından lokal əməliyyatlar ola bilər – Ermənistan 10 noyabr bəyanatının müddəalarını yerinə yetirmədiyi təqdirdə. Müharibə üçün Ermənistanın gücü yoxdur, üstəgəl müharibə müttəfiq tələb edir. Azərbaycanın isə postmüharibə dövründə müttəfiqləri ilə əlaqələri daha da güclənib və hətta deyərdim ki, yeni, Britaniya kimi bir ölkə ilə müttəfiqlik əlaqələrinin qurulması istiqamətində siyasət yürüdülür”.

Asəf Quliyev:

“Sözsüz ki, bu gün Azərbaycan və Ermənistan arasında müharibə real görünmür. Çünki bu Rusiyanın reputasiyasına ciddi zərbə olardı. Amma 2020-ci ilin sentyabrda da müharibə real deyildi. Buna baxmayaraq, müharibə baş verdi. Və baş verən müharibə münaqişəyə son qoymadı.

Münaqişəli durum varsa, deməli, onun istənilən istiqamətə getməsi ehtimalı da var”.

JAMnews-un əməkdaşı Bakı sakinlərinə bir sualla müraciət edib: “Azərbaycanla Ermənistan arasında yenidən müharibənin olacağına inanırsınızmı?”